حضرت عیسی (علیه السلام)

چکیده مقاله حضرت عیسی (علیه السلام)‏

حضرت عیسی (علیه السلام) از بزرگ‌ترین پیامبران و رسولان الهی است که دارای شخصیتی برجسته و ممتاز نزد پروردگار و اؤلیای الهی است. نام این بزرگوار در ردیف چهار پیامبر اولوالعزم دیگر؛ یعنی حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی (علیهم السلام) و حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در قرآن کریم ذکر شده است. خداوند متعال او را بدون این‌که پدری داشته باشد، از مادرش، مریم عذراء (سلام الله علیها) که دختری پاک‌دامن بود، به‌دنیا آورد. چون این اتفاق برای مردم قابل تصور نبود که کسی بدون پدر متولد شود، به مریم (سلام الله علیها) تهمت زدند؛ به‌همین جهت خداوند سبحان، حضرت عیسی (علیه السلام) را در همان روزهای اول تولد به سخن گفتن واداشت تا مادر خود را از هر خطا تبرئه کند. و خود را بنده و پیامبر خدا معرفی کند.

تنها رسالت حضرت عیسی (علیه السلام) در ساعات اوّلیه پس از ولادت، اثبات بی‌گناهی مادرش حضرت مریم (سلام الله علیها) و اعلام مقام بندگی و پیامبری خود بود، اما هنوز مسؤولیت هدایت و تبلیغ دین الهی،‌ بر عهده او قرار داده نشده‌بود. در عین حال خطراتی از جانب گروهی از یهودیان، جان حضرت عیسی و حضرت مریم (علیهما السلام) را تهدید می کرد؛ به همین جهت خداوند آن دو را به مکانی امن و مناسب راهنمایی کرد؛ سرزمین مرتفعى که داراى امنیّت و آب جارى بود تا حضرت عیسی (علیه السلام)، مراحل رشد و نمو خود را طی کند و آماده تبلیغ رسالت آسمانی خود شود.

سال‌ها گذشت تا این‌که خداوند متعال حضرت عیسی (علیه السلام) را برای پیامبری و هدایت بنی اسرائیل به سوی آنان فرستاد. خداوند به او  کتاب انجیل را عنایت فرمود و معجزه‌های مختلفی؛ همچون زنده کردن مردگان را به او عطا کرد تا به وسیله آنها، پیامبری خود را به مردم اثبات کند. با این حال، عده کمی به او ایمان آوردند. در صدر این افراد، «حواریون» بودند که اصحاب خاص حضرت بوده و همواره در کنار او، هم از دانش و عمل او استفاده می کردند و هم به تبلیغ دین خدا می‌پرداختند.

حضرت عیسی (علیه السلام) در طول حیات بابرکت خود، آثار و اقدامات مهم علمی، اجتماعی و سیاسی از خود به جای گذاشت. آن حضرت برخلاف عقیده بعضی از مسیحیان، نه تنها شخصیتی منزوی و گوشه گیر نداشت، بلکه شخصیتی انقلابی و مبارز بود که با مستکبران عصر خود مبارزه می کرد و به دنبال برپایی حکومت الهی بود.

سرانجام، دشمنان حضرت مسیح (علیه السلام) تصمیم گرفتند تا او را به قتل برسانند. با خیانت یکی از حواریون، محل استقرار حضرت عیسی (علیه السلام) شناسایی شد. دشمنان وارد آن‌جا شده، ولی به قدرت و مشیت الهی کسی را که شبیه به حضرت عیسی (علیه السلام) بود دستگیر کرده و به صلیب کشیدند، و بدین گونه خداوند متعال حضرت عیسی (علیه السلام) را نجات داده و سپس او را به نزد خود بالا برد.

آن حضرت در حال حاضر – به قدرت الهی- زنده است و بعد از ظهور امام زمان (علیه السلام)، از آسمان فرود آمده، در نماز به ایشان اقتدا می نماید و در برپایی حکومت عدل جهانی امام عصر (علیه السلام)، یاور آن امام خواهدبود.

زندگی نامه حضرت عیسی (علیه السلام)

حضرت عیسی (علیه السلام) یکی از بزرگ‌ترین پیامبران الهی است. نام ایشان در ردیف چهار پیامبر اولوالعزم دیگر؛ یعنی حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی (علیهم السلام) و حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) قرار دارد. او خلقتی شبیه به آفرینش حضرت آدم (علیه السلام) دارد؛ به این معنا که خداوند متعال او را بدون این‌که پدری داشته باشد، از مادرش، مریم (سلام الله علیها) که زنی پاک‌دامن بود، به دنیا آورد.[1]

آن حضرت طبق نص صریح قرآن کریم در همان روز تولد در گهواره خود سخن گفت و بندگی و پیامبری خویش را اعلام فرمود.[2]

‏نسب و خاندان حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

حضرت عیسی (علیه السّلام) شخصیتی از خاندان بنی اسرائیل است. نسب وی فقط از ناحیه مادر است نه از ناحیه پدر؛ زیرا او پدری نداشته است؛ به همین جهت نسب آن حضرت را باید از طریق مادر ایشان حضرت مریم (سلام الله علیها) مورد بررسی قرار داد:

الف. از نظر قرآن کریم و مفسران

در قرآن کریم، مریم (سلام الله علیها) دختر «عمران» معرفی شده است.[3] در تفسیر مجمع البیان، در ذیل آیات «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ»[4] و «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ…[5]» بیان شده که: مراد از عمران، ابن الهشم بن امون است، که نسبتش به حضرت سلیمان بن داود (علیهما السلام) می رسد. از ابن عباس و مقاتل نقل شده که عمران فرزند ماثان بوده و فرزندان ماثان از بزرگان بنی اسرائیل بوده اند. در هر صورت، این عمران پدر مریم (علیهما السلام)، غیر از عمران پدر موسى و هارون (علیهما السلام) است که بین آن دو هزار و هشتصد سال فاصله بوده‌است. عمران پدر موسى و هارون (علیهم السلام)، فرزند یصهر بن قاهث بن لاوی بن یعقوب است. زن عمران كه مادر مریم و مادر بزرگ حضرت عیسی (علیه السلام) است، نامش «حنة» و حنة خواهر «اشیاع»؛ مادر یحیى (علیه السلام) بوده و این دو خواهر، دختران قاقود بن قبیل بودند، بنابراین یحیى و مریم (علیهما السلام)، پسر خاله و دختر خاله بودند.[6]

برخی از مفسران قرآن کریم در ذیل آیه «يا أُخْتَ هارُونَ ما كانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما كانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا»،[7] گفته اند: مراد از هارون، برادر موسی (علیه السلام) است. آن گاه با استناد به روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، مریم (سلام الله علیها) را از نسل هارون برادر حضرت موسای کلیم (علیهما السّلام) می‌دانند.[8]

در تفسیر بیضاوی، نسب مادر حضرت عیسی؛ حضرت مریم (سلام الله علیهما) این گونه ذکر شده است: مریم بنت عمران بن ماثان بن العازار بن أبی یوذ بن یوزن بن زربابل بن سالیان بن یوحنا بن أوشیا بن أمون بن منشكن بن حازقا بن أخاز بن یوثام بن عوزیا بن یورام بن ساقط بن ایشا بن راجعیم بن سلیمان بن داود بن ایشی بن عوبد بن سلمون بن یاعز بن نحشون بن عمیاد بن رام بن حصروم بن فارص بن یهوذا بن یعقوب (علیهم السلام).[9]

ب. از نظر مسیحیان:

در میان انجیل‌های چهارگانه مسیحیان،[10] تنها دو انجیل «متی» و «لوقا»، شجره نامه آن حضرت را ذکر کرده‌اند که به آنها اشاره می شود:

در انجیل متی، شجره نامه حضرت عیسی (علیه السّلام) این گونه ذکر شده است:

«اجداد عیسی مسیح: داود و ابراهیم پیغمبر، هر دو جد عیسی مسیح بودند. ابراهیم پدر اسحاق، اسحاق پدر یعقوب، و یعقوب پدر یهودا و برادران او بود. یهودا پدر فارص و زار‌ح (مادر آنها تامار بود)، فارص پدر حصرون و حصرون‌ پدر اَرام بود. اَرام پدر امی ناداب، امی ناداب پدر نحشون، و نَحشون پدر شَلمون بود. شَلمون پدر بوعز (مادرش راحاب بود)، بوعز پدر عوبید (مادرش روت بود)، و عوبید پدر یَسا بود. یَسا پدر داود پیغمبر بود و داود پدر سلیمان بود (مادر او قبلا زن اوریا بود). سلیمان ر‌َحبعام، و ر‌َحبعام پدر ابِیا، و ابِیا پدر آسا بود. آسا پدر یهوشافاط، یهوشافاط پدر یورام، و یورام پدر عزیا بود. عزیا پدر یوتام، یوتام پدر آحاز، و آحاز پدر حزقیا بود. حزقیا‌ پدر منَسی، منَسی پدر آمون، و آمون پدر یوشیا بود. یوشیا پدر یكنیا و برادران او بود که در زمان تبعید بنی اسرائیل به بابل، به دنیا آمدند.

بعد از تبعید: یكنیا پدر سالتی ئیل، و سالتی ئیل پدر ز‌َر‌‌ُوبابِل بود. ز‌َر‌‌ُوبابِل‌ پدر اَبی هود، و ا‌َبی هود پدر ایل یاقیم، و ایل یاقیم پدر عازور بود. عازور پدر صادوق، صادوق پدر یاكین، و یاكین پدر ایلی هود بود. ایلی هود پدر ایل آذ‌َر، ایل آذ‌َر پدر متّان، و متّان پدر یعقوب[11] بود. یعقوب پدر یوسف، و یوسف شوهر مریم، و مریم مادر عیسی مسیح بود. به این ترتیب افرادی که در بالا نامشان برده شد، از ابراهیم پیغمبر تا داود پیغمبر، چهارده نفر و از داود پیغمبر تا زمان تبعید یهودی ها به بابِل، چهارده نفر، و از زمان تبعید تا زمان مسیح هم، چهارده نفر بودند».[12]

در انجیل لوقا شجره نامه حضرت عیسی (علیه السّلام) این گونه آمده است:

«اجداد عیسی مسیح: … مردم وی را پسر یوسف می دانستند: یوسف بن هالی بن متّآت بن لاوی بن ملكی بن ینا بن یوسف بن متّاتیا بن آموس بن ناحوم بن حسلی بن نجی بن مائت بن متاتیا بن شمعی بن یوسف بن یهودا بن یوحنا بن ریسا بن زَروبابل بن سائلتی ئیل بن نِیری بن ملكی بن اد‌ّی بن قوسام بن ایلمودام بن عِیر بن یوسی بن ایلعاذر بن یوریم بن متَّات بن لاوی بن شمعون بن یهودا بن یوسف بن یونان بن ایلیاقیم بن ملیا بن مینان بن متّاتا بن ناتان بن داود بن یسی‌ بن عوبید بن بوعز بن شلمون بن نحشون بن عمیناداب بن ارام بن حصرون بن فارص بن یهودا بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم بن تار‌ح بن ناحور بن سروج بن ر‌عو بن فالَج بن عابر بن صالَح بن قینان بن ارفك شاد بن سام بن نوح بن لامك بن متوشالح بن خنوخ بن یارد بن مهلَل ئیل بن قینان بن انوش بن شیث بن آدم».[13]

چند اشکال:

1. چرا از میان انجیل های چهارگانه، تنها دو انجیل «متی» و «لوقا»، شجره نامه آن حضرت را ذکر کرده‌اند و دو انجیل «مرقس» و «یوحنا» از ذکر اجداد حضرت مسیح (علیه السلام) غفلت ورزیده‌اند!؟ چرا مرقس (که از نگاه محققان، انجیل وی پیش از سایر انجیل‌های قانونی نگاشته شده است) به ذکر سلسله‌نَسَب مسیح نپرداخته است!؟ آیا وی از نَسَب مسیح بی خبر بوده است؟ یا آن که مطلع ساختن مردم از نسب مسیح را کم اهمیت می‌دانسته است.؟!
2. سؤال دیگر آن که چرا میان دو نسب‌نامه‌ ذکر شده در انجیل‌های متی و لوقا، این همه تفاوت وجود دارد؟ با بررسی و تأمل در این دو سلسله نسب، به راحتی می توان متوجه تفاوت میان آنها شد؛ تفاوتی آشکار که هرگز نمی توان آن دو را مربوط به یک نفر دانست.
3. انجیل‌های متی و لوقا، هر دو به ذکر سلسله نسب مسیح از طریق یوسف نجار، (نه حضرت مریم) پرداخته اند.

اما یوسف نجار کیست؟ آن‌گونه که از انجیل‌ها بر می آید، وی نامزد حضرت مریم (سلام الله علیها) بوده است. او پس از مدتی متوجه می شود همسرش باردار است و این در حالی است که هنوز با وی همبستر نشده است. بنابر این یوسف که مردی با ایمان است، تصمیم می‌گیرد بدون آن‌که آبروی مریم را پیش مردم بریزد، از همسرش جدا گردد. در این زمان، فرشته الهی در خواب بر وی ظاهر شده و به او می گوید: مریم، پاکدامن است و فرزندی که در رحمش قرار دارد از جانب روح القدس است. به دنبال این رؤیا، یوسف، مریم را به همسری خویش در می‌آورد.

البته آن‌گونه که از انجیل‌ها بر می آید، سایر مردم از این داستان بی خبر بوده و عیسی (علیه السلام) را فرزند یوسف نجار می‌دانسته‌اند. به هر حال هر دو انجیل، نسب نامه‌ خود را به یوسف نجار ختم می کنند. حال این سؤال اساسی پیش می‌آید که چرا نویسندگان انجیل‌ها به جای پرداختن به نسب‌نامه‌ مریم، به نسب‌نامه‌ یوسف پرداخته‌اند؟! بی تردید نویسندگان انجیل‌ها به خوبی آگاه بوده‌اند که عیسی، فرزند واقعی یوسف نیست. چرا آنها با وجود اطلاع از این مسئله به نسب نامه‌ مریم نپرداخته‌اند؟[14]

والدین حضرت عیسی (علیه السلام)

درباره پدر و مادر حضرت عیسی (علیه السلام) باید گفت: با توجه به آیات قرآن کریم در مورد نحوه حامله شدن حضرت مریم (سلام الله علیها) به حضرت عیسی (علیه السلام)، آن حضرت به اذن و اراده الهی بدون پدر در وجود مادر شکل گرفته است.

قرآن کریم در این مورد می فرماید: «(به ياد آوريد) هنگامى را که ‏فرشتگان گفتند: «اى مريم! خداوند تو را به کلمه‏اى (وجود با عظمتى‏) از طرف خودش بشارت مى دهد که نامش ‏‏«مسيح، عيسى پسر مريم» است، در حالى که در اين جهان و جهان ديگر، صاحب شخصيّت خواهد بود و از مقرّبان ‏‏(الهى) است‏».[15] «(او) با مردم، در گاهواره و در حالت کهولت (و ميانسال شدن) سخن خواهد گفت و از شايستگان است».[16] «(مريم) گفت: «پروردگارا! چگونه ممکن است فرزندى براى من باشد، در حالى که انسانى با من تماس نگرفته است؟! فرمود: خداوند، اين گونه هر چه را بخواهد مى آفريند! هنگامى که چيزى را مقرّر دارد (و فرمان هستى آن را صادر کند)، فقط به آن مى‌گويد: موجود باش! آن نيز فوراً موجود مى‌شود».[17]

در جایی دیگر قرآن کریم می‌فرماید: «مَثَل عيسى در نزد خدا، همچون آدم است که او را از خاک آفريد. سپس به او فرمود: موجود باش! او هم فوراً موجود شد».[18]

اما مادر او، حضرت مریم (سلام الله علیها)؛ همان بانوی پاکدامنی است که قرآن کریم به بزرگی از او یاد می کند؛ «و (به ياد آوريد) هنگامى را که فرشتگان گفتند: «اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان، برترى داده است».[19]

بشارت به آمدن حضرت عیسی (علیه السلام)

در «ناصره»، شهر کوچکی از استان جلیل واقع در سرزمین فلسطین، دوشیزه‌ای به نام مریم (سلام الله علیها) زندگی می کرد که عفیف و خداترس بود. قرآن کریم قصه آن حضرت را این گونه بیان می کند:

«(به ياد آوريد) هنگامى را كه همسرِ عمران (مادر مریم) گفت: «خداوندا! آن‌چه را در رحم دارم، براى تو نذر كردم، كه «مُحَرَر» (آزاد و براى خدمت خانه تو) باشد. از من بپذير، كه تو شنوا و دانايى! ولى هنگامى كه او را به دنيا آورد، (و او را دختر يافت)، گفت: «خداوندا! من او را دختر آوردم – ولى خدا از آن‌چه او به دنيا آورده بود، آگاه‌تر بود- و پسر، همانند دختر نيست. من او را مريم نام گذاردم و او و فرزندانش را از (وسوسه‏هاى) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى‏دهم. خداوند، او [مريم‏] را به طرز نيكويى پذيرفت و به طرز شايسته اى، (نهال وجود) او را رويانيد (و پرورش داد) و كفالت او را به «زكريا» سپرد. هر زمان زكريا وارد محراب او مى شد، غذاى مخصوصى در آن جا مى ديد. از او پرسيد: «اى مريم! اين را از كجا آورده اى؟!» گفت: «اين از سوى خدا است. خداوند به هر كس بخواهد، بى حساب روزى مى دهد».[20]

خداوند متعال در جای دیگری می فرماید: «اى مريم! (به شكرانه اين نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده به جا آور! و با ركوع‏كنندگان، ركوع كن!».[21] سپس خداوند به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب می فرماید: «(اى پيامبر!) اين، از خبرهاى غيبى است كه به تو وحى مى‌كنيم و تو در آن هنگام كه قلم‌هاى خود را (براى قرعه‏كشى) به آب مى افكندند تا كداميک كفالت و سرپرستى مريم را عهده‌دار شود، و (نيز) به هنگامى كه (دانشمندان بنى اسرائيل، براى كسب افتخار سرپرستى او،) با هم كشمكش داشتند، حضور نداشتى (و همه اينها، از راه وحى به تو گفته شد)».[22]

بعد از این، مشیت الهی بر این قرار گرفت که این بانوی با کرامت، مادر مسیح (علیه السلام)؛ یعنی نجات دهنده موعود بنی اسرائیل[23] باشد. مریم قلبی پاک داشت و از نظر راستگویی، عصمت و طهارت، نقصی در او دیده نمی شد. او به خدا عشق ورزیده و عبادتش می کرد و از احکام و دستورات الهی پیروی می نمود. مریم (سلام الله علیها)  برای عبادت در معبد به سر می‌برد، تا آن‌كه روزی فرشته ای از جانب حق تعالی پیام آورد: «ای مریم خداوند تو را به كلمه‌ای (وجود با عظمتی) از طرف خودش بشارت می دهد كه نامش مسیح؛ عیسی پسر مریم است، در حالی كه در این جهان و جهان دیگر صاحب شخصیت خواهد بود و از مقربان (الهی) است».[24]

بدین گونه بشارت فرزندی پاک به مریم (سلام الله علیها) داده شد.

