تشیع در یمن در عصر حاضر

در حال حاضر چند گروه از شیعیان در یمن زندگی می کنند که عبارتند از:

1. شیعیان اثنی عشری؛

شیعه اثنی عشری هر چند در گذشته به صورت خیلی محدود در یمن وجود داشته، اما بعد از انقلاب اسلامی ایران و تأثیرات آن در سایر ممالک اسلامی به تدریج شیعه اثنی عشری به یمن وارد شد و نخبگان، اساتید، دانشجویان و فرهنگیان این کشور در هر دو فرقه شیعی زیدی و اسماعیلی، با شیعه اثنی عشری آشنا و جذب آن شدند. البته حضور علامه بدرالدین الحوثی؛ از علمای بزرگ زیدی صعده، در ایران در زمان جنگ‌های داخلی دهه ۱۹۹۰ م یمن، تأثیر غیر قابل انکاری در گرایش جوانان یمنی به تفکر تشیع اثنی عشری داشته است. شیعیان اثنی عشری ارتباط خوبی با شیعیان زیدی داشته و سازمان وحدت شیعیان جزیره در یمن، فعالیت های شیعیان زیدی و اثنی عشری را پوشش می دهد.

شیعیان امامی در دو شهر عدن و صنعاء و همچنین در جوف، مأرب، ذمار، رداع و برخی از نقاط دیگر یمن به صورت پراکنده زندگی می‌کنند. فعالیت آنان نیز زیر نظر سازمانی به نام «رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن» قرار دارد. جمعیت شیعیان اثناعشری یمن ۲ تا ۸ درصد تخمین زده شده است.

2. شیعیان زیدی؛

با توجه به سابقه گسترده حاکمیت زیدیه در یمن، تعداد زیادی از شیعیان یمن را زیدی مذهبان شکل می دهند. تعداد آنان حدود ۳۵ درصد جمعیت یمن را تشکیل می دهد. استان های صعده، تعز، الجوف، صغاء و سپس استان های اب، ذمار، عمران، مأرب، حجه، مجویت و حدیده مراکز سکونت زیدیان است. دو قبیله بزرگ یمن با نام های حاشد و بکیل، زیدی مذهب هستند. قبیله حاشد و قبیله بَکیل، نقش مهمی در تحولات سیاسی یمن در سال های پس از تشکیل حکومت جمهوری در یمن داشته اند.

3. شیعیان اسماعیلی؛

یکی از شاخه های فرقه اسماعیلیه، مستعلیه طیبی[1] است. این شاخه پس از مرگ بیست و ششمین داعی خود؛ «داود بن عجبشاه»، در سال ۹۹۹ ق، دچار انشعاب شد. علت انشعاب این بود که پس از مرگ وی، فردی به نام «داوود بن برهان الدین» بر جای او نشست و گزارش این امر را به یمن فرستادند. از دیگر سو، فردی دیگر به نام «سلیمان بن حسن» نیز ادعا کرد که داوود بن عجبشاه بر مقام او به عنوان داعی مطلق، نص (تصریح) داشته است. از آن پس هر یک از این دو داعی پیروانی یافتند. طرفداران این دو بیشتر در هند و پاکستان و بخشی از آنان در یمن زندگی می کنند. امروزه طرفداران داوود بن برهان الدین، داودیه یا «بُهَرَه» و پیروان سلیمان بن حسن، «سلیمانیه» یا «مکارمه» نامیده می شوند. مکارمه در شرق حراز[2] زندگی می کنند و مرکزیت دینی آنان در نجران متمرکز است. ریاست این طایفه اکنون با «شیخ عبدالله بن محمد المکرمی» است. وی در نجران عربستان سکونت دارد. پیش از وی «شیخ حسین اسماعیل المکرمی» ریاست این طایفه را بر عهده داشت. او سال ها در زندان های عربستان و یمن زندانی بود و در سال ۱۴۲۶ ق درگذشت. بُهَرَه در صنعاء، عدن، تعز، الحدیده و برخی استان های جنوبی حضور دارند.

اسماعیلیه در بعضی از شهرهای یمن، مساجد و مراکز آموزشی اختصاصی دارند؛ از جمله مدارس آنان مدرسه «الدعوة» در مناخه و مدرسه «بیت الدعوة» در حراز و مدرسه «البُهَرَیة» در صنعاء است. بزرگ و رئیس شاخه بُهَرَه که به نام داعی مطلق شناخته می شود، اکنون «سلطان المفضل سیف الدین» است که در هند سکونت دارد. پیش از وی، «سلطان محمد برهان الدین» ریاست این طایفه را بر عهده داشت. وی در سال ۱۴۳۵ ق درگذشت. نماینده وی در یمن «سلمان رشید» است. جمعیت بُهَرَه چیزی حدود ۱۲۰۰۰ نفر است. از مکان های مهم طایفه اسماعیلیه در یمن، ضریح «حاتم الحضرات» در حراز است که سالانه تعدادی از پیروان این فرقه از نقاط مختلف جهان برای زیارت آن به یمن سفر می کنند. مرکز اصلی بُهَرَه در صنعاء با نام «مقر الفیض الحاتمی» معروف است.[3]

[1]. مستعلیه یا بوهره یکی از شاخه های اصلی فرقه اسماعیلیه در تشیع است. مستعلیه به دلیل انتسابشان به احمد مستعلی نوزدهمین

خلیفه فاطمی، به این نام خوانده می‌شوند. احمد مستعلی جانشین معاذ مستنصر شد. گروهی از اسماعیلیه که از احمد مستعلی ناخشنود بودند، به برادرش نزار روی آوردند و از او خواستند که خلافت را برعهده بگیرد. تلاش های نزار برای به دست گرفتن خلافت، به نتیجه نرسید و به قولی، نزار کشته شد. اما پیروی از نزار در ایران ادامه یافت و شاخه نزاریه در مقابل مستعلیه در آن سرزمین شکل گرفت. برخی از مستعلیه به دلیل انتسابشان به طیب ابوالقاسم، طیبی خوانده می‌شوند.

[2]. حراز. [ح َ] (اِخ) روستایی در یمن است. (منتهی الارب). مخلاف بالیمن قرب زبید. (مراصدالاطلاع) (معجم البلدان). کوره ای در یمن است نزدیک زبید، و در مسار از بلد حراز، کان زر است. (از الجماهر ص 270). ر.ک: پارسی ویکی

[3]. بر گرفته از سایت ویکی شیعه.