کپی شد
لیلة المبیت در روایات اهل سنت
روایات اهل سنت ذیل آیه شراء، به واقعه لیلة المبیت و فضیلت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداخته است. برخی از آنها عبارت است از:
احمد بن حنبل در مسند خود حدیث مفصلى را از عمر بن میمون نقل كرده که مشتمل بر ده منقبت و فضیلت براى على بن ابى‌طالب (علیهما السلام) است و به آنها پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) شهادت داده است؛ از جمله در تفسیر آیه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»،[1] گفت: «على نفس خود را (به خدا) فروخت، لباس رسول خدا را پوشید، سپس در جایگاه او خوابید و مشركان گمان می‌کردند كه رسول خدا در آن است. بر سر على (علیه السلام) مثل پیامبر (صلی الله علیه و آله) سنگ ریخته مىشد و او از شدت درد به خود مىپیچید، و سرش را با لباس پیچیده بود و بیرون نمىآورد تا این که صبح شد. بعد سرش را بیرون آورد. (آنان همین كه او را شناختند) گفتند: چون ما تو را به جاى محمد (صلى اللَّه علیه و آله) می‌پنداشتیم، سنگ مىانداختیم، اگر می‌دانستیم به سوی تو سنگ نمىانداختیم».[2]
ثعلبی در تفسیر این آیه گفته: «هنگامى كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفت مهاجرت كند، براى اداى قرض‌هاى خود و تحویل دادن امانت‌هایى كه نزد او بود، على (علیه السلام) را به جاى خویش در مکه قرار داد و شب‌هنگام كه مىخواست به سوى غار «ثور» برود و مشركان، اطراف خانه او را براى حمله به او محاصره كرده بودند، دستور داد على (علیه السلام) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگى (برد حضرمى) كه مخصوص خود پیامبر بود روى خود بكشد تا به خواست و اراده الهی به او ضرری نرسد، علی (علیه السلام) هم اطاعت کرد. در این هنگام خداوند به «جبرئیل» و «میكائیل» وحى فرستاد كه من بین شما دو نفر برادرى ایجاد كردم و عمر یكى از شما را طولانىتر قرار دادم، كدام یک از شما حاضر است، جانش را ایثار كند و زندگى دیگرى را بر خود مقدم دارد؟، هیچ‌كدام حاضر نشدند و هر دو حیات را ترجیح دادند. خداوند متعال به آنها وحى فرستاد: آیا همانند علی بن ابی‌طالب نبودید که بین او و محمد (علیهما السلام) برادری ایجاد کردم، پس على (علیه السلام) در بستر محمد (صلی الله علیه و آله) خوابیده و آماده شده جان خویش را فداى او سازد، به زمین بروید و حافظ و نگهبان او از دشمنش باشید. پس هر دو به زمین آمدند و هنگامى‌كه جبرئیل بالاى سر، و میكائیل پایین پاى على (علیه السلام) نشسته بودند، جبرئیل مىگفت: «بخّ بخّ من مثلك یابن ابى‌طالب؟ یبَاهِی اللَّهُ بِكَ الْمَلَائِكَة»؛ «بهبه، آفرین بر تو، چه کسی مانند تو است اى فرزند ابی‌طالب، خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات مىكند»، و در این هنگام آیه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ…» بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حالی که به طرف مدینه می‌رفت، نازل شد».[3]
حدیث «مبیت علی بر فراش نبی» را فقیه شافعى؛ ابن مغازلى نیز در كتاب «المناقب» به طور مسند روایت كرده است.[4]
فخر رازى در تفسیر خود، ذیل تفسیر آیه شریفه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»، به عنوان روایت سوم می‌نویسد: «این آیه در شأن على بن ابی‌طالب (علیه السّلام) نازل شده است؛ به این جهت كه على (علیه السّلام) در شبى كه رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) عازم غار ثور بود، به‌جاى ایشان، در بسترش خوابید و روایت شده: وقتی علی در بستر رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله)، خوابید، جبرئیل (علیه السلام) نزد سر آن حضرت و میكائیل نزد پاى آن حضرت حضور داشتند، و جبرئیل ندا می‌داد: «خوشابه‌حال تو، چه کسی مانند تو است اى پسر ابو طالب! كه خدا به وجود تو، بر فرشتگان مباهات مىكند»، و آیه «وَ مِنَ النَّاسِ…» در این موقع نازل شد».[5]
حسكانى؛ صاحب تفسیر «شواهد التنزیل» نیز با واسطه از ابو سعید خدری گزارش می‌کند: «شبی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به سوی غار (ثور) حرکت کرد، علی بن أبی‌طالب در بستر رسول الله (صلی الله علیه و آله) خوابید، پس خداوند به جبرئیل و میكائیل وحی نمود: من میان شما دو نفر، پیوند برادری ایجاد کردم و عمر یکی از شما دو نفر را طولانی‌تر از عمر دیگری قرار دادم، کدام‌یک از شما دیگری را برای زنده‌ماندن ترجیح می‌دهد؟ هر دو زنده بودن را برای خودشان اختیار نمودند. خداوند به آن‌دو وحی نمود: آیا شما مانند علی بن أبی‌طالب نبودید که من میان او و پیامبرم محمد (صلی الله علیه و آله) اخوت و برادری برقرار نمودم، پس علی در بستر محمد خوابید تا با جانش او را حفظ کند. (حال که این‌گونه است) به زمین بروید و او را از دشمنانش حفظ کنید. آن‌گاه جبرئیل نزد سر امام علی (علیه السلام) و میكائیل نزد پایش قرار گرفتند، در حالی که جبرئیل ندا می‌داد: «به به، مثل تو کیست ای پسر ابی‌طالب که خداوند به سبب تو بر فرشتگان مباهات می‌کند»، پس (این جا بود که) خداوند آیه شریفه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی…» را نازل نمود».[6]
[1]. «بعضى از مردم جان خود را در برابر خشنودى خدا مىفروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است»، بقره، 207.
[2]. سید بن طاووس، على بن موسى، الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، محقق/ مصحح: عاشور، على، ج 1، ص 36 و 37؛ سید بن طاووس، علی بن موسی، الطرائف، ترجمه: الهامى، داوود، ص 125 و 126.
[3]. ثعلبى نيشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهيم، الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ج 2، ص 126.
[4]. الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج 1، ص 37؛ الطرائف، ترجمه: الهامى، داوود، ص 126.
[5]. فخرالدين رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج 5، ص 350.
[6]. حسكانى، عبيد الله بن احمد، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، تحقيق: محمدی، محمد باقر، ج 1، ص 123.