نحوه تولد حضرت عیسی (علیه السلام)

هنگامی که حضرت مریم (سلام الله علیها) به سن بلوغ رسید، روزی از محراب عبادت خارج شد و به سوی جهت شرقی بیت‌المقدس رفت.[25] او در حقيقت مى خواست مكانى خالى و فارغ از هر گونه دغدغه پيدا كند كه به راز و نياز با خداى خود بپردازد و چيزى او را از ياد محبوب غافل نكند؛ به همين جهت طرف شرق بيت المقدس (آن معبد بزرگ) را كه شايد محلى آرام‌تر و يا از نظر تابش آفتاب مناسب تر بود برگزيد.[26]

وی در حالی که از اهل و قوم خود دور می شد، ناگهان انسانی كامل بى‏عيب و نقص و خوش چهره‌اى بر آن حضرت ظاهر شد. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:

«در اين هنگام ما روح خود (يكى از فرشتگان بزرگ) را به سوى او فرستاديم و او در شكل انسان كامل بى‏عيب و نقص و خوش قيافه‏اى بر مريم ظاهر شد».[27] مریم (سلام الله علیها) سخت مضطرب و نگران شده و از ترس این‌که مبادا وی قصد سوئی نسبت به او داشته باشد، از او دوری گزیده فرمود: من از  تو، به خداى رحمان پناه مى برم اگر پرهيزگار هستى![28] مریم (سلام الله علیها) گمان کرد او انسانی عادی است که در این مکان بر او آشکار شده و شاید به ذهنش خطور نمی کرد که از ملائکه کریم باشد، ولی واقعیت آن بود که این جوان، فرشته‌ای در لباس انسانی بود و خداوند او را نزدش فرستاده بود تا مژده فرزندی بزرگوار و پیامبری عظیم‌الشأن را به او بدهد. فرشته الهی به او اطمینان داد و حقیقت امر را با او در میان نهاد: «من فرستاده پروردگار تو هستم، (آمده‏ام) تا پسر پاكيزه اى به تو ببخشم!».[29]

در تفسیر المیزان آمده: خداوند آن فرشته را به  صورت انسان بر مریم (سلام الله علیها) ظاهر کرد تا با او انس گرفته از او نترسد.[30]

فرشته پس از این‌که در مقابل مریم (سلام الله علیها) ظاهر شد و آن حضرت فهمید که آن‌چه در مقابل خود می بیند، از جنس ملائکه است نه انسان، با او انس و الفت گرفت، اما هنگامی که مژده فرزند را به او داد، متحیر شد؛ چرا که او هنوز ازدواج نکرده و کسی هم به او نزدیک نگشته بود. پس چگونه امکان داشت صاحب فرزند شود؟! «(مریم سلام الله علیها) گفت: چگونه ممكن است من فرزند دار شوم؟! در حالى كه تاكنون انسانى با من تماس نداشته و زن آلوده‌اى هم نبوده ام!»،[31] اما در جواب شنید که این به قدرت و اراده خدا است و هیچ چیز بر او سخت نیست؛ «گفت: مطلب همين است! پروردگارت فرموده: اين كار بر من آسان است! (ما او را مى آفرينيم، تا قدرت خويش را آشكار سازيم) و او را براى مردم نشانه‌اى قرار دهيم و رحمتى باشد از سوى ما! و اين امرى است پايان يافته (و جاى گفت‌وگو ندارد)!».[32]

مکان و زمان ولادت حضرت عیسی (علیه السلام)

مشهور مورّخان اسلامی معتقدند که حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) در «بیت لحم» فلسطین متولد شده است.[33] روایتی از امام صادق (علیه السلام) – که در ارتباط با ماجرای معراج پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) است – نیز تولد عیسی بن مریم (علیهما السلام) در بیت لحم را تأیید می‌کند.[34]

انجیل نیز به صراحت، تولد حضرت عیسی (علیه السلام) را در بیت لحم دانسته است: «عیسی در زمان سلطنت «هیرودیس» در شهر بیت لحم به دنیا آمد».[35]

قرآن کریم در سوره مریم می فرماید:

«و در اين كتاب (آسمانى)، مريم را ياد كن، آن هنگام كه از خانواده‏اش جدا شد، و در ناحيه شرقى قرار گرفت»[36] «پس (مريم) به او (عيسى) آبستن شد و با او به مكان دورافتاده اى پناه جست»؛^[37]  «تا درد زايمان او را به سوى تنه درخت خرمايى كشانيد …».^[38] با توجه به این‌که قرآن کریم می فرماید: «او در ناحيه شرقى قرار گرفت، یا به مكان دورافتاده اى پناه جست»؛ به صورت دقیق نمی توان گفت محل تولد آن حضرت کجا بوده است، اما بیان برخی از مفسران درباره این آیات چنین است:

در برخی از روایات نیز آمده که حضرت مریم (سلام الله علیها) در اطراف کوفه، حضرت عیسی (علیه السلام) را به دنیا آورده است: شخصی به نام حفص نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) را ديدم كه در ميان باغ‌هاى كوفه گردش می‌كرد. پس به نخل خرمايى رسيد و کنار آن وضو گرفت و به ركوع و سجود پرداخت و من در يک سجده او پانصد ذكر تسبيح برشمردم. او سپس به نخل تكيه داد و دعايى خواند، سپس فرمود: «اى حفص! به خدا سوگند! اين همان درخت خرمایی است كه خداوند به مريم (سلام الله علیها) فرمود: «و اين تنه نخل را به طرف خود تكان ده، رطب تازه‌اى بر تو فرو می‌ريزد[43]».[44]

البته این روایت از جهت سندی ضعیف است،[45] لکن این امکان وجود دارد که آن حضرت به اذن الهی و با طی الارض از فلسطین به کوفه آورده شده و به همان نحوه هم به فلسطین منتقل شده باشد.

کودکی حضرت عیسی (علیه السلام)

از سرگذشت حضرت عیسی (علیه السلام) در دوران کودکی و نوجوانی و جوانی وی اطلاع و آگاهی مستقیمی در دست نیست. آن‌چه گفته می شود از لابه‌لای کتاب‌های تاریخ است که بعضی مطالب آنها به انجیل یا قرآن مجید باز می‌گردد.

در برخی از منابع[48] آمده، وقتی هشت روز از عمر آن حضرت گذشت، مادرش او را با خود به نزد هیکل[49] برد. او در آن‌جا ختنه شد و به دستور جبرئیل (علیه السلام)، یسوع[50] (عیسی) نام نهاده شد. ختنه سنت انبیاء و در شریعت تمامی پیامبران از دوران ابراهیم (علیه السلام) متداول و سنت بوده است. در انجیل برنابا مطلبی آمده که بر ختنه شدن حضرت عیسی (علیه السلام) دلالت دارد:

«چون به عمر، هشت روزی رسید طبق شریعت پروردگار (چنان که در کتاب موسی مکتوب است) (مریم و یوسف[51]) آن کودک را برداشتند و با خود به هیکل بردند تا ختنه‌اش کنند. سپس او را ختنه کرده و نامش را یسوع نهادند. چنان که قبل از آن ‌که مریم به او باردار شود، از سوی ملائکه به این نام نامگذاری شده بود. عیسی در حمایت مادرش در تپه‌ای بلند که برای آنها (از هر لحاظ) آرام بخش و مطمئن بود و در کنار آن چشمه‌ای قرار داشت،‌ به دور از بیت لحم نشأت و رشد یافت». چنان که خداوند در قرآن کریم می فرماید: «و ما فرزند مريم [عيسى‏] و مادرش را آيت و نشانه‏اى قرار داديم و آنها را در سرزمين مرتفعى كه داراى امنيّت و آب جارى بود جاى داديم».[52]

در زمان تولد عیسی (علیه السلام)، حاکم ظالمی به نام «هیرودیس» به دستور «قیصر اوغسطس» بر منطقه حکمرانی می کرد. از طریق کاهنان به گوش او رسیده بود که نوزادی تولد یافته که دارای شأن و مقام بزرگی خواهد بود و بر تمامی یهودیان حکمرانی خواهد کرد. وی دستور داد هر پسری که در بیت لحم به دنیا آمده، کشته شود. این مطلب فقط در انجیل متی و برنابا آمده و سایر انجیل‌ها آن را ذکر نکرده اند. یوسف نجار در خواب دید که به او دستور دادند از ترس هیرودیس، عیسی و مادرش (علیهما السلام) را بردارد و به مصر ببرد. او فوراً اقدام کرد و‌ آنها را با خود به مصر برد و تا زمان هلاکت هیرودیس در آن‌جا ماند. زمانی که هیرودس هلاک شد، یوسف در خواب دید که به او دستور دادند بچه را برداشته با مادرش به مملکت خود برگرداند؛ چون آنهایی که قصد کشتن او را داشتند، هلاک شده‌اند.

حضرت عیسی (علیه السلام) هنگام بازگشت از مصر هفت سال داشت. او در برگشت از مصر به الخلیل رسید و در شهر ناصره اقامت کرد. حضرت عیسی (علیه السلام) در ناز و نعمت و حکمت پرورش یافت.

همچنین در انجیل متی و برنابا آمده: وقتی عیسی به دوازده سالگی رسید با مادرش مریم و یوسف نجار به بیت المقدس رفت تا در آن‌جا طبق شریعت مکتوب خدا در تورات (نماز بگزارد و) سجده کند. هنگامی که نمازش به پایان رسید، او را نیافتند. مادرش با پسر عمویش؛ یوسف نجار در پی وی به بیت المقدس بازگشتند، اما او را نیافتند. سرانجام بعد از سه روز او را در هیکل در میان علماء یافتند که درباره ناموس[53] با آنها به احتجاج می پرداخت و تمامی مردم را با سؤال‌ها و جواب‌های خود به اعجاب برانگیخته بود. آنها می گفتند: چگونه این همه معلومات را به دست آورده در حالی که نو‌رس است و پیش هیچ احدی درس نخوانده است. مادرش چون او را دید، وی را در آغوش کشید و گفت: چه کردی سه روز است ما به دنبال تو هستیم؟ جواب داد: مگر نمی‌دانی که خدمت خداوند مقدم بر خدمت پدر و مادر است. سپس همراه ایشان به ناصره برگشت.[54]

اسامی و القاب حضرت عیسی (عليه السّلام)

در قرآن کریم تنها دو نام برای حضرت عیسی (علیه السلام)  آمده:  «عیسی» که 23 بار بیان شده، و  «مسیح» که 9 بار ذکر شده است؛ به عنوان مثال در یکی از آیات قرآن کریم هر دو نام عیسی و مسیح ذکر شده است: «إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ …»؛ «و هنگامی که فرشتگان گفتند: اى ﻣﺮﯾﻢ! ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ‌اى از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدش ﺑﺸﺎرت ﻣﯽ دھﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺴﯿﺢ؛ ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ اﺳﺖ …».[55]

برای آن حضرت القاب متفاوتی گفته شده که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. «منجی»؛ به معنای نجات دهنده.[56]
2. «روح الله»؛ به معنای روح خدا.[57]
3. «نبی»؛ یعنی خبر دهنده از جانب خدا.[58]
4. «کاهن عهد جدید».[59]
5. «شبان نیکو»؛ یعنی چوپان خوب.
6. «راه»، «حقیقت» و «زندگی»؛ آن حضرت در انجیل یوحنّا به این القاب نامیده شده است.
7. «صورت خدای نادیده»؛ حضرت عیسی (علیه السلام) در رساله‌های پولُس به کولُسیان و اَفَسُسیان به این نام، معرفی شده است.[60]

لازم به ذکر است بعضی از القاب؛ مانند «کاهن» که مسیحیت برای آن حضرت ذکر نموده، واقعیت ندارد.

خانواده حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

یکى از سنّت‌هاى نیکوى بشرى که از دیر باز میان انسان‌ها متداول بوده، سنت «ازدواج» و تشکیل خانواده است. شاید هیچ پدیده‏اى به اندازه این سنّت حیات بخش، مورد توجه بشر نبوده است؛ زیرا هم محتوایش به طور کامل با فطرت انسان هماهنگ است و هم موجب رشد و تربیت صحیح قواى طبیعى انسان و ارضاى غرایز و تأمین نیازهاى اصیل او مى‏شود.

اما آن‌چه از منابع تاریخی و دینی معتبر بر می آید، بیانگر این مطلب است که حضرت عیسی مسیح (علیه السّلام) ازدواج نکرده، در نتیجه فرزندانی هم نداشته است. امروزه افسانه‌های رایجی وجود دارد که می گویند: عیسی مسیح (علیه السلام) ازدواج کرده است، اما به نظر می رسد اگر عیسی مسیح ازدواج کرده بود، کتاب مقدس آن را  گزارش  داده، یا حداقل اشاره‌ای به آن می نمود.

از نظر مفسران قرآن کریم هم، عیسی (علیه السّلام) ازدواج نکرده است. این مطلب نیز که  گفته شده: «آن حضرت با فلان شخص ازدواج کرده بوده»، یا دروغ بستن به پیامبر خدا است و یا این‌که با مستند سازی می خواهند ازدواج عیسی مسیح را جزو باورهای اعتقادی مطرح سازند.

در ضمن یکی از خطبه‌های امیرالمؤمنین (علیه السّلام) که در توصيف حضرت عيسی (عليه السّلام) بیان شده، آن حضرت، عدم ازدواج حضرت عیسی (علیه السلام) را تأیید نموده و می فرمايد: «… (عيسی عليه السّلام) نه همسری داشت كه او را فريفته خود سازد و نه فرزندی كه باعث حزن و اندوه او شود…».[61]

دلایل ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السلام)

قرآن کریم در موارد متعدّد به اهمیت ازدواج اشاره نموده و اهداف و ثمرات آن را گوشزد نموده است و این اندیشه افراطى را که ازدواج مانع ترقى و تکامل معنوى و اخلاقى انسان است، مردود و مغایر با روش معمول انبیاى الاهى دانسته است. قرآن کریم در این باره خطاب به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «البته ما پیش از تو (نیز) رسولانى فرستادیم و براى آنها همسران و فرزندانى قرار دادیم».[62]

با این وصف، توجه به این نکته نیز ضروری است، که احکامی که خداوند برای بندگان تشریع کرده، بر دو گونه است: قسمتی از این احکام؛ مانند انجام واجبات و دوری از محرمات، در شرایط معمولی، تغییر ناپذیر و همه انسان‌ها موظف به انجام آن بوده و استثنا پذیر نیستند، ولی قسم دیگری از اعمالی که خداوند به آنها سفارش کرده؛ مثل مستحبات، بسته به موقعیت فردی و اجتماعی افراد، قابل تغییر است. در این قسم از احکام هر فرد می تواند بر اساس مصلحت شخصی یا اجتماعی خود، با آن برخورد کند؛ به عنوان مثال: گر چه ازدواج امری پسندیده و در روایات به آن تأکید شده است، اما همین امر برای افراد مختلف با روحیه‌های متفاوت، از نظر اهمیت در یک درجه نیست. اگر کسی با ازدواج نکردن به حرام می افتد یا دچار تشویش خاطر می شود و از مزاج گرمی برخوردار است، به گونه ای که اگر ازدواج نکند، از وظایف دیگر زندگی باز می ماند، به یقین این امر برای چنین شخصی سزاوار، بلکه واجب است. [63] این احتمال نیز بعید نیست که روایاتی که تأکید بر ازدواج دارند، ناظر به این گونه افراد باشند، اما کسی که با ازدواج نکردن به حرام نمی افتد، و آرامش خود را حفظ می کند، بلکه ممکن است با ازدواج، از وظایف مهم دیگر زندگی؛ از قبیل تحصیل، تبلیغ دین و … باز بماند، می‌تواند از آن چشم پوشی کند.[64]

پس از بررسی های به عمل آمده می توان به چند دلیل درباره ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السّلام) اشاره کرد:

الف. دوری از دنیا طلبی حاکم بر جامعه

درباره این عاملِ ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السّلام)، ابتدا به چند روایت اشاره شده، سپس نتیجه گیری می شود:

1. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: از حضرت عیسی (علیه السّلام) سؤال شد که شما چرا ازدواج نمی کنید؟ فرمود: ازدواج به چه کار من می آید؟ گفتند: دارای فرزندانی خواهی شد. گفت: فرزند به چه دردم می‌خورد؟ اگر زنده بماند، باعث گرفتاری می شود و اگر بمیرد باعث حزن و اندوه است!.[65]
2. مسیح (علیه السّلام) به یاران خود گفت: خوراک من گیاهانی است که زمین برای چهارپایان می رویاند، و آب خوراکی من از رودخانه‌ها و چشمه ‌ها است که با دست‌های خود آن را می‌نوشم، روشنایی من نور ماه، فرش من خاک، بالش من سنگ‌ها، و لباس من از موهای حیوانات است. فرزندی ندارم تا بمیرد، زنی ندارم تا محزون شود، خانه‌ای ندارم تا خراب شود و مالی ندارم تا تلف شود. پس بنابراین من بی‌نیازترین فرزندان آدم هستم.[66]

بنابر آن‌چه گذشت، این روایات نمی تواند ناظر به اصل ازدواج باشد؛ زیرا بر اساس آن‌چه در آیه 38 سوره رعد آمده، خداوند سنتش بر ازدواج پیامبران بوده است، بنابر این سخن حضرت را باید با توجه به مخاطبان و شرایطی که در آن زمان موجود بوده تبیین نمود.

مخاطبان حضرت کسانی بودند که بیش از اندازه گرفتار لذایذ دنیا شده بودند و دست برداشتن از آن برایشان مشکل بود؛ لذا سخنان عیسی (علیه السّلام) نیز ناظر به آن است که چنین توانایی برای بشر وجود دارد، نه آن که حضرت بخواهد اصل ازدواج و فرزنددار شدن را ناپسند بداند.

جالب است قرآن کریم نیز با تمام تأکیدی که بر ازدواج دارد، زن، فرزند و مال را از جهاتی مایه امتحان می‌داند، چنان که می‌فرماید: «ای مؤمنان! در میان زنان و فرزندانتان، دشمنانی برای شما یافت می شوند، پس کاملا به هوش باشید و … همانا اموال و فرزندانتان  تنها آزمونی برای شما است و پاداش بزرگ را باید نزد خدا یافت».[67] مطمئنا این آیات به معنای مخالفت با ازدواج و داشتن فرزند و نیز به دست آوردن مال و ثروت نیست، بلکه دلبسته شدن به آنها را مورد نکوهش قرار می دهد.

ب. عمر کوتاه و اشتغال مداوم به سفرهای تبلیغی

در علت نام گذاری حضرت عیسی (علیه السلام) به مسیح، گفته شده است که ایشان «سیّاح» بود. سیّاح از سیاحت؛ به معنای سیر در زمین برای عبادت و منقطع شدن از خلق معنا شده است؛[68] به همین جهت گفته شده، ایشان در روی زمین به گردش می پرداخت، پس در هنگام شب بر می خاست و تا صبح نماز می خواند.[69] در روایتی که طبرسی از حضرت علی (علیه السّلام) در پاسخ به فردی یهودی نقل می کند، سیاح بودن حضرت عیسی (علیه السّلام) مورد تأیید قرار گرفته است.[70]  بنابراین دلیل دیگری که می توان در علت ازدواج نکردن حضرت بیان کرد این است که ایشان به جهت عمر کوتاه و اشتغال مداوم به سفرهای تبلیغی به نقاط مختلف، امکان ازدواج برایشان فراهم نشده است.[71] پس باید دانست مسئولیت و کار حضرت عیسی (علیه السّلام)، اهمیتش از پرداختن به ازدواج بیشتر بوده و از طرفی تشخیص این مطلب نیز با خود ایشان که پیامبر خداوند است، بوده؛ لذا علی‌رغم این که ازدواج کار پسندیده‌ای است، اما به خودی خود واجب نیست، و وقتی که کار مهم تری انسان را از اقدام به آن بازدارد، ترک آن مانعی ندارد.

ج. عقیده مسیحیان در این موضوع

در این باره استاد مطهری چنین می گوید: یک عقیده خلاف را مسیحیان وارد مذاهب جهان کردند، که علت زن نداشتن حضرت عیسی (علیه السّلام) این بود که زن عنصر گناه و شیطان کوچک است و ازدواج و مسائل جنسی، مانع رشد و تعالی انسان می‌شود. به اعتقاد آنان مرد به خودی خود گناه نمی کند و زن که شیطان کوچک است مرد را وسوسه می ‌ کند و او را به گناه وا می دارد. به اعتقاد مسیحیان، اساساً قصه آدم، شیطان و حوّا این طور شروع شد که شیطان نمی توانست در آدم نفوذ کند؛ لذا با فریب دادن حوا، واسطه فریب آدم مهیا شد. در تمام تاریخ همیشه  این گونه بوده  که شیطان بزرگ، زن را و زن، مرد را وسوسه می کند. اصلًا داستان آدم، حوّا و شیطان در میان مسیحیان به این شکل درآمد، ولی قرآن، درست خلاف این را می فرماید: قرآن وقتی داستان آدم و شیطان را ذکر می‌کند، برای آدم اصالت و برای حوّا تبعیت قایل نمی شود. ]قرآن[ این دروغی را که به مذهب‌ها بسته بودند، زدود و بیان داشت که جریان عصیان انسان چنین نیست که شیطان اول زن را وسوسه و به واسطه او مرد گمراه شود. شیطان هر دو نفر را مورد خطاب خود قرار داد و قسم دروغ خورد؛ از این رو مقدار لغزش آدم و حوا یکسان بوده و برتری یکی از آنان بر دیگری مطرح نبوده است. شاید برای همین است که قرآن، گویی عنایت دارد که در کنار مردان پاک از زنان پاکیزه یاد کند و در مواردی جایگاه زن را برتر دانسته است.[72]

یاد آوری این نکته ضروری است، که این مسئله در میان مسیحیان، مورد اختلاف و عده ای از آنان (هر چند در ادعا) نقطه مقابل سخن استاد مطهری را گفته اند تا آن جا که حتی قایل به حرمت طلاق زن شده اند و مسئله ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السّلام) و پیروی کشیشان و راهبان از ایشان را ناشی از علل دیگری می دانند.

د. وظیفه شخصی حضرت

ممکن است اولیای الاهی به جهت موقعیت ویژه‌ای که نزد خداوند متعال دارند، علاوه بر انجام تکالیف عمومی و مشترک با دیگران، اموری از ناحیه خداوند یا خود ایشان مورد توجه آنها قرار گیرد، که از دیگران خواسته نشده است؛ مانند وجوب نماز شب برای رسول خدا (صلّی الله علیه و آله).[73] شاید ازدواج نکردن حضرت عیسی مسیح (علیه السّلام) نیز از این سنخ امور، و به عنوان یک وظیفه شخصی ایشان باشد.

فرازهای زندگی حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

زندگی هر فردی از آحاد انسانی با توجه به جایگاه و شخصیت او و با در نظر گرفتن مکان و زمانی که در آن زندگی می کند، با فراز و نشیب‌ها، تجربه‌ها، سختی‌ها، راحتی‌ها، غم‌ها، شادی‌ها و … همراه است.

سخصیتِ والا و برجسته حضرت مسیح (علیه السلام) نیز که از پیامبران اولوا العزم و عظیم الشأن الهی و همچنین یکی از با عظمت‌ترین انسان‌های تاریخ بشر است، دارای یک زندگانی کوتاه، ولی پر از فراز و نشیب است. فرازهای زندگی ایشان از بدو تولد و سخن گفتن در گهواره تا هنگامی که به پیامبری مبعوث شد؛ پر از سختی‌ها و مشکلات و بشارت‌های خاص خود بوده است.

حضرت عیسی بن مریم (علیهما السّلام)، هم تولد و هم زندگی و هم پایان کار او، همراه با معجزه و کرامت بوده است. آن حضرت در عصری پرآشوب و آشفته و مملو از ظلم و ستم ظهور کرد؛ عصری که نیاز به یک رهبر آسمانی که مردم منحرف را اصلاح و از بدبختی‌ها و گمراهی‌ها نجات بخشد، کاملاً احساس می شد.

