وضعیت شیعیان در مکه

حضور تشیع در مکه، به‌صورت فردی یا گروهی به‌نخستین روزهای حضور اسلام در آن شهر باز می‌گردد. ظهور سلسله خودمختارِ محلی خاندانِ شیعی بنی‌الحسن، به‌روشنی نشان‌دهنده موقعیت شیعه در این شهر است. مکه در قرن دهم، از مراکز اصلی شیعه بوده؛ به‌گونه‌ای که ابن حجر هیتمی، هدف خود از نگارش کتاب «الصواعق المحرقه فی الردّ علی اهل البدع و الزندقة» را گسترش و فزونی شیعیان در این شهر معرفی کرده است. ابن جبیر (۵۴۰ – ۶۱۴ ق ‌/ ۱۱۴۵ – ۱۲۱۷ م)؛ جهان‌گرد مشهور مسلمان، در سفرنامه خود بیان کرده که در سال سفر او به مکه، امیر مکه حلول ماه رمضان را بر اساس مذهب شیعی علوی اعلام کرده است.[1] او خبر داده‌است که در مسجدالحرام، مقامی خاص برای اقامه جماعت شیعیان زیدی اختصاص داده‌بودند و اشراف مکه را زیدی خوانده و گفته‌است که آنان در اذان، عبارت «حی علی خیر العمل» را می‌افزایند.[2] برخی سفرنامه‌ها از حضور کم‌رنگ شیعیان در قرون بعدی در مکه سخن گفته‌اند. محمد حسین فراهانی که در سال ۱۳۰۲ ق / ۱۲۶۴ ش به حج رفته، جمعیت شیعیان مکه را ناچیز دانسته و گفته است که غالب آنان کار راهنمایی حجاج شیعه را برعهده دارند.[3] حاج ایازخان قشقایی که در سال ۱۳۴۱ ق / ۱۳۰۱ ش به مکه رفته، گزارش کرده‌است که شیعیان برای ادای فرایض خود در جده، مکه و مدینه به تقیه نیاز ندارند و در اظهار تشیع آزاد هستند.[4]

شریفان مکه به‌طور رسمی، از تشیعِ زیدیه، دست کم تا اوایل قرن پانزدهم میلادی حمایت می‌کرده‌اند. برخی سفرنامه‌نویسان مدعی شده‌اند که شریفان مکه شیعه بوده، اما اعتقاد خود را پنهان می‌کرده‌اند.[5] در قرن پانزدهم، تا اندازه‌ای به‌دلیل فشار ممالیک، شریفان مکه به‌تدریج با روی آوردن به مذهب شافعی، اقدام به‌قطع پیوند خود با زیدیه نمودند. با این حال، بنابر نقل برخی منابع، آن‌ها تا پایان حکومت خود، همواره خواهان مدارا و نرمش با شیعیان بوده‌اند.[6]

اما اکنون با روی کار آمدن حکومت آل سعود، شیعیان که به‌صورت پراکنده و محدود در مکه حضور دارند، در محدودیت‌های مذهبی زیادی قرار گرفته و به‌واسطه فتواهای مفتیان وهابی، گاه جان و مالشان نیز مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرد. این آزار و اذیت‌ها، باعث شده شیعیان این کشور تا آن‌جا که ممکن است، راه تقیه را در پیش گیرند، به‌ویژه در شهر مکه، شیعیان مجبور بوده‌اند مراسم مذهبی خود را در خانه‌ها، دور از انظار و پشت درهای بسته انجام دهند و در محافل عمومی، خود را سنی نشان دهند.[7]

البته برخی از شیعیان شهرهای مکه و جده از اشراف هستند که در واقع از نسل سادات بنی‌هاشم می‌باشند و آن‌ها از صدر اسلام تاکنون اعتقاد خودشان به‌مذهب تشیع را حفظ کرده‌اند. شهر مکه هم‌چنین یکی از مناطق زندگی صوفیان عربستان است و صوفیان شهر مکه با وجود حضور پررنگ جریان وهابیت در این شهر، جشن‌های میلاد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را در شهر مکه برگزار می‌کنند.[8]

[1]. ابن جبیر، محمد بن احمد، تذکیر بالاخبار عن اتفاقات الاسفار، تحقیق و مقدمه: علی، کنعان، ص 111.

[2]. همان، ص 76.

[3]. جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجار «سفرنامه‌های حج قاجاری»، ج ۵، ص ۲۰۳.

[4]. همان، ج ۵، ص ۳۹۵ – ۴۰۹.

[5]. همان، ج ۴، ص ۷۷۶.

[6]. همان، ج ۵، ص ۴۴۱.

[7]. برگرفته از سایت ویکی شیعه.

[8]. سایت مشرق.