فاطمیان در مغرب

در دوران خلافت سه خلیفه نخست فاطمی؛ یعنی ابو محمد عبيداللّه‏ المهدى (۲۹۷-۳۲۲ق)، القائم بامر الله (۳۲۲-۳۳۴ق)، المنصور بالله (۳۳۴-۳۴۱ق) و نیمی از خلافت معز لدین الله (341-365ق)، بیشترین توجه خلفای فاطمی معطوف به تثبیت قدرت و سرکوب مخالفان داخلی و شورش قبایل و نیز کشورگشایی در غرب آفریقا بود و قلمرو حکومت آنان محدود به افریقیه بود.

از مهم‌ترین شورش‌هایی که حکومت نوپای فاطمی با آن مواجه شد، شورش فردی از خوارج اباضی مذهب به نام ابایزید ملقب به صاحب‌الحمار بود. شورش وی در زمان امارت دومین خلیفه فاطمی، قائم بامر الله، آغاز و تا زمان خلافت منصور بالله ادامه داشت. قیام این گروه تا حدی گسترده شد که بر قیروان، رقاده و بسیاری از شهرهای زیر سلطه فاطمیان دست یافتند و شهر مهدیه را در سال ۳۳۳ قمری محاصره کردند و به نام عبدالرحمن اموی؛ حاکم اندلس خطبه خواندند؛ ولی فاطمیان بعد از گذشت یک سال توانستند بر آنان غلبه کنند.[1]

در زمان خلیفه چهارم فاطمی، معز لدین الله (۳۴۱-۳۶۵ق/۹۳۱-۹۷۵م.) فاطمیان توانستند قدرت خود را در مغرب تثبیت کنند. فرمانده سپاه او به نام جوهر توانست بقایای خارجیان صفریه، بنی مدرار و ادریسیان را از شمال آفریقا بیرون و بعد از سلطه کامل بر سرزمین‌های غربی به سوی شرق و مصر حرکت کند.[2]

[1]. مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفاء بأخبار الأئمة الفاطمیین الخلفاء، ج ۱، ص ۷۵ – ۸۵؛ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، ج ۷، ص ۱۸ – ۲۳.

[2]. اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفاء، ج ۱، ص ۶۸، ۷۱. ویکی شیعه.