زنده بودن حضرت عیسی (علیه السّلام)

قرآن مجید قانون مرگ را، قانونی کلی و برای همگان می داند. این معنا از برخی از آیات قرآن کریم استفاده می شود:

1. «هر زنده و جانداری مرگ را می چشد»؛[74] البته عمر طولانی امکان پذیر است، اما مرگ برای همه قطعی است.
2. «ای پیامبر، ما برای هیچ کس پیش از تو عمر ابد قرار ندادیم. آیا با آن که تو خواهی مرد، دیگران زنده خواهند ماند؟ هر زنده و جانداری مرگ را می چشد».[75]

آن چه از بررسی کتاب های تاریخ به دست می آید، این است که عیسی بن مریم (علیهما السلام) حدود شصت و چهار سال در زمین در میان بنی اسرائیل زندگی کرد.[76] هر چند معروف است که آن حضرت در 33 سالگی عروج نموده است. سرانجام هنگامی که توطئه ها برای قتل او شدّت گرفت، خداوند او را از شر دشمنان نجات داد و به سوی خود بالا برد، و بدین ترتیب عروج آن حضرت آغاز شد.[77]

حال سؤال این است که آیا آن حضرت هنوز زنده است یا نه؟

برای روشن شدن پاسخ این سؤال توجه به مطالب زیر لازم است: 1. یکی از موضوعات مورد اختلاف میان قرآن و کتاب مقدس مسیحیان، داستان به صلیب کشیده شدن حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) است. هر چهار انجیل، چگونگی دست گیری، محاکمه و به صلیب کشیده شدن آن حضرت را با تفاوت هایی جزئی نقل و گزارش کرده اند. بر اساس گزارش انجیل ها، که مسیحیان به آن عقیده دارند، حضرت عیسی به صلیب کشیده و دفن شد، ولی پس از سه روز، زنده و به آسمان رفت و نزد خداوند جای گرفت.[78]

2. قرآن نیز این ماجرا را گزارش می دهد، و بر اساس آن مسیح هم اکنون زنده است و در نزد خدا جای دارد با این تفاوت که ظاهر قرآن دلالت بر این دارد که حضرت عیسی (علیه السلام) مصلوب نشد و او را نکشتند، بلکه این امر بر دشمنان او مشتبه شد و حضرت مستقیماً به آسمان برده شد. قرآن در مورد بنی اسرائیل می گوید: «و به خاطر قولشان که: (ما) مسیح عیسی بن مریم، پیامبر خدا را کشتیم، در حالی که نه او را کشتند و نه به صلیب کشیدند، لکن امر بر آن ها مشتبه شد و محققاً کسانی که در مورد قتل او اختلاف کردند، از آن در شک هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می کنند و قطعاً او را نکشتند، بلکه خداوند او را به سوی خود بالا برد، و خداوند توانا و حکیم است، هیچ کس از اهل کتاب نیست مگر این که قبل از مردن به عیسی ایمان می آورند، او در روز قیامت علیه آنان گواه خواهد بود».[79]

آن چه از ظاهر آیة 159 سورة نساء (وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ …) به دست می آید این است که عیسی (علیه السلام) نزد خداوند زنده است و نخواهد مرد، تا آن که همه اهل کتاب به وی ایمان بیاورند.[80]

از تعبیر (تا آن که همه اهل کتاب به او ایمان بیاورند)؛ به خوبی استفاده می شود که آن حضرت روزی از آسمان فرود آمده و مجدداً در میان مردم حضور خواهد یافت و همه اهل کتاب به او ایمان خواهند آورد.

شبهه وفات حضرت عیسی (علیه السلام) از دیدگاه قرآن

در قرآن کریم درباره حضرت عیسی (علیه السلام)، این آیه شریفه ذکر شده است: «إِذْ قالَ اللَّهُ يا عيسى‏ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَ رافِعُكَ إِلَيَّ وَ مُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا …».[81]

«توفی» از ماده «وفی» بوده و معانی متعددی از آن استفاده می شود؛ از جمله «مردن»، «گرفتن»، «تکمیل کردن».[82] در این راستا، عمل به عهد و پیمان را نیز وفا می گویند که به معنای تکمیل کردن و انجام دادن آن است؛ از این رو اگر کسی طلبش را از دیگری به طور کامل بگیرد، در زبان عرب می گویند: «توفی دِیْنَه».

مجمع البحرین که یکی از کتب لغوی است، در توضیح این آیه می گوید: یعنی؛ «(ای عیسی) من اجل تو را استیفاء می کنم و معنایش آن است که تو را از گزند کافران حفظ می کنم، تا نتوانند تو را به صلیب بیاویزند و مرگ تو را تا اجل طبیعی که برایت نوشته شده است، به تأخیر می اندازم».[83]

بنابراین، واژۀ «توفی»، گرچه می تواند به معنای مرگ هم باشد، چنان که در بعضی از آیات نیز به همین معنا آمده است،[84] اما لزوماً به این معنا نیست، بلکه آیاتی وجود دارند که معنای دیگری از این واژه را ارائه می کنند. از جمله؛ این آیه: «‏او كسى است كه شبانگاهان روح شما را به وقت خواب مى گيرد و آن‌چه را در روز (از نيكى و بدى‏) به دست مى آوريد، مى داند. سپس شما را در روز (با برگرداندن روح به جسمتان از خواب) بر مى انگيزد تا اجل مُعّين سر آيد …». [85]

با اطمینان می توان گفت: عبارت «یتوفاکم» در این آیه، به معنای مرگ نبوده، بلکه به معنای خواب شبانگاهی است که در هر شبانه روز تکرار می شود و قبض روح را به گونه ای دیگر، در خواب نیز می توان مشاهده کرد. بر همین اساس، نباید آیۀ 55 سوره آل عمران را نشانی قطعی از مرگ عیسی (علیه السّلام) تلقی کرد.

سرانجام حضرت عیسی (علیه السلام)

اما در مورد این که سرانجام عیسی (علیه السّلام) چه بوده، نکاتی قابل مطالعه است:

1. مسیحیان معتقدند که ایشان به دار آویخته شده و به دست دشمنانش کشته شده، اما قرآن صراحتاً این نوع از مرگ ایشان را منتفی دانسته است: «و گفته ایشان كه (می گویند)؛ ما، مسيح؛ عيسى بن مريم، پيامبر خدا را كشتيم! (درست نیست)، در حالى كه نه او را كشتند و نه بر دار آويختند؛ لكن امر بر آنها مشتبه شد …».[86]
2. قرآن هر چند کشته شدن عیسی (علیه السّلام) را انکار کرده، اما هیچ آیه ای در آن نمی یابیم که به صراحت اعلام نماید که آن حضرت به گونه ای دیگر نیز وفات نیافته و اکنون زنده است.
3. آیاتی مانند 55 آل عمران و نیز 117 سورۀ مائده؛ «… (به آنها گفتم:) خداوندى را بپرستيد كه پروردگار من و پروردگار شماست! و تا زمانى كه در ميان آنها بودم، مراقب و گواهشان بودم، ولى هنگامى كه مرا از ميانشان برگرفتى، تو خود مراقب آنها بودى و تو بر هر چيز، گواهی»، وجود دارند که اگرچه نمی توان از آنها به صورت قطعی، مرگ این پیامبر بزرگ را استنباط کرد، اما نشانگر آن هستند که ارتباط کنونی ایشان با جهان مادی، متفاوت از ارتباطشان در زمان حضور مستقیم در میان پیروانشان است.
4. روایات فراوانی در کتاب های معتبر شیعیان و اهل سنت وجود دارد که زنده بودن حضرت عیسی (علیه السّلام) را اعلام می کند و حتی اگر نتوان آیۀ صریحی از قرآن در این مورد پیدا کرد، می توان با استفاده از این روایات، به حیات ایشان پی برد. در اینجا به دو مورد از این روایات توجه فرمایید:

الف. پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله)، خطاب به یهودیان فرمود: عیسی نمرده و قبل از روز قیامت به میان شما بازخواهد گشت». [87]

ب. ‏پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمود: «و مهدی از دودمان من است که هرگاه ظهور کند، عیسی بن مریم برای یاری او حاضر شده و در پی او نماز خواهد گزارد».[88]

وفات حضرت عیسی (علیه السلام) از دیدگاه مسیحیت

همه انجیل‌ها در مورد سرنوشت حضرت مسیح (علیه السّلام) ، گزارش تقریبا واحدی دارند.

آن‌چه که از فصل آخر انجیل‌های چهارگانه جامعه مسیحیت؛ یعنی متی،[89] لوقا،[90] مرقُس[91] و یوحنا[92] استفاده می ‌شود؛ این است که حاکم زمان حضرت عیسی (علیه السّلام)، آن حضرت را  بر اثر تحریک علمای یهود، دستگیر کرده و به صلیب کشید و آن حضرت در بالای صلیب جان داد. بعد از آن عده‌ای بدن را از صلیب پائین آورده و دفن کردند، امّا بعد از سه روز متوجه شدند که سنگ روی قبر حرکت کرده، وقتی نگاه کردند، مسیح را در قبر نیافتند و مردی یا دو مرد سفید‌پوش به آنها گفت: عیسی زنده شده است. ناگاه حضرت عیسی (علیه السلام) خود را به آنها رسانیده و دستوراتی داد و سپس به سوی آسمان رفته و بر سمت راست خدا نشست.[93]

مسئله قتل و مصلوب شدن حضرت مسیح (علیه السلام)، اعتقاد عمومی مسیحیان، و به یک معنا یکی از مهم‌ترین مسائل زیربنایی آئین مسیحیت را تشکیل می دهد؛ زیرا مسیحیان کنونی، حضرت عیسی (علیه السلام) را پیامبری که برای هدایت و تربیت و ارشاد به حق آمده باشد، نمی‌دانند، بلکه او را «فرزند خدا» ‌که هدف اصلی او در این جهان فدا شدن و بازخرید گناهان بشر بوده است، می دانند. آنها می گویند: او آمد تا قربانی گناهان ما شود.[94]

نقد «مصلوب شدن حضرت عیسی (علیه السلام)» در مسیحیت 

از طرفی مسیحیان، هر چند روی مسئله به صلیب کشیده شدن آن حضرت فوق العاده تکیه می کنند و شعارشان صلیب است، ولی  قرائنی در دست است که مسئله مصلوب شدن را تضعیف می کند. برخی از آن قرائن بدین شرح است:

1. انجیل‌های کنونی که گواهی به مصلوب شدن عیسی (علیه السلام) می دهند، همگی سال‌ها بعد از مسیح (علیه السلام ) به وسیله شاگردان و یا شاگرد شاگردان او نوشته شده‌اند و این سخنی است که مورخان مسیحی به آن معترف هستند. همچنین شاگردان مسیح (علیه السلام) هنگام حمله دشمنان به او، فرار کرده که اناجیل نیز گواه این مطلب می باشند. بنابراین مسئله مصلوب شدن عیسی (علیه السلام) را از زبان و نقل مردم گرفته اند.
2. عامل دیگر که اشتباه شدن عیسی (علیه السلام) را به شخصی دیگر امکان پذیر می‌کند؛ این است که افرادی که برای دستگیری حضرت عیسی (علیه السّلام) به باغ «جستیمانی» در خارج شهر رفته بودند، گروهی از لشکریان رومی بودند که در اردو گاه‌ها مشغول وظائف لشکری بوده که نه یهودیان را می شناخته و آداب و رسوم آنها را می دانستند، و نه شاگردان عیسی (علیه السلام) را از استادشان تشخیص می دادند.
3. در اناجیل آمده: حمله به محل آن حضرت شبانه انجام گرفت و چه آسان است که در این گیر و دار، شخص مورد نظر فرار کند و دیگری به جای او گرفتار شود.
4. از نوشته همه اناجیل استفاده می شود که شخص گرفتار در حضور «پیلاطس؛ حاکم رومی» در بیت المقدس سکوت اختیار کرد و کمتر در برابر سخنان آنها سخن گفت و از خود دفاع کرد. بسیار بعید به نظر می رسد که عیسی (علیه السلام) خود را در خطر بییند و با آن بیان رسا و گویای خود و با شجاعت و شهامت خاصی که داشت از خود دفاع نکرده باشد. آیا جای این احتمال نیست که دیگری؛ به احتمال قوی «یهودای اسخریوطی» که به مسیح خیانت کرد و نقش جاسوس را ایفا نمود، به جای او دستگیر شده و چنان در وحشت و اضطراب فرو رفته که حتی نتوانسته است ازخود دفاع کند و سخنی بگوید؟ (می گویند او شباهت کاملی به مسیح (علیه السلام) داشت). در اناجیل آمده: یهودای اسخریوطی بعد از این واقعه دیگر دیده نشد و طبق گفته اناجیل انتحار کرد!
5. همانطور که گفته شد، شاگردان مسیح (علیه السلام) هنگام احساس خطر -طبق شهادت اناجیل- فرار کردند. طبعا دوستان دیگر هم در آن روز مخفی شده و از دور بر اوضاع نظر داشتند. بنابراین شخص دستگیر شده در حلقه محاصره نظامیان رومی بوده و هیچیک از دوستان او اطراف او نبودند. به این ترتیب چه جای تعجب که اشتباهی واقع شده باشد.
6. در اناجیل آمده شخص محکوم بر چوبه دار از خدا شکایت کرد که چرا او را تنها گذارده و به دست دشمن برای قتل سپرده است. اگر مسیح (علیه السلام) برای این به دنیا آمده که به دار آویخته شده و قربانی گناهان بشر گردد، چنین سخن ناروائی از او به هیچ وجه درست نبوده است. این جمله به خوبی نشان می دهد که شخص مصلوب آدم ضعیف، ترسو و ناتوانی بوده که صدور چنین سخنی از او امکان پذیر بوده است. پس او نمی تواند مسیح بوده باشد.
7. بعضی از اناجیل موجود، غیر از اناجیل چهارگانه موردقبول مسیحیان؛ مانند انجیل برنابا، رسماً مصلوب شدن عیسی (علیه السلام) را نفی کرده و نیز برخی از فِرَق مسیحی در مصلوب شدن عیسی (علیه السلام) تردید کرده اند. حتی بعضی از محققان، به وجود دو عیسی در تاریخ معتقد شده‌اند: یکی عیسای مصلوب و دیگری عیسای غیر مصلوب که میان آن دو، پانصد سال فاصله بوده است.[95]

مرقد حضرت عیسی (علیه السلام)

با توجه به آن‌چه از آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) و عقاید مسلمانان و همچنین اعتقادات مسیحیت که برخاسته از انجیل‌های مختلف است، برمی آید، حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) یا در قید حیات است و یا اگر از دنیا رفته، به آسمان برده شده است. نتیجه این ‌که در حال حاضر مکانی به عنوان مرقد و قبر آن حضرت در دنیا وجود ندارد.

ویژگی‌های شخصیتی حضرت عیسی (علیه السلام)

از منظر دین اسلام حضرت عیسی مسیح (علیه السلام)، از بندگان مقرب درگاه الهی، یکی از پیامبران اولوالعزم و دارای ویژگی‌های شخصیتی برجسته‌ای است که چنین توصیف و منزلتی از ایشان، حتی در آیین مسیحیت نیز مورد توجه و بیان قرار نگرفته است. علامه فقیه مرحوم کاشف الغطاء می گوید: اگر ما تعریف و تمجیدی را که قرآن مجید در خصوص حضرت مسیح (علیه السلام) و مادر مکرمشان حضرت مریم مقدس (سلام الله علیها) بیان داشته، نداشتیم، جهان بشریت به عظمت و قداست حضرت مسیح (علیه السلام) دست نمی یافت؛ چرا که اگر قرار بود برای شناخت جایگاه و موقعیت آن حضرت به اناجیل رجوع می کردیم، قلم در توصیف حضرت شرم می نمود که  آن مطالب را بیان نماید.[96]

ویژگی‌های شخصیتی حضرت عیسی (علیه السلام) از دیدگاه قرآن

خداوند متعال در قرآن کریم حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) را با عباراتی زیبا و نیکو ستوده، به بزرگی و عظمت از ایشان یاد نموده و ایشان را به عنوان یکی از اسوه‌های برتر اخلاقی معرفی می نماید.

ویژگی‌های ممتاز حضرت مسیح (علیه السلام) در قرآن عبارتند از:

1. بنده خدا

قرآن کریم درباره این ویژگی می فرماید: «(ناگهان عیسى زبان به سخن گشود و) گفت: من بنده خدا هستم».[97]

2. صاحب کتاب و شریعت و پیامبر عظیم الشأن الهی

تعابیر قرآن کریم در این باره چنین است: «او ]خداوند[ کتاب (آسمانى) به من داده و مرا پیامبر قرار داده است!».[98]

آن حضرت، رسول به سوى بنى اسرائيل[99] و  يكى از پيامبران اولوا العزم[100] و صاحب شريعت[101] بوده و كتابى به نام انجيل داشت.[102]

3. كلمة اللَّه و روحى از جانب خدا.[103]
4. از گواهان اعمال.[104]
5. تصدیق کننده تورات و بشارت دهنده به آمدن پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله).[105]
6. وجودی پر برکت و سفارش شده به نماز و زکات.

قرآن کریم در این باره از زبان حضرت مسیح (علیه السلام) می فرماید: «… و ]خداوند[ مرا هر جا که باشم وجودى پربرکت قرار داده و تا زمانى که زنده ام، مرا به نماز و زکات توصیه کرده است!».[106]

7. نیکوکار به مادر و دوری کننده از ظلم و شقاوت.

از اوصاف و شاخصه‌های برجسته‌ای که پروردگار متعال آن را برای بندگان خود معرفی می فرماید، توجه و تکریم به والدین، به ویژه نسبت به مادر، دوری از ظلم و ستم به مردم، و پرهیز از شقاوت است. شاخص‌های مهم اخلاقی که همه انسان‌ها در زندگی فردی و اجتماعی خود نیازمند آن هستند. درباره این اوصاف حضرت مسیح (علیه السلام) در قرآن کریم آمده است: «و (خداوند) مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبّار و شقى قرار نداده است!».[107]

8. سلامت وجودی در همه بخش های زندگی

آن حضرت می فرماید: «و سلام (خدا) بر من، در آن روز كه متولّد شدم، و در آن روز كه مى‏ميرم، و آن روز كه زنده برانگيخته خواهم شد!».[108]

9. دعوت به خدا پرستی و توحید

بر خلاف باور و اعتقاد پیروان حضرت مسیح (علیه السلام) که مقام الوهیت و خدایی را برای ایشان قائل هستند، ایشان این چنین باوری در خصوص خود نداشته و افراد را به توحید رهنمود ساخته است: «و همانا خداوند، پروردگار من و شماست! او را پرستش کنید این است راه راست!».[109] اصرار آن حضرت به یکتا پرستی و عبودیت خدای متعال، گویای بطلان اعتقاد به تثلیث است.

1. روشنگری و تبیین حقایق

روشنگری و تبیین حقایق یکی از شعارهای مشخص حضرت مسیح (علیه السلام) در قرآن است. خداوند متعال این شاخص حضرت عیسی (علیه السلام) را این چنین بیان می فرماید: «و هنگامى که عیسى (براى آنها) دلایل روشن آورد، گفت: من براى شما حکمت آورده ام و آمده ام تا برخى از آن‌چه را که در آن اختلاف دارید، روشن کنم. پس تقواى الهى پیشه کنید و از من اطاعت نمایید!».[110]

1. آبرومندی و مقبولیت در دنیا و آخرت.

یکی دیگر از اوصاف و ویژگی‌های ممتازی که خداوند متعال تنها در خصوص حضرت عیسی (علیه السلام) از آن استفاده نموده است؛ آبرومندی و مقبولیت در دنیا و آخرت است: «(به یاد آورید) هنگامى را که فرشتگان گفتند: «اى مریم! خداوند تو را به کلمه‌اى (وجود با عظمتى) از طرف خودش بشارت مى دهد که نامش «مسیح، عیسى پسر مریم» است در حالى که در این جهان و جهان دیگر، صاحب شخصیّت خواهد بود و از مقرّبان (الهى) است».[111]

2. در زمره صالحان، برگزیدگان و هدایت شدگان به راه خدا.

قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «و ]حضرت عیسی (علیه السلام)[ با مردم، در گاهواره و در حالت کهولت (و میانسال شدن) سخن خواهد گفت و از شایستگان است».[112]  «و (همچنین) زکریّا و یحیى و عیسى و الیاس همه از صالحان بودند، و اسماعيل و اليسع و يونس و لوط را و همه را بر جهانيان برترى داديم، و از پدران و فرزندان و برادران آنها (افرادى را برترى داديم) و برگزيديم و به راه راست، هدايت نموديم».[113]

3. پاک و پاکیزه.[114]
4. آیت و نشانه ای برای جهانیان.

«و به ياد آور زنى را كه دامان خود را پاک نگه داشت و ما از روح خود در او دميديم و او و فرزندش [مسيح‏] را نشانه بزرگى براى جهانيان قرار داديم!».[115]

5. تعلیم یافته کتاب و حکمت و تورات و انجیل.[116]
6. دارای کرامات و معجزات.[117]
7. نزول مائده آسمانی برای وی و یارانش.[118]
8. او نه کشته شده و نه به صلیب کشیده شده، بلكه به سوی خدا بالا برده شده است.

«و برخی گفتند: ما عیسی مسیح را کشتیم، عیسائی که پیامبر خدا بود، ولی او  را نکشته و به صلیب هم نکشیدند، بلکه امر بر آنها مشتبه شد (دیگری را به جای او به دار کشیدند) … و قطعا و یقینا هم او را نکشتند».[119]

«بلكه خدا او را به سوى خود، بالا برد. و خداوند، توانا و حكيم است».[120]

ویژگی‌های شخصیتی حضرت عیسی (علیه السلام) از دیدگاه مسیحیت

درباره شخصیت حضرت عیسی (علیه السلام) در کتاب مقدّس آمده که آن حضرت پیش از آن‌که به صورت انسان  متولّد شود، به صورت فرشته نزد خدا در آسمان زندگی می کرد و به او بسیار نزدیک بود.‏ «میکاه»[121] در همان آیه‌ای که محل تولّد مسیح؛ یعنی بیت لَحم را پیشگویی کرد، نوشت که مسیح از زمان‌های بسیار دور هستی داشته است.‏‏[122] عیسی خود نیز بارها اشاره کرد پیش از آن‌که به صورت انسان متولّد شود، در آسمان زندگی می کرده است.‏[123]

بنابر نوشتهٔ کتاب مقدّس، عیسی عزیزترین پسر یَهُوَه[124] است؛ زیرا او نخستین موجودی بود که یَهُوَه خلق کرد.[125] همچنین تنها او در کتاب مقدّس، «پسر یگانهٔ خدا» نامیده شده است؛‏[126]‏ زیرا یَهُوَه مستقیماً او را خلق نمود و تنها مخلوقی است که یَهُوَه در آفرینش موجودات دیگر از او استفاده کرد.‏[127]‏ علاوه بر این،‏ یَهُوَه پیام‌ها و فرمان‌های خویش را از طریق او به فرشتگان دیگر و انسان‌ها می رسانید؛‏ به همین سبب عنوان دیگری که کتاب مقدّس به عیسی مسیح می دهد «کلمه» است.[128]

به گفتهٔ کتاب مقدّس، عیسی میلیاردها سال،‏ پیش از آفرینش زمین و ستارگان، نزد یَهُوَه پروردگار عالَم در آسمان به سر برده بود و در طی این مدت طولانی، پیوند و وابستگی ناگسستنی بین او و یَهُوَه پدید آمد؛‏[129] ‏به همین دلیل،‏ شخصیت او به خوبی منعکس کنندهٔ شخصیت یَهُوَه است و کتاب مقدّس، او را صورت و مظهر خدای نادیدنی می نامد.[130] آری،‏ همان طور که انسان از بسیاری جهات شبیه پدرش است،‏ این پسر آسمانی نیز خصوصیات و شخصیت پدرش را منعکس می کند.‏

کارها و تعالیم عیسی در طول زندگی اش بر روی زمین،‏ ما را با شخصیت او آشنا می سازد.‏ در واقع شناخت شخصیت عیسی به معنای شناخت شخصیت یَهُوَه است؛‏ زیرا عیسی آیینهٔ تمام نمای شخصیت پدر آسمانی خود، یَهُوَه‏ بود.‏ او خطاب به یکی از شاگردانش گفت:‏ «کسی  که مرا دید،‏ پدر را دیده است».‏[131]

پسر یگانهٔ یَهُوَه با کمال میل آسمان را ترک گفت و به صورت انسان متولّد شد،‏ ولی شاید از خود بپرسید که چگونه ممکن است یک فرشته به صورت انسان تولّد یابد؟‏ یَهُوَه برای انجام این کار دست به معجزه زد.‏ او کاری کرد که زندگی نخست زاده‌اش به رحم دوشیزه ای یهودی به نام «مریم» منتقل شود.‏ به این ترتیب عیسی به دنیا آمد.‏ او پدری انسانی نداشت و از هر جهت کامل بود.‏[132]

در چهار انجیل مسیحیت (متّیٰ،‏ مَرقُس، لوقا و یوحنّا)، سرگذشت زندگی،‏ فعالیت ها و خصوصیات اخلاقی عیسی مسیح (علیه السلام) ذکر شده است.‏

عیسی معلّم و استادی بزرگ بود.‏[133] پیام او در درجهٔ اوّل،‏ رساندن مژدهٔ «ملکوت» خدا به مردم بود.‏ این ملکوت،‏ حکومتی است پادشاهی در آسمان که بر سراسر زمین حکمرانی خواهد کرد و انسان‌های مطیع را غرق نعمت خواهد ساخت.‏‏[134] عیسی خود می گفت: آن‌چه تعلیم می دهد از خود او نیست، بلکه از طرف خدا است که او را فرستاده است.‏[135] ‏او می دانست پدرش مایل است انسان‌ها پیام شادی بخش ملکوت را بشنوند.

عیسی در شهرها و دهکده ها،‏ در کوچه و بازار و در خانه‌ها به مردم راه زندگی و خداشناسی را می آموخت.‏ او انتظار نداشت مردم نزد او بروند، بلکه خود پیشقدم می شد و نزد آنها می رفت.‏[136]‏ عیسی وقت و نیروی خود را صرف گفت وگو با مردم و آموزش آنها می کرد؛‏ زیرا این خواست خدا بود که عیسی چنین کند و او همواره خواستِ پدرش را به انجام می رساند.‏[137] علاوه بر این،‏ مهر و علاقهٔ عمیق عیسی به مردم، موجب می‌شد با میل و رغبت به آنها آموزش دهد.‏ او دلش به حال مردم می سوخت؛ زیرا مراجع دینی به جای آن‌که حقیقت امر را در مورد خدا و اهداف او به آنها بیاموزند،‏ گیج و سردرگم رهایشان کرده بودند.[138]

عیسی فروتن و دلسوز و مهربان بود.‏ مردم مهر و محبت او را نسبت به  خود احساس می کردند.‏ به همین خاطر،‏ با رضایت پیش او می رفتند و از او یاری می خواستند.‏ حتی کودکان به سوی او می رفتند.[139] ‏ عیسی همه را به یک چشم می نگریست و از بی عدالتی و ستم بیزار بود.[140] او به زنان احترام می گذاشت با این‌که در آن زمان ]مردم[ حرمت چندانی برای آنان قائل نبودند.‏[141] فروتنی و تواضع عیسی ظاهری و نمایشی نبود، بلکه باطنی و حقیقی بود.‏ او حاضر بود برای خدمت به دیگران، حتی به کارهایی که حقیر شمرده می شد، دست بزند.‏ یک نمونهٔ آن موقعی بود که پای شاگردانش را شست،‏ کاری که در واقع خدمتکاری ساده باید انجام می داد.‏

عیسی نیازها و درد مردم را می دید و حس می کرد.‏ مخصوصا وقتی چشمش به فردی رنجور و بیمار می افتاد، به قدرت یَهُوَه،‏ معجزه می کرد و بیمار را شفا می داد.‏[142] یک بار مردی جُذامی نزد او آمد و گفت:‏ «اگر بخواهی،‏ می توانی مرا طاهر سازی‏». عیسی که می دانست آن مرد چه درد و  رنجی می کشد با دلسوزی دست بر شانهٔ او گذاشت و گفت:‏ «می خواهم،‏ طاهر شو‏»، مرد جذامی فوراً بهبود یافت.‏[143]

عیسی نمونهٔ کامل وفاداری به یَهُوَه بود.‏ او همیشه خواستِ یَهُوَه؛ پدرش را به انجام می رساند و از او اطاعت می کرد.‏ عیسی قاطعانه در مقابل وسوسه‌های شیطان مقاومت کرد و در هر شرایطی وفاداری‌اش را به پدر آسمانی‌اش حفظ کرد.‏[144] حتی در ابتدا افراد خانواده‌اش به او ایمان نیاوردند و می پنداشتند که عقلش را از دست داده است‏،[145] اما عیسی همچنان پایدار و استوار باقی ماند و دست از خدمت به یَهُوَه برنداشت.‏ در مقابلِ توهین و بدرفتاری،‏ متانت و آرامش خود را حفظ می کرد و هیچ گاه در صدد انتقام جویی برنمی آمد.[146]

عیسی در آخرین روز زندگی‌اش بر روی زمین،‏ به گواهی عده‌ای شاهدِ دروغگو دستگیر شد و نزد گروهی قاضی بدخواه و فاسد برده شد.‏ او را محکوم کردند و مضحکهٔ مشتی اوباش ساختند.‏ سربازان، شکنجه و آزارش دادند و سرانجام دست و پایش را به چوبهٔ اعدام میخ کردند.‏ او لحظه‌ای پیش از آن‌که جان بسپارد، فریاد برآورد:‏ «تمام شد!‏».‏[147] آری،‏ عیسی تا پای مرگ وفادار باقی ماند.‏ دشمنانش او را با بی رحمی زجرکش کردند، اما این همه را تا آخرین نفس تحمّل کرد.[148] سه روز پس از مرگش،‏ یَهُوَه او را دوباره به صورت فرشته زنده کرد.‏[149] چند هفته بعد به آسمان برگشت‏ و بر «دست راست خدا» نشست و منتظر ماند تا یَهُوَه او را بر تخت پادشاهی بنشاند.‏[150]

فلسفه اسامی و القاب حضرت عیسی (علیه السّلام)

برای حضرت عیسی (علیه السّلام)، اسامی و القاب متفاوتی در مسیحیت و اسلام گفته شده که دارای فلسفه و معنا و مفهومند. در این گفتار، به تفکیک، به آنها اشاره می شود:

الف. اسامی و القاب حضرت عیسی (علیه السلام) در مسیحیت

اسامی و القاب حضرت عیسی (علیه السلام) در مسیحیت، عبارتند از:

1. «عیسی»؛ که در اصل «یسوع»؛ به معنای «نجات دهنده» بوده است؛ یعنی کسی که خداوند نجات بشر را به دست او تحقق می بخشد.[151] یهودیان آن را «یسوس» می خواندند و در عربی هم «عیسی» می گویند.
2. «منجی»؛ بر اساس آن‌چه در کتاب مقدس آمده، وجود این آموزه؛ (آمدن منجی) در مسیحیت به زمان حضور خود عیسی مسیح (علیه السلام) در بین پیروانش برمی گردد. انجیل یوحنا سخنان عیسی مسیح (علیه السلام) در مورد موعود و منجی را به صورت مفصل در باب 16 بیان کرده است. بر اساس نوشته‌های منسوب به یوحنا، عیسی مسیح (علیه السلام) در بخشی از سخنانش به ظهور موعود منتظر اشاره کرده و منافعی را که از این جهت عاید مسیحیان می‌شود، برمی‌شمرد.[152]
3. «نبی»؛ یعنی کسی که پیام خدا را برای انسان آورد و انحرافات رهبران دینی و ستمکاری به بینوایان را محکوم کرد.[153]
4. «کاهن عهد جدید»؛ این لقب در رساله عبرانیان آمده و به معنای شخصیتی است که بین بشر و خدا، است و قربانی کامل را برای اولین و آخرین بار به خدا تقدیم می کند.[154]
5. «شبان نیکو»؛ او همچنین شبان نیکو خوانده شده است. چوپان و شبان خوب، شبانی است که از گوسفندان حمایت و آنان را سرپرستی می کند. البته در اینجا منظور هدایت و راهنمایی نیکوی آن حضرت نسبت به مردم است.[155]
6. «راه»، «حقیقت» و «زندگی»؛ آن حضرت در انجیل یوحنّا به این القاب نامیده شده؛ زیرا وی راهی به سوی خدا است که حقیقت را به ارمغان آورده، آن را تجسم می بخشد و مردمان را به زندگی حقیقی و ابدی رهنمون می شود.[156]
7. «صورت خدای نادیده»؛ حضرت عیسی (علیه السلام) در رساله‌های پولُس به کولُسیان و اَفَسُسیان به این نام؛ یعنی «صورت خدای نادیده» معرفی شده است. گفته شده طبیعت بشری و محدودمان، ما را از دیدن خدای متعال محروم کرده است، ولی می توانیم از طریق جلوه بشری خدا؛ یعنی عیسی (علیه السلام)، با برخی از صفات و کمالات او آشنا شویم.[157]
8. «مسیح»؛ درباره نامیده شدن آن حضرت به نام مسیح اقوالى است:

1- چون به بركت و مباركى مسح شده. 2- به پاكى از گناه مسح شده. 3- زیرا به روغن زیتون با بركت مسح شده و پیامبران همه بدان مسح می‌شدند. 4- زیرا جبرئیل او را در وقت ولادت به بال‌هاى خود مسح كرد تا از شر شیطان در امان بماند. 5- زیرا سر یتیمان را مسح می‌كرد و دست می‌مالید. 6- چون چشم نابینایان را مسح می‌كرد و بینا می‌شدند. 7- زیرا هیچ مبتلا و مریضى را مسح نمی‌كرد، مگر این‌كه شفا مى‏یافت. ابو عبیده گوید: مسیح در لغت سریانى «مشیح» است كه عرب آن را به «عیسى بن مریم» معرب نمود تا او را به مادرش نسبت دهد، براى رد عقیده نصارى كه او را پسر خدا می دانند.[158]

 

در لغت‌نامه دهخدا آمده: مسیح، نام حضرت عیسی (علیه السلام) است بدان جهت که متبرک آفریده شده. (مسیح) لقب حضرت عیسی (علیه السلام) است؛ زیرا که آن حضرت دوست حق بود و به جهت تجرد، اکثر در سیر و گشت بود. عیسی (علیه السلام) به مسیح ملقب گشته؛ زیرا که از برای خدمت و فدا معین قرار داده شده است. این کلمه و کلمه ٔ مسیحا در تورات، به پادشاهان و پیامبران و هر کس که رسالتی از غیب داشته اطلاق می‌شده و در میان عیسویان وقتی مسیح یا مسیحا گویند، مراد عیسی بن مریم است. مسیح کلمه ای است مأخوذ از عبری «ماشیاخ»؛ به معنای منجی و نجات دهنده و آمدنش به ملت یهود وعده داده شده است و به عقیده ٔ عیسویان همان حضرت عیسی (علیه السلام) است.[159]

ب. اسامی و القاب حضرت عیسی (علیه السلام) در اسلام

در قرآن، نام «عیسی» 23 بار و «مسیح» 11 بار ذکر شده است. در یکی از آیات قرآن هر دو نام ایشان آمده است: «و هنگامی که فرشتگان گفتند: اى ﻣﺮﯾﻢ! ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪاى از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدش ﺑﺸﺎرت ﻣﯽ دھﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺴﯿﺢ؛ ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ اﺳﺖ».[160]

از دیگر القاب حضرت عیسی (علیه السلام) که در قرآن آمده، می توان به القابی؛ مانند عبدالله، کلمه و روح الله اشاره کرد:

1. عبدالله؛ یکی از القابی که حضرت عیسی (علیه السلام) در قرآن کریم به آن معرفی شده است؛ لقب «عبد الله» است: «(مریم) به فرزند اشاره كرد. گفتند: چگونه با كودكى كه در گهواره است سخن بگوییم»؛[161] «كودک گفت: من «عبد الله»، بنده خدا هستم، به من كتاب داده و مرا پیامبر گردانیده است».[162] دو مطلب در این بیان نهفته است: الف. این‌که رفع اتهام از مادر خود حضرت مریم (سلام الله علیها) نمود . ب. به همه کسانی که در آن زمان شاهد این معجزه بودند و همه کسانی که بعدها از پیروان آن حضرت خواهند شد، فهماند که من (عیسی) فرزند خدا نیستم، بلکه من بنده خدا هستم.
2. کلمه؛ خداوند متعال در قرآن کریم می ‌فرماید: «همانا مسیح، عیسى فرزند مریم فقط فرستاده خدا و کلمه (و مخلوق) او است، که او را به مریم القا نمود».[163]

در آیه یاد شده، از عیسى (علیه السلام) تعبیر به «کلمه» شده و این تعبیر از آن رو است که اشاره به مخلوق بودن مسیح (علیه السلام) می کند. همان طور که کلمات، مخلوق ما هستند، موجودات عالم آفرینش هم مخلوق خدا هستند. همچنین همان طور که کلمات، اسرار درون ما را بیان مى کنند و نشانه‌اى از صفات و روحیات ما هستند، مخلوقات این عالم نیز روشنگر صفات جمال و جلال خدایند؛ به همین جهت در چند مورد از آیات قرآن به تمام مخلوقات، اطلاق «کلمه» شده است.[164] منتها این ‌کلمات با هم تفاوت دارند: بعضى بسیار برجسته و بعضى نسبتاً ساده و کوچک هستند. عیسى (علیه السلام) از کلمات و آیات برجسته خدای سبحان است. آن حضرت علاوه بر مقام رسالت و نبوت و قداست روح، از لحاظ  آفرینش نیز برجستگى خاصى دارد؛ زیرا بدون پدر آفریده شده است.[165]

3. «روح الله»؛ قرآن کریم می فرماید: «همانا مسیح، عیسی بن مریم فرستاده پروردگار و کلمه و روح اوست که در مریم دمیده شده است».[166] با استناد به این آیه از واژه «روح الله» به عنوان یکی از القاب عیسی (علیه السلام) در متون اسلامی استفاده شده است.

از طرفی باید دانست که «روح» از موضوعاتی است که به تصریح قرآن کریم، نمی توان با دانش اندک بشری، به تمام جوانب آن دست یافت،[167] اما با این وجود، آیات بسیاری در قرآن را می توان مشاهده کرد که معانی متعددی را از واژه «روح» ارائه می نمایند که چه بسا وجه مشترکی هم میان آنها وجود داشته باشد. نمونه‌‌هایی از معانی «روح» در قرآن عبارتند از:

1. فرشته مقرب پروردگار که پیام خدا را به پیامبران می رسانده است.[168]
2. امدادی غیبی از جانب خداوند برای بندگان خود.[169]
3. خصوصیتی از عیسی پیامبر (علیه السلام).

در مورد اخیر مشاهده می شود که یک بار در قرآن، عیسی (علیه السلام)، روحی از خدا نامیده شده[170] و بار دیگر عنوان شده که ایشان با «روح القدس» مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفته است.[171] این اختلاف در تعبیر هم می تواند ناظر به جنبه‌های مختلف «روح» باشد که چند و چون آن دقیقا روشن نیست.

شاید تمام آن‌چه بیان شد، به تنهایی موردی را برای ابهام و پرسش ایجاد نمی کرد، اما اعتقادات خاص مسیحیان، به ویژه سه گانه پرستی،[172] موجب شد تا آنان بخواهند با استفاده از این آیات به مسلمانان بباورانند که قرآن نیز عیسی (علیه السلام) را دارای ویژگی‌هایی می داند که در نهایت، اعتقاد مسیحیان را در ارتباط با او تقویت می کند. اعتقادی که او را قدیم دانسته و مخلوق خداوند نمی دانند، بلکه او را پسر پروردگار می پندارند.

حمران از امام صادق (علیه السلام) در ارتباط با آیه «وَ رُوحٌ مِنْه» خواستار توضیحاتی می شود. امام در پاسخ می فرماید: مراد از این روح، آفریده و مخلوقی است که خداوند، آن را در نهاد آدم و عیسی قرار داده است.[173]

بدین ترتیب، امام این شبهه را برطرف می نماید که اگر روح خدا در فردی باشد، این گونه نیست که حتما او نیز همانند خدایش، ازلی و ابدی خواهد بود.

امام ششم (علیه السلام) بار دیگر در پاسخ به محمد بن مسلم در این زمینه، چنین بیان می فرماید: همان گونه که پروردگار، خانه‌ای را (کعبه) از میان دیگر خانه‌ها برگزیده و گفته که آن‌جا خانه من است، پیامبری را (ابراهیم) از میان دیگر پیامبران انتخاب نموده و اعلام داشته که او دوست و خلیل من است و نیز مانند دیگر موارد مشابه، عیسی(علیه السلام) را بدین دلیل روح خود اعلام نموده که او را از میان دیگر ارواح برگزیده است و این موضوع خدشه‌ای به مخلوق بودنش نخواهد زد. او (مانند دیگر انبیاء) مخلوق خداوند بوده و با تدبیرات او، ایفای نقش می نماید.[174] امام در اینجا به یک نکته مهم اشاره می‌فرماید که گاهی خداوند، یک ویژگی را که در همگان و یا در بسیاری افراد وجود دارد، به دلایلی در مورد یک شیء یا یک فرد، برجسته می نماید، اما این بدان معنا نیست که این ویژگی در ارتباط با سایران وجود نداشته باشد.[175]

اخلاق و صفات حضرت عیسی (علیه السلام)

حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) انسانى والا مقام، برگزيدۀ حق و در همۀ جهات اخلاقى، عبادى و علمى در اوج كمال است. او نمونۀ کاملی از یک انسان مطیع پروردگار است. آن حضرت دارای اخلاقی پاک، نیکو و صفات عالی برجسته ای بود. در این مقال مختصر به برخی از اخلاق و صفات آن حضرت اشاره می شود:

1. زهد

امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در وصف زهد حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید: «… و اگر مى‏خواهى درباره عيسى (عليه السّلام) بگو: سنگ را بالش سر قرار مى‏داد، جامه زبر و خشن مى‏پوشيد و غذاى غير لذيذ مى خورد. نان خورش او گرسنگى، چراغ شب تارش ماه، سر پناهش در زمستان، مشرق و مغرب زمين، و ميوه و سبزى‏اش گياهى بود كه زمين براى چهارپايان مى رويانيد. نه زنى داشت كه او را فريفته خود كند و نه فرزندى كه او را به غصّه بنشاند، نه ثروتى كه او را از آخرت باز دارد و نه طمعى كه او را به خوارى اندازد. مركب او دو پايش و خدمتكارش دو دستش بود».[176]

2. یقین

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: عیسی بن مریم روی آب راه می رفت و اگر یقین بیشتری داشت، در هوا نیز راه می رفت.[177]

3. صلاح

یکی از ویژگی‌های آن حضرت صالح بودن است. صلاح در مقابل فساد و به معناى شایسته‌بودن و نیکو شدن است، به گونه ای که اختلال و فسادى در آن نباشد. در قرآن کریم آمده: «و با مردم، در گاهواره و در حالت کهولت (و میانسال شدن) سخن خواهد گفت و از شایستگان است»؛[178] «و (همچنین) زکریّا و یحیى و عیسى و الیاس همه از صالحان بودند».[179]

4. تعادل در خوف و رجا

یکی از صفاتی که باید یک مؤمن آن‌را دارا باشد، داشتن حالت خوف و رجا است؛ یعنی هم از عقاب الهی بترسد و هم به رحمت او امیدوار باشد. به عبارت دیگر؛ هم اهل خوف و گریه باشد و هم اهل خوشحالی. برخی از بندگان خالص خدا، به دلیل این‌که ایمانی کامل به جهنم و عذاب الهی دارند، دائماً در حال خوف به سر می‌برند. در این زمینه، امام رضا (علیه السلام) درباره حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید: «حضرت عیسی (علیه السلام)، هم گریه می کرد و هم می خندید، ولی حضرت یحیی (علیه السلام) فقط گریه می کرد و نمی خندید. آن حالتی که عیسی داشت، بهتر از حالت یحیی بود».[180]

5. خدمت به مخلوقات

در این زمینه نقل شده، وقتی حضرت عیسی (علیه السلام) با حواریون به ساحل دریایی رسیدند، آن حضرت قرصی از نان خود را به دریا انداخت. یکی از حواریین به او گفت: ای روح الله چرا چنین کاری کردی؟ آن نان، قوت (غذای)‌ تو بود! آن حضرت فرمود: آن ‌را برای یکی از حیوانات دریایی انداختم. ثواب این کار بسیار بزرگ است».[181]

6. اهمیت آخرت

حضرت عیسی (علیه السلام) به حواریون می فرمود: «وقتی دینتان سالم مانده، به خاطر از دست دادن دنیا تأسف نخورید؛ همان طوری که اهل دنیا وقتی دنیایشان سالم باشد، به خاطر از دست رفتن دینشان تأسف نمی خورند».[182]

7. کم سخن گفتن

یکی دیگر از سیره‌های اخلاقی حضرت عیسی (علیه السلام)، سکوت زیاد و کم سخن گفتن بوده است. بزرگان دین همیشه از آثار منفی زیاد سخن گفتن، گفته‌اند. امام صادق (علیه السلام) در این باره فرمود: «حضرت مسیح دائماً می فرمود: در غیر یاد خدا، زیاد سخن نگویید؛ کسانی که زیاد حرف می زنند، دل‌هایشان دچار قساوت شده، ولی خودشان نمی دانند».[183]

در مورد صفات ظاهری آن‌حضرت نیز از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) گزارش شده که فرموده است: «من عیسی بن مریم را دیدم، او مردی سفید پوست و میان باریک چون شمشیر بود».[184]

کسوت و پیشه حضرت عیسی (علیه السلام)

مهم‌ترین کسوت و پیشه حضرت عیسی (علیه السلام) وظیفه پیامبری و ابلاغ دستورات الهی به مردم و هدایت و ارشاد آنها به سوی خدا و خوبی‌ها بوده است. وظیفه رسالت و پیامبری، وظیفه‌ای بسیار سنگین و نیازمند به صرف وفت فراوانی بوده است؛ به همین جهت، آن‌چه از نقل تاریخ و روایات استفاده می شود، این است که آن حضرت بیشتر اوقات در سفر و مشغول تبلیغ دین خدا بوده است.

در کنار وظیفه مهم پیامبری، این احتمال هم می‌رود که آن حضرت همراه با سایر حواریون، برای امرار معاش به شغل لباس شویی مشغول بوده است.

در این باره نقل شده است: حواریون آن حضرت همراه ایشان در سفرها به راه مى افتادند و هر گاه تشنه یا گرسنه مى شدند، به فرمان خداوند غذا و آب براى آنها آماده مى شد. آنها این جریان را افتخار بزرگى براى خود دانسته، از حضرت مسیح پرسیدند: «آیا کسى بالاتر از ما پیدا مى شود؟ او فرمود : آری، از شما بالاتر کسى است که زحمت بکشد و از دست رنج خودش بخورد».[185] به دنبال این جریان، آنها به شستشوى لباس و گرفتن اجرت در برابر آن مشغول شدند و عملا به همه مردم درسى دادند كه كار و كوشش ننگ و عار نيست.[186]

از بیانی که گذشت می‌توان احتمال داد که حضرت عیسی (علیه السلام) با این که در نهایت زهد و ساده زیستی زندگی می کرده و به حداقل کفایت می نموده است، اما برای آن که سَربار دیگران نباشد، از دسترنج خود استفاده نماید، و خود به آن چه می‌گوید عمل کرده باشد، هنگام نیاز، به شغل لباس شویی می‌پرداخته است.

نبوت و رسالت حضرت عیسی (علیه السلام)

در آیات قرآن کریم، عیسی بن مریم (علیهما السلام)، هم به عنوان «نبی» و هم به عنوان «رسول خدا» یا «رسول بنی اسرائیل» معرفی شده است و مسلما مقام رسالت، غیر از مقام نبوت است. آن چه که از قرآن کریم استفاده می‏شود و می‏توان آن را به قرآن اسناد داد، آن است که نبی و رسول (هر دو) مأمور ابلاغ پیام الهی هستند، لیکن رسول مأموریت ویژه‏ای در این جهت دارد و پیک مخصوص خدا است و آن این است که با ارسال رسول، اتمام حجت می‏شود و نیز نزول عذاب بر امّت طغیان‏گر، بعد از ارسال رسول خواهد بود، نه بعد از ارسال نبی: «هر امّتی رسولی دارد. پس اگر رسولشان آمد، میان آنان به قسط و عدل حکم می‏شود و بر آنان ستم نخواهد شد»،[187] «هیچ‏گاه [افراد یا امم را] عذاب نخواهیم کرد، مگر آن که رسولی برانگیزیم»،[188] «رسولانی بشارت دهنده و بیم دهنده فرستادیم تا مردم بهانه و حجّتی در برابر خدا نداشته باشند».[189]

پس تعلیق نزول عذاب و اتمام حجّت بر ارسال رسول، بیانگر مأموریت ویژه رسول است، مأموریتی که او را از نبی ممتاز می‏کند.[190]

با توجه به فرق ذکر شده و به تصریح قرآن کریم، مسیح (علیه السلام)، هم «نبی» بوده و هم «رسول»؛ چنان‌که قرآن کریم می فرماید:

«إِنَّا أَوْحَینا إِلَیک کما أَوْحَینا إِلى‏ نُوحٍ وَ النَّبِیینَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَینا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عیسى‏ وَ أَیوبَ وَ یونُسَ وَ هارُونَ وَ سُلَیمانَ وَ آتَینا داوُدَ زَبُوراً؛[191] ما به تو وحى فرستادیم، همان گونه که به نوح و پیامبران بعد از او وحى فرستادیم و (نیز) به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط [بنى اسرائیل‏] و عیسى و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحى نمودیم و به داوود زبور دادیم».

«إِنَّمَا الْمَسیحُ عیسَى ابْنُ مَرْیمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْیمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِه وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ؛[192] مسیح عیسى بن مریم فقط فرستاده خدا، و کلمه (و مخلوق) او است، که او را به مریم القا نمود و روحى (شایسته) از طرف او بود. بنابراين، به خدا و پيامبران او، ايمان بياوريد! و نگوييد: «(خداوند) سه‏گانه است!».

عیسی (علیه السلام) پیامبر اولوالعزم

حضرت عیسی (علیه السلام) یکی از پنج پیامبر اولوالعزم است. «اولوا العزم» به معناى «صاحبان عزم» است.

با توجه به این که پیامبران صاحب شریعت جدید و آئین تازه با مشکلات و گرفتارى‏هاى بیشترى روبه‌رو بودند، و براى مقابله با آن، عزم و اراده محکم‏ترى لازم داشتند، به این دسته از پیامبران، «اولوا العزم» اطلاق شده است.[193]

تعداد پیامبران اولوا العزم پنج نفر است. در حدیثی از امام على بن الحسین (علیهما السلام) آمده است: «از بین پیامبران و رسولان الهی، پنج نفر اولوا العزم اند: نوح و ابراهیم و موسى و عیسى و محمد (علی نبینا و آله و علیهم السلام)، و هنگامى که راوى سؤال مى‏کند: چرا آنها اولوا العزم نامیده شدند؟ امام (علیه السلام) در پاسخ مى‏فرماید: زیرا آنها به شرق و غرب و جن و انس مبعوث شدند».[194]

از این روایت شریف بر می آید که رسالت حضرت عیسی (علیه السلام) جهانی بوده و محدود به منطقه یا افراد خاص نبوده است.

در تفسیر نمونه آمده: ممکن است از آیه شریفه «وَ رَسُولاً إِلى‏ بَنی‏ إِسْرائیل؛[195] و (او را به عنوان) رسول و فرستاده به سوى بنى اسرائیل (قرار داده است)»، ابتدا چنین استفاده شود که مأموریت حضرت مسیح (علیه السلام) تنها دعوت بنى اسرائیل بوده است، همان‌ها که در آن زمان گرفتار انواع خرافات و آلودگى‏هاى اخلاقى و عقیدتى و اختلافات شدید شده بودند و این با اولوا العزم بودن حضرت مسیح (علیه السلام) منافات ندارد؛ زیرا پیامبر اولوا العزم کسى است که داراى آیین جدید باشد، خواه مأموریت او جهانى باشد یا نباشد،… ولى بعضى از مفسران گفته‏اند که دعوت حضرت مسیح (علیه السلام) جهانى بوده نه منحصر به بنى اسرائیل، هر چند بنى اسرائیل در صف اول کسانى که او مأموریت هدایت آنها را داشت، قرار گرفته بودند، مرحوم علامه مجلسى در بحار الأنوار، اخبارى در تفسیر اولوا العزم نقل مى‏کند که مفهوم آنها جهانى بودن دعوت این پیامبران است.[196]

اعزام فرستادگان تبلیغی به انطاکیه

حضرت عیسی (علیه السلام) علاوه بر تبلیغ در سرزمین خود و سیر و سیاحت تبلیغی، با توجه به شرایط و نیازهای موجود، فرستادگانی را نیز برای ارشاد مردم سرزمین های دیگر اعزام می‌فرمود و هرگز قلمرو دعوت خود را به وطن یا سرزمینی خاص محدود نمی‌دانست. یکی از مناطقی که آن حضرت، رسولان خود را به آن جا اعزام فرمود، منطقه «انطاکیه» بود. انطاکیه یکى از قدیمی‌ترین شهرهاى شام است که به گفته بعضى در سیصد سال قبل از مسیح (علیه السلام) بنا گردید. این شهر در روزگار قدیم از حیث ثروت و علم و تجارت، یکى از سه شهر بزرگ کشور روم محسوب مى‏شد، و هم اکنون از نظر جغرافیایى جزو قلمرو کشور ترکیه است. مردم شهر انطاکیه در بت پرستی و طاغوت پرستی غرق و در لجن‌زار فساد و گناهان غوطه ور بودند. عیسی (علیه السلام) از جانب خداوند مأمور شد تا ابتدا دو مبلغ برای هدایت ایشان گسیل دارد، اما وقتی آنان مورد تکذیب مردم آن منطقه قرار گرفتند، آن حضرت برای تقویت آن دو، شخص سومى را ارسال فرمود: «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً أَصْحابَ الْقَرْیةِ إِذْ جاءَهَا الْمُرْسَلُونَ، إِذْ أَرْسَلْنا إِلَیهِمُ اثْنَینِ فَکذَّبُوهُما فَعَزَّزْنا بِثالِثٍ فَقالُوا إِنَّا إِلَیکمْ مُرْسَلُونَ؛[197] و براى آنها، اصحاب قریه (انطاکیه) را مثال بزن، هنگامى که فرستادگان خدا به سوى آنان آمدند. هنگامى که دو نفر از رسولان را به سوى آنها فرستادیم، امّا آنان رسولان (ما) را تکذیب کردند، پس براى تقویت آن دو، شخص سوّمى فرستادیم، آنها همگى گفتند: «ما فرستادگان (خدا) به سوى شما هستیم!».[198]

سن نبوت حضرت عیسی (عليه السّلام)

یکی از نکاتی که در مورد نبوت حضرت عیسی (علیه السلام) مطرح می‎باشد، این است که آن حضرت در چه سنی به نبوت مبعوث گردیده است؟ در میان منابع و متون تفسیری و روایی، اقوال گوناگون و مختلفی مشاهده می شود که در این مقال مختصر به برخی از آنها اشاره می شود:

1. از ظاهر کلام حضرت عیسی (علیه السلام) در قرآن بر می آید که او هنگامی که به دنیا آمد، خداوند به او کتاب و نبوت را عطا نمود.[199]همچنین بر اساس برخی روایات، آن حضرت از آغاز تولد به نبوت مبعوث شده، امّا از هفت سالگی به بیان احکام پرداخته است:

شخصی به نام یزید کناسی می گوید: از امام محمد باقر (علیه السلام) پرسيدم: «آيا عيسى‏ بن مريم (علیهما السلام) وقتى در گهواره سخن گفت، حجت خدا بر اهل زمانش بود؟ فرمود: در آن روز پيامبر و حجت خدا بود، ولى مرسَل نبود. آيا گفته او را نشنيدى كه فرموده: «به راستى من بنده خدا هستم. به من كتاب داده و مرا پيامبر خویش قرار داده، و با بركت نموده هر جا که باشم، و به من سفارش به نماز و روزه كرده تا زنده هستم».[200] گفتم: در آن روز كه در گهواره بود بر زكريا هم حجّت بود؟ فرمود: عيسى در آن حال، آيت و نشانه اى براى مردم و رحمتى براى مريم (سلام الله علیها) بود. او وقتى سخن گفت و از مريم (سلام الله علیها) دفاع كرد، براى هر كه در آن حال سخن او را شنيد، حجت و پيامبر بود. سپس خموشى گزيد و سخن نگفت تا دو سالش سپری شد. زكريا (علیه السلام) پس از خموشى عیسی (علیه السلام)  تا دو سالگی، حجت خدا بر مردم بود. پس از آن که زكريا مُرد، پسرش يحيى (علیه السلام) كتاب و حكمت را از او به ارث بُرد، در حالى كه كودکی خردسال بود. آيا نشنیده‌ای قول خداوند عز و جل را که می فرماید: «اى يحيى! كتاب (خدا) را با قوّت بگير! و ما فرمان نبوّت (و عقل كافى) در كودكى به او داديم!».[201] وقتی عيسى (علیه السلام) هفت ساله شد، نبوت و رسالت خود را -طبق وحى خدای تعالى به خویش-  اظهار داشت، پس  عيسى (علیه السلام) حجت بر يحيى (علیه السلام) و بر همه مردم شد و اى ابا خالد، زمين، از روزى كه خدا آدم را خلق كرده و او را در زمين جا داده، يک روز هم بدون حجت خدا بر مردم، باقی نمی ماند… .[202]

2. در برخی روایات آمده او در سه سالگی مبعوث شد:

الف. صفوان بن یحیی نقل می کند که به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم: خدا برای ما نیاورد روزی را که شما نباشید و اگر چنین شود، چه کسی امام ما خواهد بود؟ آن حضرت به سوی ]فرزندش امام[ محمدِ تقی که کنار پدر خود خوابیده بود، اشاره فرمود. صفوان عرض کرد: او سه سال دارد! فرمود: چه ضرر دارد؟ عیسی (علیه السلام) قیام به حجت پیامبری نمود در زمانی که سه ساله بود.[203]

3. در سی سالگی مبعوث شد:
4. شیخ صدوق به اِسناد خودش از ابن عباس نقل می کند که گفت: زمانی که از عُمر عیسی (علیه السلام) سی سال گذشت، خداوند او را بر بنی اسرائیل مبعوث کرد.[204]

کرامات و معجزات حضرت عیسی (علیه السلام)

شخصیت‌هایی که به عنوان پیامبر از سوی خداوند تعیین می شوند، باید علم کافی و سند روشنی برای ارتباط خود با خداوند متعال ارائه دهند تا بتوانند مأموریت هدایت مردم را عهده دار شوند.[205] سند روشن پیامبران الهی، همان معجزات و کراماتی است که با اذن خداوند، از آنها صادر می شود. در این راستا برای حضرت عیسی (علیه السلام) کرامات و معجزات زیادی بیان شده است که در این گفتار کوتاه به برخی از آنها اشاره می شود:

معجزات آن حضرت را می توان به دو بخش کلی؛ «معجزات پیش از آغاز رسالت» و «معجزات پس از رسالت» تقسیم نمود:

الف. معجزات پیش از رسالت

1. ولادت عیسی بن مریم (علیهما السلام):

قرآن کریم جریان ولادت آن بزرگوار را که شرح مفصل آن در سوره مبارکه مریم، آیات 16 تا 26، آمده، بیان نموده است.

خداوند حکیم به حضرت مریم (سلام الله علیها) دختر حضرت عمران، فرزندی عطا می کند؛ در حالی‌ که مریم دختری باکره بود و همسری نداشت: «(به یاد آورید) هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه ای (وجود با عظمتی) از طرف خودش بشارت می دهد که نامش «مسیح، عیسی پسر مریم» است».[206]

این که خداوند حضرت عیسی (علیه السلام) را به «کلمه» توصیف کرده و با واژه «منه» به خودش نسبت داده؛ یعنی این جنین، بدون اسباب عادی به وجود آمده و مخالف با عادت جاری در ایجادِ جنین است.[207] لذا این امر عجیب و عظیم را معجزه‌ای برای رسالت و نبوت فرزند مریم معرفی می کند: «… و تا او را برای مردم نشانه‌ای قرار دهیم …».[208]

پس ولادت آن حضرت به این نحو که بدون پدر متولد شود، برهان قاطعی بر قدرت خارق العاده الهی و دلیل محکمی بر صدق رسالت عیسوی (علیه السلام) است.[209]

در یکی دیگر از آیات قرآن کریم، راجع به حضرت مریم و فرزندش می فرماید: «… و ما از روح خود در او دمیدیم و او و فرزندش (مسیح) را نشانه بزرگی برای جهانیان قرار دادیم!».[210]

دمیدن روح در وجود مریم (سلام الله علیها) كنايه است از اين‌كه ولادت فرزندش عيسى (علیه السلام) مستند به جريان عادى نيست كه مانند ساير فرزندان، نطفه‏اى باشد كه پس از طى دوره‏اى، روح در آن دميده شده باشد، و وقتى نطفه‏اى نباشد ديگر جز اين باقى نمى‏ماند كه تنها نفخ روح باشد و اين نفخ روح همان كلمه الهى است كه در سوره آل عمران فرموده: «إِنَّ مَثَلَ عِيسى‏ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»[211] و معنايش اين است كه مثل آن دو (عیسی و آدم (علیهما السلام) در اين‌كه در خلق شدن، از نطفه بى نيازند، یکی است.[212]

البته شاید نتوان جریان ولادت آن حضرت را مستقیما به عنوان معجزه آن حضرت بیان کرد، ولی نحوه ولادت وی، جریانی معجزه آسا است.

2. تکلم عیسی بن مریم (علیهما السلام) در گهواره:

حضرت مریم (سلام الله علیها) از امر حاملگی و تولد فرزندی بدون پدر به شدت در ترس و اضطراب بود تا این که در زیر درخت خرمای خشکیده‌ای به امر پروردگار عالم، فرزند خود را به دنیا آورد. آیات سوره‌ مریم، فضای بهتری از سخنان عیسی بن مریم (علیهما السلام) را در نوزادی ترسیم نموده که بخشی از این سخنان، تسلی بخش مریم مقدس و بخش دیگر در دفاع از مادرشان در جمع بنی اسرائیل بیان شده است: «ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد که: غمگین مباش! …».[213]

علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریفه می فرماید:

ظاهر سیاق آیات نشان می دهد که منظور از ضمیر فاعلی «ناداها» به عیسی (علیه السلام) برگردد، نه این که منظور روح باشد که در آیات قبل ذکر شد. همچنین این ظهور را قید «مِنْ تَحْتِها» تأیید می کند؛ چون با حال مولود نسبت به مادرش در حین وضعِ حمل مناسب‌تر است. همچنان‌ که برگشت ضمیر در جملات قبل و بعد، به عیسی (علیه السلام)، مؤید دیگری بر این معنا است… جمله «أَلَّا تَحْزَنِي» نیز تسليت و دلدارى عیسی (علیه السلام) به مادرش، از آن اندوه و غم شديدى است كه به وى دست داده بود، آرى براى زنى عابد و زاهد هيچ مصيبتى تلخ‏تر و سخت‏تر از اين نيست كه او را در عِرض و ناموسش متهم كنند، آن‌هم زنى باكره، آن‌هم از خاندانى كه در گذشته و حال معروف به عفت و پاكى بوده‏اند، و مخصوصا تهمتى كه هيچ راهى هم براى انكار آن نباشد، و همه حجت و دليل نیز در دست خصم (دشمن) باشد؛ لذا عيسى (علیه السلام) به اشاره سفارش كرد كه با احدى حرف نزن و در مقام دفاع ظاهر مشو، بلكه خود حضرت عيسى (علیه السلام) در مقام دفاع از مادرش بر آمد و اين حجتى بود كه هيچ دفع كننده‏اى نمى‏توانست آن را دفع كند (زیرا سخن گفتن نوزاد، امری خارق عادت و معجزه است).[214]

بنابراین بعد از این که حضرت مریم (سلام الله علیها) در برابر مردم و انتقاد و اتهام شدید آنان قرار گرفت، گفت: از همین کودک سؤال کنید. گفتند: این کودکی که در گهواره است، سخن بگوید؟!؛ یعنی کسی که کودک است، گفت وگو با او ممکن نیست!‌ در همان حین آثار معجزه در وجود مبارک حضرت عیسی (علیه السلام) ظاهر شد و با پاسخ خود مادرش را از هر گونه اتهام، تبرئه نموده و جلالت خویش را به مردم آشکار کرد[215] و «(ناگهان عیسی زبان به سخن گشود و) گفت: من بنده خدای هستم، او کتاب (آسمانی) به من داده و مرا پیامبر قرار داده است».[216]

ب. معجزات بعد از رسالت

آن دسته از معجزات حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) که مربوط به بعد از رسالت ایشان است، و در قرآن کریم بیان شده، موارد ذیل است:

1. جان دادن به مجسمه:

حضرت عیسی (علیه السلام) در مرتبه اول، جهت اثبات رسالت خود، با خوارق و معجزاتی آمد که در نظر مردم آن زمان بسیار جالب توجه بود.[217] یکی از آنها جان دادن به مجسمه بود. قرآن کریم به نقل از عیسی مسیح (علیه السلام) می فرماید: «… من از گِل، چیزی به شکل پرنده می سازم، سپس در آن می دمم و به فرمان خدا، پرنده ای می گردد …».[218]

سرّ اعجاز در این است که تصویرسازی گِل برای تمام بشر مقدور است، اما این که حقیقتاً پرنده‌ای گردد، فقط از ناحیه خدای سبحان مقدور است. در جریان این معجزه، با إذن الهی روح بر آن مجسمه پرنده دمیده شد و به إذن خدای سبحان حقیقتاً پرنده ای گردید[219] که در آسمان پرواز می کرد؛[220] چنان‌که در سوره مائده به وضوح این حقیقت را بیان فرموده است.[221]

2. شفای بیماران صعب العلاج و ناعلاج:

از دیگر معجزات حضرت عیسی (علیه السلام) این بود که کور مادرزاد را شفا می داد و بیماران مبتلا به پیسی را بهبود می بخشید: «… و به اذن خدا، کورِ مادرزاد و مبتلایان به برص (پیسی) را بهبودی می بخشم ‌…».[222] خداوند در آیه دیگری خطاب به حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) می فرماید: «و کور مادرزاد و مبتلا به بیماری پیسی را به فرمان من، شفا می دادی».[223]

3. زنده کردن مردگان:

قرآن کریم می فرماید: «… و مردگان را با اذن خدا زنده می کنم …».[224] از تعبیر زنده کردن مردگان که به صورت جمع بیان شده، فهمیده می‌شود که حضرت مسیح بارها مرده را زنده کرده بود.[225]  خدای سبحان خطاب به حضرت عیسی می فرماید: «… و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده می کردی».[226]

4. إخبار از غیب:

یکی دیگر از معجزات حضرت عیسی (علیه السلام) که قرآن از آن یاد می کند، خبر دادن از غیب و امور پنهانی مردم است: «… و از آن‌چه می خورید و در خانه‌های خود ذخیره می کنید، به شما خبر می دهم …».[227] إخبار از غیب هر چند ذاتا مختص به خدا است، لکن به اذن خداوند، اولیای وی می توانند از این موهبت بهره مند شوند.

5. مائده آسمانی:

داستان مائده آسمانی که در قرآن به عنوان معجزه و نعمت الهی بیان شده، مربوط به حواریون عیسای مسیح است که با درخواست از مسیح (علیه السلام)، و آن حضرت از خدای متعال و جهت نشان دادن قدرت الهی و تصدیق نبوت آن حضرت، صورت گرفت.

ابتدا از ناحیه خدای سبحان به حواریون که از یاران با اخلاص  عیسای مسیح بودند، الهام شد: «به من و رسول من ایمان بیاورید! آنها نیز امتثال امر کردند و شهادت دادند که تسلیم و مطیع امر الهی هستیم».[228] آن گاه  ماجرای در خواست مائده آسمانی از جانب حواریون مطرح می شود: «در آن هنگام که حواریون گفتند: ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت می تواند مائده‌ای از آسمان بر ما نازل کند؟…».[229] مراد حواریون از توانستن و استطاعت پروردگار؛ رضایت الهی بر انجام این فعل بود؛ چون آنها از اهل ایمان بودند و به قدرت الهی علم داشتند، به علاوه اراده آنها از این درخواست؛ مشاهده این مائده با چشم خود و رسیدن به اطمینان قلبی بود، همان گونه که حضرت ابراهیم (علیه السلام) از خداوند خواست که زنده کردن مردگان را به ایشان نشان بدهد تا با این امر به اطمینان قلبی برسد. پس علم نظری مورد نظر نبود، بلکه علم معاینه و مشاهده می خواست که شبهه بردار نیست؛ لذا اراده حواریون با درخواست نزول طعام آسمانی این بود که اطمینان قلبی، یقین به قدرت بی‌کران الهی، یقین به صدق نبوت عیسای مسیح در وجودشان زیاد شود؛ چون دلالت علم حسی برای رساندن انسان به مطلوب، خیلی قوی‌تر از علم نظری است که نیاز به براهین دارد.[230]

حضرت عیسی (علیه السلام) در پی این خواسته، از خدای تبارک و تعالی مائده آسمانی درخواست نمود؛ آن هم سفره طعامی که چند ویژگی داشته باشد: «عیسی بن مریم عرض کرد: خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده‌ای بر ما بفرست! تا برای اول و آخر ما عیدی باشد و نشانه‌ای از تو و به ما روزی ده! تو بهترین روزی دهندگانی!».[231]

خدای متعال نیز در برابر این درخواست رسول خود، مائده آسمانی را برای آنها نازل کرد و در مقابل به منکران این اعجاز، عذاب شدید و بی نظیری وعده داد.[232]

ابتلائات و امتحانات حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

ابتلاء و امتحان انسان یک سنت ثابت و استثناء ناپذیر الهی است و خداوند همه انسان‌ها را در همه زمان‌ها می آزماید. انسان مؤمن در این دنیا، همواره در حال آزمون است؛ زیرا امتحان خداوند، مشروط به زمان و حالت خاصی نیست. در جهان طبیعت، همه چیز، حتی آثار و نتایج دنیایی اعمال انسان که در این جهان به او می رسد، می تواند بستر آزمون الهی باشد. البته نه به عنوان پاداش محض؛ زیرا سرای پاداش و عقوبت صِرف، فقط قیامت است. خدای سبحان برای آزمودن انسان، نه تنها او را در کوره ناملایمات امتحان می‌نماید، بلکه گاه برای این منظور او را در بستر پَرنیان و خوشی‌ها می نوازد، می پروراند و مورد آزمون خود قرار می دهد.

در این میان، پیامبران و اولیای الهی نه تنها از این قانون استثنا نشده‌اند، بلکه آزمونشان سخت‌تر است؛ زیرا خداوند کسانی را که به او نزدیک هستند و او به آنان محبت می‏ورزد، سخت‏تر امتحان می کند. البته، نه فقدان و فقر و نداری، آنان را اندوهگین می کند و نه ثروت و دارایی، آنان را فرحناک می سازد؛ زیرا هر دو عرصه را بستر آزمون الهی می دانند.[233]

حضرت عیسی (علیه السلام) نیز، مانند دیگر پیامبران خدا، مورد امتحان‌های الهی قرار گرفته است. یکی از مهم ترین ابتلائات ایشان، گرفتار شدن آن حضرت به دسیسه، کارشکنی و همچنین تهدیدهای علمای دنیا طلب یهود بود. آن حضرت در رسالت خود کوشا و خستگی ناپذیر بوده، و در دعوت خود سستی روا نمی‌داشت، ولی به خوشگذرانی دانشمندان یهود اعتراض می نمود و آنان را سرزنش می کرد. او برای یهود با بیانی روشن یادآوری می کرد و با آنان به نرمی رفتار می نمود تا آنان را به دین وارد نماید. از سوی دیگر وی با سفر به شهرها، روستاها با محبّت و مهربانی با مردم سخن می گفت و به ترویج احکام الهی می پرداخت. حضرت عیسی (علیه السلام) از مؤمنان دوازده نفر را انتخاب نمود که همیشه او را همراهی می کردند. این افراد را «حواریون»؛ یعنی همراهان و پیروان حضرت عیسی (علیه السلام) می نامیدند.

پیروان او روز به روز بیشتر می شدند؛ لذا یهودیان دچار اضطراب و ترس گشته به فکر چاره ای افتادند. آنها با پادشاه یهود ملاقات کرده و با سخنان دروغ، او را فریفته و از او خواستند تا چاره‌ای بیندیشد. اما عیسی (علیه السلام) از همبستگی یهود علیه وی و اعلام مخالفت و جنگ با او و تعقیب جاسوسان باک نداشت و ترس به خود راه نمی داد و تنها هدف خود را دنبال می کرد. احکام و دستورات آن حضرت روز به روز ریشه گرفته و مردم بیش از پیش به او ایمان می آوردند.

حضرت عیسی (علیه السلام) آن‌قدر در راهنمایی مردم پشتکار از خود نشان داد، تا این‌که استدلال های آن حضرت عقل‌هایشان را مغلوب و معجزات او چشم‌هایشان را خیره کرد و نور حق، تصور باطل آنان را در هم ریخت.

از آن پس یهود؛ چون تدبیراتی برای مقابله با برهان‌های آشکار آن حضرت نیافتند، با زبان و بیان و از روی عناد و دشمنی به تکذیب او پرداختند؛ زیرا آنان بیم داشتند، تبلیغات وی باعث سرنگونی دولت و واژگونی تخت عزت آنان خواهد بود.

حضرت عیسی (علیه السلام) افکار و عقاید آنان را پَست و باطل می شمرد، تا این‌که یهودیان علیه او غضب نموده عرصه را بر او تنگ کردند، و او را مخل نظم و آسایش اجتماع و سرکش معرفی کردند تا رجال یهود را در مخالفت با او با خود همراه ساخته از این طریق به آرزوی خود برسند.

او در هر زمان، تنها و بی پناه و از هر گونه یاری کننده‌ای محروم بود، ولی در عوض خداوند با او همراه بود و حفظ و حراست او را به عهده گرفته بود و با قدرت خویش او را از شر مخالفان محفوظ می داشت. آن‌گاه که یهودیان در مقابل دعوتش که همچون سیلی بنیان کَن آنها را تهدید می کرد، واقع شدند، با تبلیغات مسموم به سمپاشی علیه او پرداخته، به کمک مأموران خود در بین مردم رفته و گفتند: عیسی ساحر است و معجزاتی که ارائه می دهد، حاکی از اعمالی است که شیطان به او تعلیم می دهد. عیسی به دین یهود نیست و او در روز شنبه که عید یهود است به کار دنیوی می پردازد.

اما این گونه تبلیغات، دعوت عیسی را متوقف نمی کرد و او را از هدف خود خارج نمی ساخت و با شجاعت و شهامت به کار خود ادامه می داد، چنانکه سخنان نرم و ملایمش همچون بانگی مهیب و سهمگین آنان را می آزرد.

همین امر، سران یهود را به فکر وا داشت تا تصمیم نهایی را علیه عیسی (علیه السلام) گرفته و آتش درونی خود را فرو نشانند. سرانجام تصمیم گرفتند که خون او را ریخته تا شاید دعوت او خاموش و حیات و سلطه سران یهود حفظ شود.[234]

آثار و اقدامات حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

حضرت عیسی (علیه السلام) که از پیامبران بزرگ و اولو العزم خداوند و صاحب شریعت می‌باشد، از جمله شخصیت‌هایی است که با شناخت جامع خود از زمان و مکان و درک موقعیت حساس خویش، اقدامات تاریخی را انجام داد و خدمات بسیاری به بشریت نمود. اموری؛ از قبیل هدایت مردم به حق، انجام بعضی از معجزات در جهت سوق دادن آحاد مردم به سوی خداوند، سفرهای متعدد به مناطق مختلف برای موعظه مردم، آوردن کتاب آسمانی انجیل، انجام مناظرات علمی با مخالفان، پاسخ گویی به پرسش‌ها، و تربیت حواریون، از جمله اقدامات آن حضرت است که باید در جای خود مورد بحث قرار گیرد.

آثار و اقدامات علمی حضرت عیسی (علیه السّلام)

حضرت عیسی (علیه السلام) در زمان حیات مبارک خود، آثار و اقدامات علمی مهمی از خود به یادگار گذاشت که در ادامه به آنها اشاره می شود:

علم و حکمت حضرت عیسی (علیه السلام)

یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین ابزاری که خداوند متعال برای راهنمایی بشر به رسولانش عنایت می کند، علم و حکمت است، خداوند سبحان، میزان علم و حکمت  حضرت عیسی (علیه السلام) را چنین بیان می دارد:

۱. او را به وسیله روح القدس توانا ساخت.[235]

۲. به او کتاب مقدس انجیل[236] را عنایت فرمود، انجیلی که هدایت‌گر و نور است.[237]

۳. آن حضرت را به سلاح حکمت[238] مسلح کرد تا از مواهب آن برای راهنمایی بشر برخوردار شود.

تصدیق تورات و تکمیل آن

حضرت عیسی (علیه السلام) علاوه بر تصدیق و تأیید توراتِ حضرت موسی (علیه السلام) و تأکید بر معارف آن، سخت در تلاش بود تا با آموزه های وحیانی خود، مردم زمان خود را از جهلی که علمای بنی اسرائیل آنها را در آن قرار داده بودند، نجات دهد.

قرآن کریم نیز بر این مدعا مهر صحت می گذارد، در آن‌جا که می فرماید:

«و آن‌چه را پيش از من از تورات بوده، تصديق مى كنم و (آمده‌ام) تا پاره‌اى از چيزهايى را كه (بر اثر ظلم و گناه) بر شما حرام شده، (مانند گوشت بعضى از چهارپايان و ماهی ها،) حلال كنم و نشانه‌اى از طرف پروردگار شما، برايتان آورده‌ام. پس از خدا بترسيد، و مرا اطاعت كنيد!»؛[239] «خداوند، پروردگار من و شما است او را بپرستيد (نه من، و نه چيز ديگر را)! اين است راه راست!».[240]

این مطلب در انجیل هم این طور آمده است: «فكر نكنید كه من آمده‌ام تا تورات و نوشته‌های انبیا را منسوخ نمایم. نیامده‌ام تا منسوخ كنم، بلكه آمده‌ام تا آنها را تکمیل نمایم. یقین بدانید كه تا آسمان و زمین بر جای هستند، هیچ حرف و نقطه‌ای از تورات از بین نخواهد رفت تا همهٔ آن به انجام برسد. پس هرگاه کسی، حتّی كوچک ترین احكام شریعت را بشكند و به دیگران چنین تعلیم دهد، در پادشاهی آسمان، پَست‌ترین فرد محسوب خواهد شد. حال آن‌كه هر کس شریعت را نگاه دارد و به دیگران نیز چنین تعلیم دهد، در پادشاهی آسمان، بزرگ خوانده خواهد شد.[241]

عیسی (علیه السلام) ضمن بیان مطلبی که گذشت، به این نکته نیز تأکید داشته که خود دارای شریعتی است که تکمیل کننده شریعت موسی (علیه السلام) است.

بشارت به رسالت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)

عیسای مسیح (علیه السلام) در ادامه تصدیق تورات و تعالیم آن، جنبه بشیر بودن خود را نیز مطرح می کند که بشارت دهنده به رسالت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است. قرآن کریم در یکی از آیات شریف خود به این دو نکته اشاره می فرماید: «و (به ياد آوريد) هنگامى را كه عيسى بن مريم (علیهما السلام) گفت: «اى بنى اسرائيل! من فرستاده خدا به سوى شما هستم، در حالى كه تصديق كننده كتابى كه قبل از من فرستاده شده (تورات) مى باشم و بشارت دهنده به رسولى هستم كه بعد از من مى آيد و نام او احمد است! هنگامى كه او (احمد) با معجزات و دلايل روشن به سراغ آنان آمد، گفتند: اين سحرى آشكار است».[242]

نکته قابل تأمل آن است که در هیچ یک از اناجیل، به جز انجیل «برنابا»، نکته دوم (بشارت به رسالت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله) نیامده، این در حالی است که مسیحیان انجیل برنابا را قبول دارند.

کلمات حضرت عیسی (علیه السلام) پیرامون علم آموزی

همچنین کلماتی از حضرت عیسی (علیه السلام) مبنی بر علم آموزی و تشویق به یاد گرفتن آمده است که جزو آثار علمی آن حضرت محسوب می شود:

«اى بنى اسرائيل، در مجالس علما به انبوه گرد آييد، گر چه به دو زانو تنگ هم نشينيد؛ زيرا خدا دل‌هاى مرده را به پرتو حكمت (و دانش) زنده كند، چنان كه زمين مرده را به باران تند زنده مى كند».[243]

او در بیان دیگری می فرماید: «اى دانش پژوه! دانشمندان را به واسطه علمشان بزرگ بشمار و با ايشان ستيزه مكن و نادانان را به جهت جهلشان كوچک شمار، ولى طردشان مكن، بلكه به آنان نزديک شو و تعليمشان ده».[244]

نتیجه آن که از آثار و اقدامات علمی حضرت عیسی (علیه السلام)، آوردن کتاب مقدس انجیل، تأیید و تکمیل تورات، و احادیث و مواعظی است که جامعه را به سمت فرا گرفتن دانش و رهایی از قید و بند جهل، تشویق و ترغیب می نماید.

کتاب آسمانی حضرت عیسی (علیه السّلام)

کتاب آسمانی حضرت عیسی (علیه السلام) که از پیامبران اولو العزم و دارای شریعت است، «انجیل» می باشد. قرآن کریم در 12 مورد به نام انجیل تصریح دارد. از جمله آنها این دو آیه است که می فرماید: «… و پس از آنان (پيامبران پيشين)، عیسی پسر مریم را (به رسالت) برانگیختیم و به او انجیل دادیم …»؛[245] « و به دنبال آنها، عيسى بن مريم را فرستاديم، در حالى كه كتاب تورات را كه پيش از او فرستاده شده بود، تصديق داشت و انجيل را به او داديم كه در آن، هدايت و نور بود و (اين كتاب آسمانى نيز) تورات را، كه قبل از آن بود، تصديق مى‏كرد و هدايت و موعظه‌اى براى پرهيزگاران بود».[246]

از دیدگاه اسلام پس از عروج حضرت مسیح (علیه السلام)، کتاب انجیل مفقود شده و بعد از مفقود شدن آن، برخی از مسیحیان، متونی را با مطالب مختلف گردآورده و اسم آنها را انجیل گذاشته‌اند. امام رضا (علیه السلام) این واقعیت را به جاثلیق مسیحی[247] گوشزد نمود و فرمود: «هنگامی که نصاری انجیل را گم کردند، به درخواست مردم، علمای آنان؛ مثل مرقس و لوقا و دیگران، هر کدام انجیلی نوشتند و به مردم عرضه کردند».[248]

البته مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی (علیه السلام) اصلاً کتابی به نام انجیل نیاورده و به گفته خود مسیحیان تا سال 60 میلادی، انجیل مکتوبی وجود نداشته و تا این زمان، سخنان و کارهای عیسی (علیه السلام) به صورت شفاهی نقل می شد و به تدریج نوشته‌ها و یادداشت‌هایی به وجود آمده است. نخستین کتاب‌های مقدس، بین سال‌‌‌های 150 تا 200 میلادی آماده شد و پس از چند قرن کلیسا به طور رسمی روشن ساخت که چه کتابی را باید مقدس شمرد.[249]

تعدّد انجیل‌ها در مسیحیت

با توجه به دیدگاه اسلام و مسیحیت درباره انجیل، هیچ کدام از انجیل‌های موجود، از اعتبار آسمانی برخوردار نبوده و هیچ نوع قداستی ندارند تا برای پیروی الزام آور باشند؛ زیرا همه آنها دست نوشته‌هایی است که توسط انسان‌های عادی نوشته شده‌اند و بر فرض، اگر انجیل واقعی هم موجود می‌بود، به علت منسوخ شدن آن با آمدن دین اسلام و قرآن، از اعتبار ساقط می گردید.

اما این که چرا انجیل در میان مسیحیان از تعدد برخوردار است؟ این پدیده ناشی از واقعیتی است که در بین مسیحیان قرن اول و دوم و حتی بعد از آن در مورد انجیل نویسی جریان داشته و در این راستا هر یک از بزرگان و دانشمندانی که در بین آنان معروف بوده‌اند، برای قوم و طائفه خود انجیل می نوشته اند. این مطلب در انجیل لوقا به خوبی منعکس شده است؛ زیرا لوقا در اول انجیل خود می گوید: «از آن جهت که بسیاری دست خود را دراز کردند به سوی تألیف حکایت آن اموری که نزد ما به تمام رسید، چنان چه آنانی که از ابتدا نظارگان و خادمان کلام بودند به ما رسانیدند. من نیز مصلحت چنان دیدم که همه را از ابتدا با دقت و ترتیب، پیگیری کرده و برای تو ای «تیوفلس» عزیز بنویسم تا صحت آن کلامی را که در آن تعلیم یافته‌ای دریابی».[250]

این سخنان لوقا بر عدم محدودیت در انجیل نویسی صراحت دارد و گویای آن است که هر کسی می توانسته به میل خود انجیل بنویسد؛ به همین علت افراد زیادی در صدر اول مسیحیت برای خود انجیل نوشتند که متن هر کدام با دیگری اختلاف داشته و این اختلاف متون باعث ایجاد اختلاف در کلیساها نیز گردیده است.

در ابتدا، اناجیل بسیاری در میان مسیحیان وجود داشته که حتی تا قرن‌های پیش از ظهور اسلام در میان آنان مشهور بوده است. «سردار کابلی»[251] اسامی اناجیل زیر را نقل نموده است:

انجیل مصریان، انجیل عبریان، انجیل پطرس، انجیل دوازده، انجیل اندریو، انجیل برنابا، انجیل برتولوماس، انجیل جیمس، انجیل تدیوس، انجیل اپلی، انجیل باسیلیدیس، انجیل کرینتوس، انجیل ابیونتس، انجیل حواء، انجیل حیوت، انجیل مریم، انجیل متیاس، انجیل کامیل، انجیل فلیپ، انجیل توماس، انجیل راستی، انجیل مارکیون، انجیل نیقودیمس.[252]

تکثر و تعدد اناجیل در میان مسیحیان، موجب بحران و اختلاف شدید شده بود به خصوص که برخی از این اناجیل بر مبنای توحید و ضد تثلیث (سه خدایی) نوشته شده بودند؛ لذا مسیحیان تا قرن چهارم میلادی با تبعیت از متون اناجیل به دو دسته تقسیم می شدند:

الف. برخی موحد بودند.

ب. برخی دیگر به تبعیت از پولس که مؤسس اصلی مسیحیت فعلی است، از تثلیث و الوهیت مسیح (علیه السلام) حمایت می کردند.

این اختلاف همچنان ادامه داشت تا این که قسطنطین (کنستانتین)؛ امپراطور تازه مسیحی شده روم، مجبور شد در سال 325 میلادی در شهر «نیقیه» در نزدیکی قسطنطنیه، شورایی برای رفع اختلاف تشکیل دهد. در این شورا حدود سیصد اسقف از کلیساهای مختلف گرد آمده و اعتقادنامه‌ای را به نام «اعتقادنامه نیقیه»، به نفع طرفداران تثلیث و الوهیت حضرت مسیح (علیه السلام) تصویب کردند.[253] در همین شورا چهار انجیل را از میان دویست و هفتاد انجیل و بنا بر قولی از میان چهار هزار انجیل برگزیدند که عبارت اند از: انجیل متی، انجیل لوقا، انجیل مرقس و انجیل یوحنا. چگونگی برگزیده شدن این چهار انجیل به این ترتیب بوده که تمام اناجیل را در زیر یک میز قرار دادند و درِ سالن را که اناجیل در آن قرار داده شده بود، قفل کردند و از کشیش‌ها خواسته شد که تمام شب را دعا کنند تا نسخه صحیح انجیل از زیر میز بر روی میز آید. فردا که وارد سالن شدند دیدند که به صورت توطئه‌ای معجزه آسا، همین چهار انجیل که مورد قبول مسیحیت پولسی بودند، بر روی میز قرار گرفته‌اند. بعد از انتخاب این چهار انجیل، اناجیل دیگر سوزانده شدند و پیروی از آنها غیر مشروع اعلام گردید.[254]

 

حضرت عیسی (علیه السّلام) مرجع پاسخگویی

حضرت عیسی (علیه السلام) مظهر علم و حکمتی بود که خدای متعال به او ارزانی کرده بود. چون خداوند او را به وسیله روح القدس توانا[255] و به کتاب[256] و حکمت[257] مجهز کرده بود؛ لذا آن حضرت ضمن ایفاى وظیفه رسالت الهى خود، مرجعی برای پاسخ گویی به پرسش‌های متعدد حواریون و مردم بود.

به عنوان مثال: «حواريون به عيسى بن مريم (علیهما السلام) گفتند: اى آموزگار نيكى ها! به ما ياد بده كه سخت ترين چيزها چيست؟ گفت: سخت ترين چيزها خشم خداوند است. گفتند: با چه چيزى از خشم خداوند مى‌توان دورى كرد؟ فرمود: به اين‌كه شما به كسى خشم نگيريد. گفتند: سرچشمه خشم چيست؟ فرمود: تكبر و خود بزرگ بينى و كوچک شمردن مردم.[258]

همچنین نقل شده: حواریون به عیسى (علیه السلام) گفتند: یا روح اللَّه با چه کسی همنشینی کنیم؟ فرمود: با کسى که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد، سخنش دانشتان را زیاد کند و کردارش شما را به آخرت تشویق نماید».[259]

مناظرات حضرت عیسی (علیه السّلام)

مناظره، گفتمانی برای ایجاد فهم مشترک و درک متقابل توأم با اثربخشی دوجانبه است. آن‌چه در آموزه ‌های دینی اهمیت دارد، بیان حقیقت دین و دفاع از آن است. این امر به حسب شرایط زمان و نیازها تفاوت می کند. پیامبران (علیهم السّلام) نیز در مقام بیان حقیقت دین و شریعتی که مأمور ابلاغ و یا تبلیغ آن بوده‌اند، از سلاح مناظره با مخالفان استفاده می کردند. حضرت عیسی (علیه السلام) نیز از این قاعده، پیروی و برای اثبات حقانیت خود و آن‌چه خدایش به آن فرمان داده بود، به مناظره با مخالفان و معاندان می پرداخت.

مناظره با علمای بنی اسرائیل

در تاریخ نقل شده که حضرت عیسی (علیه السلام) به حلقه درس دانشمندان بیت المقدس وارد می شد و به سخنان آنها گوش فرا می داد و در آنها دقت و تأمل و تفکر می نمود. آن حضرت  می دید که مردم به راحتی به هر سخنی اعتقاد پیدا کرده، آن را تصدیق می نمایند، ولی نمی توانست خود را این گونه با مستمعان هماهنگ سازد، بلکه  به ارائه افکار و آراء خود می پرداخت. وی با بیان حق به مجادله و بحث با کاهنان پرداخته، تا حدی که بعضی از آنان از برخورد او عصبانی شده و سؤالات او را نادیده می گرفتند، اما به تدریج کار به جایی رسید که هرگاه عیسی (علیه السلام) لب به سخن می گشود، همگی سراپا گوش داده و عرصه بر آنانی که بر عقیده باطل خود استوار بودند، تنگ می شد و آنها را در سرزنش خود فرو می برد؛ زیرا تا آن زمان، سابقه نداشت کسی در برابر عقاید باطلشان به مباحثه با آنان بپردازد و یا سخنان شنونده‌ای بر گفتارشان مقدم بیفتد.

اما عیسی (علیه السلام) به اعتراض آنها اعتنایی نمی کرد و خشم و کینه آنان، آن حضرت را از روش خود باز نمی داشت، بلکه سؤالات خود را چون دانه‌های باران بر سر آنان فرود می آورد و با استدلال‌های قاطع خود، عرصه گفتار و بیان را بر آنان تنگ می ساخت.

یک روز بحث و مناظره آن حضرت با دانشمندان بنی اسرائیل، چنان ایشان را مشغول ساخت، که  خوردن و آشامیدن را فراموش کرد. مادر عیسی (علیه السلام) که به انتظار بازگشت او نشسته بود، ناامید شد؛ لذا برخاست و به هر جایی که گمان می برد، سر زد و از هر انجمنی که احتمال حضور او را می داد پرسید، ولی چون از جست وجو نتیجه‌ای نگرفت، آزرده و خسته به سوی شهر خود بازگشت.

در همین حال  مریم (سلام الله علیها)، فکر کرد ممکن است عیسی (علیه السلام) به همراه نزدیکان و یا با بعضی از همشهریان خویش به دهکده بازگشته باشد. پس در پی او به دهکده رفت و به جست وجوی او پرداخت، ولی چون خبر و اثری از او نیافت، ناچار دوباره به سوی بیت المقدس بازگشت و در آنجا به تفحّص فرزند خود پرداخت. اما باز هم اثری از او نیافت؛لذا بار دیگر با دقت بیشتر در شهر به جست وجوی فرزند خود پرداخت و این بار به هر مکان و منزلی که حدس می زد، سر زد.

در همین حال ناگهان عیسی (علیه السلام) را دید که در جمع علما و بزرگان و در دریای بحث و استدلال و مناظره غوطه ور است و قوم را مغلوب بیان حق و استدلال محکم خود کرده است. مریم (سلام الله علیها) از آن‌چه می دید متعجب شد و با ناراحتی و نگرانی عیسی را نزد خود خواند و پرسید؛ چرا از من روی گردان شده‌ای؟! سپس او را مورد خطاب قرار داد و به خاطر غیبتش به او عتاب نمود و گفت: من در جست وجوی تو سختی‌ها کشیدم و برای یافتن تو چه رنج‌ها که تحمل نکردم. عیسی در پاسخ گفت: بحث علمی با علما و مناظره با دانشمندان، مرا آنچنان در خود فرو برد که دیگر نتوانستم به موقع به دیدار شما نایل گردم. سپس با عرض پوزش به همراه مادر خود به شهر ناصره بازگشت.[260]

مناظره با ابلیس

امام صادق (علیه السلام) یکی از مناظرات حضرت عیسی (علیه السلام) با ابلیس را این گونه بیان می فرماید:

«عيسى در كوهى از شام به نام «اريحا» برآمد و در همین حال ابليس به شكل پادشاه فلسطين نزدش آمد و گفت: اى روح اللَّه مرده‌ها را زنده كردى، كور مادر زاد و پيس را درمان كردى، پس خود را از كوه پرت كن. آن حضرت فرمود: آن كارها به فرمان خداى عزّ و جلّ بود و در اين (که تو می گویی) فرمانى ندارم».[261] در جای دیگری نیز آمده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: ابليس نزد عيسى (عليه السّلام) آمد و گفت: «تو نيستى كه پندارى مرده زنده كنى؟ فرمود: چرا. به او گفت: پس خود را از بالاى ديوار به زير انداز. عيسى (علیه السلام) فرمود: واى بر تو! بنده پروردگارش را آزمايش نكند. ابليس گفت: اى عيسى، آیا پروردگارت می تواند زمين را درون تخم مرغى جا دهد به همان اندازه كه هست؟ فرمود: راستش، خدای تعالى را نتوان درمانده خواند و اين‌كه تو گویى، شدنى نيست».[262]

‏فعالیت‌های اجتماعی حضرت عیسی (علیه السلام)

مسلم آن است که همه پیامبران الهی (علیهم السلام)، بر اساس آن‌چه خداوند بر عهده آنها نهاده، وظایف خود را انجام داده‌اند. در این میان، حضرت عیسی (علیه السلام) نیز به عنوان پیامبری اولوا العزم به وظایف پیامبری خود عمل نموده و فعالیت‌های متعدد خود؛ از جمله فعالیت‌های اجتماعی خویش را به نحو احسن انجام داده است.

حضور در میان توده های مردم

یکی از فعالیت‌های اجتماعی حضرت عیسی (علیه السّلام)، حضور در میان توده های مردم و رسیدگی به مشکلات آنان و پند، ارشاد و هدایت آنها به حق بوده است. آن حضرت به این منظور اهل سیاحت و گردشگری بوده، در مسافرت‌های متعددی که به نقاط مختلف داشته، به شفای مریضان و بیماران و هدایت مردم و راهنمایی ایشان در پذیرش دین خدا و عمل کردن به دستورات آن پرداخته است؛ به عنوان نمونه:

روزی آن حضرت با حواریون (یاران خاص خود) از سرزمین اردن به بیت المقدّس، حركت كردند. در بین راه هر كور و شَل را می‎دید به اذن خدا شفا می‎بخشید. به این ترتیب مردم را با آیات و نشانه‎های الهی، از بت پرستی و انحراف بر حذر داشته و به سوی خدای بزرگ راهنمایی می‎نمود.[263]

شخصیت سیاسی حضرت عیسی (علیه السّلام)

یکی از اتهاماتی که برخی از مسیحیان در طول تاریخ برای رسیدن به اهداف شوم خود، به حضرت عیسی (علیه السلام) وارد کرده‌اند، این است که؛ از آن حضرت چهره‌ای معرفی کرده‌اند که گویا ایشان با حکومت، سیاست و کار‌های اجتماعی، کاری نداشته و فردی گوشه گیر و منزوی بوده است، در حالی که حضرت مسیح (علیه السلام) هم مثل دیگر انبیای الهی، می خواست حکومت تشکیل داده و احکام الهی را اجرا نماید.

همچنین مسیح در معنای لغوی به کسی گفته می شود که با روغن مقدس، تعمید[264] یافته است. منشأ این معنا از این قضیه  است که: وقتی خواستند «طالوت» را به عنوان حاکم برای یهودیان برگزینند؛ سموئیل نبی (علیه السلام) ایشان را با روغن مقدس تعمید، پس از او داود (علیه السلام) و بعد از وی سلیمان (علیه السلام) را غسل تعمید دادند. پس تعمید دادن با روغن مقدس برای به دست گرفتن قدرت بوده است. حضرت عیسی (علیه السلام) هم اگر مسیح نامیده می شود؛ برای این است که ایشان برای ایجاد حکومت اقدام کرده است. وی برای دست یابی به این هدف، مبارزه‌ای را  شروع کرد و نخستین درگیری ایشان با کاهنان معبد حضرت سلیمان (علیه السلام) بود. حکومت داخلی یهودی‌ها را بزرگان بنی اسرائیل به عهده داشتند و آن حضرت با کاهنان درگیر می‌شود که چرا احکام شریعت را خوب اجرا نمی کنند.

همچنین با مطالعه اناجیل به آسانی می توان دریافت که حضرت عیسی (علیه السلام) یک فرد انقلابی بوده و برای پیروز کردن ستمدیدگان بر ستمکاران تلاش می کرده است. البته نباید فراموش کرد که مسیحیان تقریبا از همان آغاز، پیوسته می گفتند که هدف وی مسائلی ملکوتی بوده و کشته شدن او برای کفاره شدن گناهان بشر اتفاق افتاده است. این دیدگاه با اناجیل هماهنگی زیادی ندارد، ولی با نوشته های پولس موافق است.[265]

شخصیت سیاسی انقلابی حضرت عیسی (علیه السّلام) از دیدگاه قرآن

برای بررسی فعالیت‌های سیاسی انقلابی حضرت عیسی (علیه السّلام)، باید نگاهی به آیات قرآن کریم داشت. یکی از سوره‌های مدنی قرآن کریم سوره «صف» است. این سوره در حقیقت سوره مبارزه در راه خدا است؛ چرا که در سراسر آن صحبت از جنگ و تشویق به مبارزه و نبرد است. در ابتدا می فرماید: «خدای سبحان مردانی را که چون بنیان فولادین در راه دین بایستند و فداکاری کنند، دوست می دارد».[266] در میانه سوره نیز از جهاد به عنوان تجارت با خدا نام می برد: «ای کسانی که ایمان آورده اید، آیا می خواهید شما را به تجارتی سودمند، که شما را از عذابی دردناک نجات می‏دهد، هدایت کنم؟ آن تجارت، ایمان به خدا و رسول او و جنگ در راه او با مال و جان است».[267]

خداوند بزرگ در این سوره درباره حضرت مسیح (علیه السلام) می فرماید: وقتی که عیسی (علیه السلام) ظهور کرد، منطق انبیای گذشته مخصوصاً موسی (علیه السلام) را تصدیق نمود:

«و (به ياد آوريد) هنگامى را كه عيسى بن مريم گفت: «اى بنى اسرائيل! من فرستاده خدا به سوى شما هستم، در حالى كه تصديق كننده كتابى كه قبل از من فرستاده شده (تورات) مى باشم …».[268] نقطه بارز و برجسته زندگی موسای کلیم، نبرد دراز مدّت و درگیری با آل فرعون برای نجات بنی اسرائیل، مقابله با کفر و الحاد  و مانند آن،  به هدف تشکیل حکومت الهی و اقامه حق بوده است. معنای تصدیق سنّت حضرت موسی توسط پسر مریم، تصدیق جنگ او با آل فرعون و مشروع دانستن تحمل سختی و نبرد دراز مدّت او برای تشکیل حکومت الهی است.

خداوند متعال در پایان سوره می فرماید: « اى كسانى كه ايمان آورده ايد! ياوران خدا باشيد، همان گونه كه عيسى بن مريم به حواريون گفت: چه كسانى در راه خدا ياوران من هستند؟! حواريون گفتند: ما ياوران خدا هستيم. در اين هنگام گروهى از بنى اسرائيل ايمان آورده و گروهى كافر شدند. ما كسانى را كه ايمان آورده بودند در برابر دشمنانشان تأييد كرديم و سرانجام بر آنان پيروز شدند».[269] در این آیه خداوند به مؤمنان دستور می دهد، مثل شاگردان خاص و حواریین عیسی (علیه السلام) باشند.

خداوند در جای دیگری از قرآن می فرماید: «وقتی عیسی، کفر را از ناحیه مردم بنی اسرائیل احساس کرد، خطاب به اصحاب خود فرمود: کیست که مرا در راه رسیدن به اهداف الهی یاری کند؟ حواریون گفتند: ما یاوران خدا هستیم و تو را یاری خواهیم کرد و شاهد باش که ما تسلیم فرمان خدا هستیم».[270]

بنابراین، چهره‌ای که این آیات و آیات سوره‌های دیگر قرآن کریم از عیسی بن مریم (علیهما السلام) معرفی می کند، چهره‌ای است که نه تنها مبارزات خستگی ناپذیر کلیم حق را امضا می کند، بلکه خود نیز، اهل نبرد و دارای روح سازش ناپذیری و مقاومت در مقابل ظلم و ستم است، ولی وقتی که صاحبان انجیل تحریف شده به معرفی او می پردازند، در معرفی او و آیینش، نغمه انزوا، گوشه گیر بودن و تسلیم ظلم بودن او را سر می‌دهند. آنها گاهی به این عنوان که کلیسا کاری با حکومت ندارد، تماشاچی صحنه‌های ظلم و ستم نسبت به برخی افراد و جوامع هستند. در حالی که طبق فرمایش قرآن کریم، مسیح و مسیحیت نه تنها با جنگ و نبرد بیگانه نبوده، بلکه مسیح همواره در مبارزه و جنگ با ظلم و ظالمان، و کفر و کافران بوده است،[271] در عین این که رحمت او بر غضبش غالب بود.[272]

شخصیت سیاسی انقلابی حضرت عیسی (علیه السّلام) از دیدگاه اناجیل

با مطالعه اناجیل به آسانی می‌توان دریافت که حضرت عیسی (علیه السلام) یک فرد انقلابی بوده و برای پیروز کردن ستمدیدگان بر ستمکاران تلاش می‌کرده است. اینک نمونه‌هایی از کارهای انقلابی و سیاسی وی:

1. عیسی (علیه السلام) ادامه دهنده انقلاب حضرت یحیی (علیه السلام)

اندکی پیش از برانگیخته شدن حضرت عیسی مسیح (علیه السلام)، حضرت یحیی بن زکریا (علیه السلام)، پیامبر جوان و پرآوازه بنی اسرائیل در سرزمین یهودیان قیام کرد و به موعظه مردم پرداخت. این پیامبر به مردم می گفت: «توبه کنید، زیرا ملکوت آسمان نزدیک است».[273] از دیدگاه بنی اسرائیل، ملکوت آسمان گونه‌ای حکومت الهی بود که آرمان مقدس آنان به شمار می رفت… بعد از حضرت یحیی (علیه السلام)، حضرت عیسی (علیه السلام) دنباله کار آن حضرت را در ارشاد و رهبری مؤمنان و شاگردان بر عهده گرفت و در کنیسه‌های نواحی مجاور به ایراد موعظه پرداخت. لوقا می‌گوید: او به جلیل برگشت و در کنیسه‌ها به موعظه پرداخت: روح خداوند بر من است؛ زیرا که مرا مسح کرد تا فقیران را بشارت دهم، مرا فرستاد تا شکسته دلان را شفا بخشم، اسیران را به رستگاری و کوران را به بینایی موعظه کنم و کوبیدگان را آزاد سازم.[274]

2. نفوذ در تشکیلات دشمن

آن حضرت با آن‌که بارها از پیروان خود خواسته بود خود را به همراه او، نزد مردم آشکار کنند، باز هم در مسیر اهداف والای رسالت، به یک تن از شاگردان خویش اجازه داد تا به طور ناشناس در شورای یهود (سنهدرین) شرکت کند. گر چه کسی نمی داند نقش این شاگرد که انکار ظاهری حضرت مسیح (علیه السلام) را اجرا می‌کرده چه بوده است، اما طبیعی به نظر می رسد که او توطئه های شورا و خیانت یهودای اسخریوطی را به آن حضرت گزارش داده باشد.

سرانجام هنگامی که عیسی مسیح (علیه السلام) در ظاهر دستگیر و مصلوب شد، در آن شرایط هراس انگیز که همه شاگردان از ترس گریخته بودند، این شاگرد نزد حاکم رفت و به ظاهر، جسد حضرت عیسی (علیه السلام) را از وی تحویل گرفت و آن را با تجلیل زیاد به خاک سپرد.

انجیل نویسان او را این گونه معرفی کرده‌اند:

شخص دولتمند از اهل رامه، یوسف نام که او نیز از شاگردان عیسی بود.[275]

یوسف نامی از اهل رامه که مردی شریف از اعضای شورا و نیز منتظر ملکوت خدا بود.[276]

یوسف نامی از اهل شورا که مردی نیکو و صالح بود که در رأی و عمل ایشان مشارکت نداشت و از اهل رامه، بلدی از بلاد یهود بود و انتظار ملکوت خدا را می کشید.[277]

یوسف که از اهل رامه و شاگرد عیسی بود، لیکن به سبب ترس از یهود مخفی بود.[278]

3. تعمید در خون

حضرت مسیح (علیه السلام) در گفتاری شوق آمیز، واژه مقدس تعمید را برای بیان آرزوی شهادت در راه خدا – که تعمید در خون است – به کار می برد (مانند وضوی خون در ادبیات اسلامی). همچنین در مِرقس تعمید به معنای شهادت آمده است.[279] در اناجیل، علاوه بر تعمید با آب، تعمید با آتش و روح القدس نیز به چشم می خورد.[280]  تعبیر صبغة الله در قرآن کریم نیز به نظر گروهی از مفسران به معنای تعمید الهی است.[281]

در لوقا آمده است: من آمده‌ام تا آتشی در زمین افروزم، پس چه می خواهم اگر الآن در گرفته است،[282] اما مرا تعمیدی است که بیابم و چه بسیار در تنگی هستم تا وقتی که آن به سر آید.[283] آیا گمان می برید که من آمده‌ام تا سلامتی بر زمین بخشم، نه بلکه به شما می گویم تفریق را؛[284] زیرا بعد از این پنج نفر که در یک خانه باشند، دو از سه و سه از دو جدا خواهند شد،[285] پدر از پسر و پسر از پدر و مادر از دختر و دختر از مادر و خارسو (مادر شوهر) از عروس و عروس از خارسو مفارقت خواهند نمود.[286]

4. صلیب شهادت

مسیحیان به نشانه مصلوب شدن حضرت عیسی (علیه السلام) در راه گناهان بشر، نشان صلیبی به گردن می آویزند. آن حضرت بارها با تأکید گفته که پیرو واقعی او کسی است که صلیب خود را بردارد و به دنبال او برود. از این سخن می توان به روشنی دریافت که سابقه آویختن نشان صلیب به دوران زندگی آن حضرت باز می گردد و نباید آن را نشانه مصلوب شدن او دانست. این سنت باید به «انکار خویشتن» و اعلام آمادگی برای شهادت در راه خدا تفسیر شود.

نقل شده: هنگامی که جمعی کثیر همراه او می رفتند، روی برگردانید و بدیشان گفت: «اگر کسی نزد من آید و پدر، مادر، زن، اولاد، برادران و خواهران، حتی جان خود را نیز دشمن ندارد، شاگرد من نمی تواند بود و هر که صلیب خود را برندارد و از عقب من نیاید، نمی تواند شاگرد من گردد».[287]

پس مردم را با شاگردان خود خوانده گفت: «هر که خواهد از عقب من آید، خویشتن را انکار کند و صلیب خود را برداشته مرا متابعت نماید؛ زیرا هر که خواهد جان خود را نجات دهد، آن را هلاک سازد و هر که جان خود را به جهت من و انجیل بر باد دهد، آن را برهاند».[288]

در جای دیگری می فرماید: «گمان مبرید که آمده‌ام تا سلامتی بر زمین بگذارم؛ نیامده‌ام تا سلامتی بگذارم، بلکه شمشیر را؛ زیرا که آمده‌ام تا مرد را از پدر خود و دختر را از مادر خویش و عروس را از مادر شوهرش جدا سازم و دشمنان شخص، اهل خانه او خواهند بود».[289]

5. دعوت به دفاع مسلحانه

هنگامی که تعقیب و دستگیری حضرت مسیح (علیه السلام) قطعی و نزدیک شد و دانست که با وی همچون یک مجرم  رفتار خواهند کرد، برای دفاع مسلحانه، آخرین تلاش خود را کرد، اما پاسخ مساعدی نشنید. پس به ایشان گفت: «… کسی که شمشیر ندارد، جامه خود را فروخته، آن را بخرد؛ زیرا به شما می گویم که این نوشته؛ (پیشگویی) در من باید به انجام رسد؛…زیرا هر چه در خصوص من است انقضا دارد؛ (واقع می شود). گفتند: ای خداوند اینک دو شمشیر. به ایشان گفت: کافی است».[290]

از آن‌جا که یاران عیسی (علیه السلام) به سبب تصور نادرست خود از مسیحای موعود، برای او خطری احساس نمی کردند، فرمان مؤکد وی را برای خریدن شمشیر جدی نگرفتند، اما هنگامی که جمعی کثیر با شمشیرها و چوب‌ها به او هجوم آوردند، آنان هم به اهمیت حمل سلاح پی بردند، ولی به علت فقدان آمادگی قبلی، استفاده از شمشیر در آن وضعیت بحرانی بی نتیجه بود و موجب قصاص می گردید؛ از این رو، حضرت مسیح (علیه السلام) در آن شرایط آنان را از این کار منع کرد. همان طوری که پیامبر عالی قدر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز در دوران سختی کشیدن مسلمانان در مکه مکرمه، به علت فراهم نبودن شرایط دفاع، ایشان را از هر اقدام مسلحانه‌ای باز می داشت .

ناگاه یکی از همراهان عیسی (شمعون پطرس)[291] دست آورده، شمشیر خود را از غلاف کشیده، بر غلام رئیس کهنه زد و گوشش را از تن جدا کرد. آن‌گاه عیسی (علیه السلام) به وی گفت: «شمشیر خود را غلاف کن؛ زیرا هر که شمشیر گیرد به شمشیر هلاک شود».[292]

6. تحقیر پادشاه ظالم

حضرت عیسی (علیه السلام) هیرود؛ پادشاه ظالم منطقه جلیل را روباه نامید و از ستمگری و سنگدلی او که قاتل حضرت یحیی (علیه السلام) بود، هیچ باک و پروایی نداشت: «در همان روز چند نفر از فریسیان[293] آمده، به وی گفتند: دور شو و از اینجا برو؛ زیرا هیرودیس می خواهد تو را به قتل رساند. به ایشان گفت: بروید و به آن روباه بگویید اینک امروز و فردا، دیوها را (از دیوانگان) بیرون می کنم و مریضان را صحت می بخشم و در روز سیم (در انجام وظیفه) کامل خواهم شد. لیکن می باید امروز و فردا و پس فردا (برای انجام رسالت) راه بروم؛ زیرا محال است نبیی بیرون از اورشلیم کشته شود».[294]

برخورد آن حضرت با پادشاه ایالت جلیل چنین بود، ولی پس از وی پولس، اطاعت از فرمانروایان را توصیه کرد: «هر شخص مطیع قدرت‌های برتر شود؛ زیرا قدرتی جز از خدا نیست و آنهایی که هست از جانب خدا مرتب شده است، حتی هر که با قدرت مقاومت نماید، مقاومت با ترتیب خدا نموده باشد و هر که مقاومت کند، بر خود آورد؛ زیرا از حکام عمل نیکو، خوفی نیست، بلکه عمل حکام عمل بد را. پس اگر می خواهی که از آن قدرت ترسان نشوی، نیکویی کن که از او تحسین خواهی یافت؛ زیرا خادم خدا است برای تو به نیکویی، لیکن هرگاه بدی کنی بترس؛ چون که شمشیر را عبث برنمی دارد؛ زیرا او خادم خدا است و با غضب، انتقام از بدکاران می کشد. برای همین لازم است که مطیع او شوی، نه فقط به سبب غضب، بلکه به سبب ضمیر خود نیز؛ زیرا که به این سبب باج نیز می دهید؛ چون که خدام خدا و مواظب در همین امر هستند. پس حق هر کس را به او ادا کنید: باج را به مستحق جزیه و ترس را به مستحق جزیه و ترس را به مستحق ترس و عزت را به مستحق ترس و عزت را به مستحق عزت برسانید».[295]

7. خدا و قیصر

گفته می شود در اناجیل آمده است: «کار قیصر را به قیصر واگذارید و کار خدا را به خدا».

اولا باید دانست که عبارت مذکور در اناجیل به این شکل است: «مال قیصر را به قیصر رد کنید و مال خدا را به خدا»، ثانیا این سخن به بی تفاوتی آن حضرت نسبت به ظلم قیصر دلالت نمی کند؛ زیرا حضرت مسیح (علیه السلام) هنگام گفتن آن در شرایط تقیه بوده است: «و مراقب او بوده، جاسوسان فرستادند که خود را صالح می نمودند تا سخنی از او گرفته، او را به حکم و قدرت والی بسپارند. پس از او سؤال نموده گفتند: «ای استاد! می دانیم که تو را به راستی سخن می رانی و تعلیم می دهی و از کسی روداری (رودر بایستی) نمی کنی، بلکه طریق خدا را به صدق می آموزی، آیا بر ما جایز هست که جزیه به قیصر بدهیم یا نه؟ او چون مکر ایشان را درک کرد بدیشان گفت: مرا برای چه امتحان می کنید؟ دیناری به من نشان دهید (آنان دیناری را نزد او آوردند و او پرسید) صورت و رقمش از کیست؟ ایشان در جواب گفتند: از قیصر است. او به ایشان گفت : پس مال قیصر را به قیصر رد کنید و مال خدا را به خدا. پس چون نتوانستند او را به سخنی در نظر مردم ملزم سازند، از جواب او در عجب شده، ساکت ماندند».[296]

8. ستیز با دین فروشان

آن حضرت رهبران دینی خودپسند، ریاکار و دنیاپرست را به شدت سرزنش می کرد. همین امر آنان را برانگیخت تا برای نابودی او توطئه و اقدام کنند. برخی از سخنان ایشان در این باب چنین است:

«… وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار که درِ ملکوت آسمان را به روی مردم می بندید؛ زیرا خود داخل آن نمی شوید و داخل شوندگان را از دخول مانع می شوید. وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار؛ زیرا خانه‌های بیوه زنان را می‌بلعید و از روی ریا نماز را طویل می‌کنید؛ از آن رو عذاب شدیدتر خواهید یافت. وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار؛ زیرا که برّ و بحر را می گردید تا مریدی پیدا کنید و چون پیدا شد او را دو مرتبه پست تر از خود پسر جهنم می سازید. وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار که قبرهای انبیا را بنا می کنید و مدفن‌های صادقان را زینت می دهید و می گویید: اگر در ایام پدران خود می بودیم، در ریختن خون انبیا با ایشان شریک نمی شدیم، پس برخود شهادت می دهید که فرزندان قاتلان انبیا هستید، پس شما پیمانه پدران خود را لبریز کنید. ای ماران و افعی زادگان چگونه از عذاب جهنم فرار خواهید کرد…».[297] [298]

نقش حضرت عیسی (علیه السّلام) در زمان ظهور امام زمان (علیه السّلام)‏

مقدمه

باور به ظهور شخصی که جهان را پر از عدل و داد کرده و ریشه‌های ظلم و ستم را برمی‌چیند، اختصاص به اسلام نداشته، بلکه شامل ادیان مختلف الهی و آسمانی نیز می‌شود. در اسلام، مسیحیت، یهودیت، زرتشت و…، به ظهور چنین شخصی نوید داده شده است. خلاصه و حقیقت منجی، منتهی شدن سیر جوامع جهان به سوی جامعه واحد و سعادت عمومی، امنیت و رفاه، تعاون و همکاری، همبستگی همگانی، حکومت حق و عدل جهانی، غلبه حق بر باطل، غلبه لشکر خدا بر جنود شیطان، نجات مستضعفان، نابودی مستکبران، خلافت مؤمنان و شایستگان به رهبری یک اَبَرمرد الهی است. به اعتقاد شیعه اثنا عشری، منجی و رهبر حکومت جهانی، حضرت مهدی (علیه السلام) است که موعود انبیاء و ادیان و دوازدهمین وصی و خلیفه پیامبر آخرالزمان (صلی الله علیه و آله) است.

نقش حضرت عیسی (علیه السلام) در زمان ظهور ‏

مسلمانان معتقدند: عیسی بن مریم (علیهما السلام)، پیامبر اولوا العزم الهی به همراه حضرت مهدی (علیه السلام)، در راه جهانی‌شدن دین و ارزش‌های قرآنی، ایشان را یاری می نماید و یکی از عوامل تأثیر گذار در پیشرفت انقلاب جهانی مهدوی و برقراری حاکمیت جهانی اسلامی در سراسر جهان، حضور این پیامبر الهی در کنار قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) است. آن حضرت از کارگزاران و مسئولان حکومت امام مهدی (علیه السلام) خواهد بود.

از روایات شیعه و اهل سنت، استفاده می شود که هنگام خروج حضرت‌ مهدی (علیه السلام)، حضرت ‌عیسی (علیه السلام) از آسمان فرود آمده، در نماز به امام ‌زمان (علیه السلام) اقتدا خواهد کرد. در یکی از روایات اهل سنت، «بخاری» به سند خود از رسول‌ خدا (صلی الله علیه و آله) نقل می کند: «چگونه هستید زمانی که فرزند مریم در میانتان فرود آید، درحالی ‌که امام بر شما فردی از خودتان است».[299]

همچنین در منابع حدیثی شیعه، از امام‌ باقر (علیه السلام) نقل شده است: «قائم از ما (آل محمد) توسط ترس یاری، و به نصرت تأیید می شود. زمین برای او خواهد چرخید و گنج‌ها برای او ظاهر خواهد شد و سلطنتش مشرق و مغرب عالم را فرا خواهد گرفت. خداوند (عز و جل) به واسطه او دینش را بر همه ادیان ظاهر می‌کند، هر چند  مشرکان کراهت داشته باشند، پس در آن هنگام در زمین جای خرابی نمی ماند، جز آن‌که آباد شود و روح الله عیسی بن مریم فرود می آید و پشت سر او اقامه نماز خواهد کرد…».[300]

بنابراین، طبق روایات وارده از شیعه و اهل سنت، پس از ظهور حضرت حجت (علیه السلام)، حضرت عیسی (علیه السلام) به اذن خداوند به زمین نزول خواهد کرد و در حضور همگان به عنوان یکی از یاران امام زمان (علیه السلام)، پشت سر او به نماز خواهد ایستاد. چنان‌که در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است: «…سوگند به آن کسی که مرا پیامبر راستین برانگیخت، اگر از عمر جهان، جز یک روز نمانده باشد، خداوند همان یک روز را آن قدر طولانی می‌کند، تا فرزندم مهدی خروج کند. پس از خروج او، روح الله عیسی فرزند مریم فرود می آید و در پشت سر وی نماز می گزارد، آن گاه زمین با فروغ نور او  (مهدی) روشن می شود و حکومت و سلطنتش به شرق و غرب عالم می رسد».[301]

همچنین در روایتی آمده: «…حضرت عیسی (علیه السلام) در بیت المقدس نزول می کند در حالی که مردم مشغول خواندن نماز جماعت عصر هستند و به امام (زمان علیه السلام) اقتدا کرده اند. در این حال امام (علیه السلام)، متأخر شده (تا حضرت عیسی (علیه السلام)  مقدم شود و امامت جماعت را به عهده گیرد)، ولی حضرت عیسی (علیه السلام)، آن حضرت را جلو انداخته به او اقتدا می نماید و طبق دین و آیین حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)، پشت سر او نماز می خواند…».[302]

در روایتی آمده حضرت‌ عیسی (علیه السلام) به حضرت ‌مهدی (علیه السلام) می گوید: «همانا من به‌ عنوان وزیر فرستاده شده‌ام نه امیر و فرمانروا».[303]

در روایتی دیگر نیز از قول پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده که فرمود: «عیسی فرزند مریم (علیهما السلام)،

… مسئول دریافت اموال حضرت ‌قائم می شود و اصحاب کهف نیز پشت سر او خواهند بود و آن حضرت، وزیر سمت راست حضرت مهدی (علیه السلام)، پرده دار و جانشین آن حضرت است، و امنیت در مشرق و مغرب عالم؛ به جهت کرامت و جایگاه حضرت حجة بن الحسن (صلوات الله علیه)، گسترش می یابد».

نتیجه این‌که فرود آمدن حضرت عیسی (علیه السلام) از آسمان، در آخرالزمان، مورد اتّفاق تمام مسلمانان است. فرود حضرت مسیح از آسمان، علاوه بر این‌که موجب گرایش غربی‌ها و مسیحیان جهان به اسلام و انعقاد پیمان صلح می شود، موجبات پاسخ به برخی از شبهات پیرامون امام عصر (علیه السلام)؛ نظیر امامت در سن کودکی، و طول عمر را نیز فراهم می آورد. حضور و نزول حضرت مسیح (علیه السلام) به زمین و آشکار شدن خبر قرآن مبنی بر به صلیب نکشیده شدن آن حضرت، بیش از پیش موجب تقویت پایه‌های حکومت جهانی اسلام می شود.

لذا بیشتر مفسّران این آیه را که می فرماید: «هیچ یک از اهل کتاب (تورات و انجیل) نیست، مگر آن‌که پیش از مرگ، به او (عیسی) ایمان می آورد و او نیز روز قیامت به آن گواه باشد»،[304] به همین معنا تفسیر کرده‌اند. از امام باقر (علیه السلام) نیز روایت شده که فرمود: «…پیش از قیامت، (عیسی) به دنیا فرود آید و هیچ یک از ملت های یهودی و مسیحی نمی ماند؛ مگر آن‌که قبل از مرگ به او ایمان آورده و آن حضرت پشت سر مهدی (علیه السلام) نماز می‌گزارد …».[305]

با توجه به آیه و روایت فوق الذکر، می توان گفت: همه ملل مسیحی و یهودی پس از نزول مسیح (علیه السلام) و قبل از مرگشان، به او ایمان می آورند. پس می توان گفت: حضرت عیسی (علیه السلام) نقش بزرگی در مرحله حساس و تاریخی ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر عهده می گیرد تا مسیحیان عالم ایمان بیاورند.

از این رو، طبیعی است که با ظهور مسیح (علیه السلام)، جهان مسیحیّت خرسندی عمیق خود را با برپایی تظاهرات گسترده مردمی ابراز نماید و نزول آن حضرت را برای خود در برابر ظهور مهدی (علیه السلام) برای مسلمانان، موهبتی الهی پندارند و چه بسا حضرت مسیح (علیه السلام) از کشورهای مختلف آنان دیدار کرده و خداوند نشانه‌ها و معجزه‌هایی را به دست او آشکار سازد و جهت هدایت تدریجی مسیحیان به اسلام در درازمدت اقدام نماید. در نتیجه، نخستین نتایج سیاسی فرود مسیح (علیه السلام)، کاهش دشمنی حکومت‌های غربی نسبت به اسلام و مسلمانان خواهد بود.[306] در واقع در مقطع نزول عیسی (علیه السلام) در زمان ظهور، مردم دنیا شاهد مقولۀ «اتحاد ادیان» به واسطه جایگاه حضرت مسیح (علیه السلام) و امام زمان (علیه السلام) خواهند بود.

زمان و مکان نزول حضرت عیسی (علیه السلام) در دوره ظهور امام زمان (علیه السلام)

از روایات به دست می ‏آید که حضرت مسیح (علیه السلام) بعد از ظهور حضرت حجة بن الحسن (علیه السلام)، از آسمان نزول کرده در محضر آن حضرت حضور خواهد داشت.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«امتی که من در اول، عیسی (علیه السلام) در آخر و مهدی (علیه السلام) در وسط آن باشیم، هرگز به هلاکت نمی افتند».[307]

این روایت، بر این مطلب که ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) پیش از نزول حضرت عیسی (علیه السلام) انجام می‏گیرد، صراحت دارد. بنابراین حضرت مهدی (علیه السلام) میانه امت پیامبر خواهد بود. منظور از وسط در روایت ذکر شده، ما قبل آخر است و میانه حقیقی نیست؛ چون حضرت عیسی (علیه السلام) پس از حضرت مهدی (علیه السلام) خواهد آمد و حضور ایشان با حضور حضرت مهدی (علیه السلام) منافاتی نخواهد داشت. پس از این روایت استفاده می شود که حضرت عیسی و حضرت مهدی (علیهما السلام) با هم ظهور نمی کنند.

در روایتی دیگر نیز از قول پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده که فرمود: «عیسی فرزند مریم (علیهما السلام)، هنگام فجر و آغاز صبح فرود می آید، در حالتی که «مهرودین»؛ یعنی دو پیراهن زرد زعفرانی در بر دارد، بدنش سفید، و موی سرش سفید آمیخته به سرخی و دارای فَرق است. گویا از سرش روغن می چکد. در دستش حربه ای است که به وسیله آن صلیب را شکسته، خوک و خنزیر را به قتل رسانده و دجال را به هلاکت می رساند…».[308]

اما درباره مکان نزول حضرت عیسی (علیه السلام) در شماری از روایت های ابن حماد از منابع اهل سنت، به اماکن متعددی اشاره شده است؛ از جمله «قدس شریف»، پل سفید بر دروازه «دمشق»، کنار مناره‌ای در محل دروازه شرقی دمشق و «دروازه لُدّ» در «فلسطین».[309]

از روایت طبرانی از منابع اهل سنت، استفاده می شود که مکان نزول حضرت‌ مسیح در آخرالزمان، دمشق است. طبرانی به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده که فرمود: «عیسی بن مریم کنار مناره سفید قسمت شرق، در سرزمین دمشق فرود خواهد آمد».[310]

اما نظر مشهور در نگاه شیعی، این است که حضرت مسیح، نخست در بیت المقدس، فرود می آید و پشت سر امام مهدی نماز می گزارد و سپس رهسپار «شام» و دیگر نقاط می شود.[311]

از برخی روایات اهل سنت، استفاده می‌شود، حضرت عیسی (علیه السلام) بعد از نزول به زمین، چهل سال عمر نموده، سپس بعد از رحلت او مسلمانان بر او نماز می‌گزارند.[312]

لیست اقدامات حضرت عیسی (علیه السّلام)

اقدامات حضرت عیسی (علیه السلام) عبارتند از:

1. آوردن کتاب آسمانی انجیل.
2. تصدیق تورات و تکمیل آن.
3. بشارت به آمدن حضرت محمد (صلی الله علیه و آله).
4. تعلیم و تربیت حواریون.
5. پاسخ گویی به پرسش‌های متعدد حواریون و مردم.
6. مناظره با مخالفان و معاندان.
7. حضور در میان توده های مردم و رسیدگی به مشکلات آنان.
8. مسافرت به مناطق مختلف برای تبلیغ دین خدا، موعظه و هدایت مردم.
9. انجام معجزات و کرامات مختلف.
10. تلاش برای ایجاد حکومت الهی و مبارزه با ستمکاران.

موافقان و مخالفان حضرت عیسی (علیه السّلام)

از مطالعه زندگی پیامبران (علیهم السلام) به دست می آید که به دلیل کمالات ایشان و این‌که انسان‌های کاملی بوده‌اند، دوستان و موافقان متعددی در میان اقشار مختلف مردم داشته‌اند. این یک امر طبیعی است که هر شخصی در هر جایگاهی، دارای دوستان و موافقان خاص خود باشد. این قاعده نیز شامل حضرت عیسی (علیه السلام) شده، موافقان و دوستدارانی در میان آحاد جامعه داشته است.

اما مهمترین موافقان او، حواریون (یاران خاص) ایشان بوده‌اند، که تعداد آنها 12 نفر و قرآن کریم آنها را افرادی مؤمن و نمونه از حیث اجابت دعوت خدا و پیامبرش معرفی نموده است.[313]

در مقابل باید دانست که در طول تاریخ همیشه کسانی که سخن حق گفته و عمل به حق نموده‌اند، دارای دشمنان فراوانی بوده‌اند. می‌توان گفت: اصلی‌ترین مخالفان و دشمنان حضرت عیسی (علیه السلام)، بزرگان آیین یهود بودند. آنها وقتی دیدند عیسی (علیه السلام) با غوطه ور شدن آنها در عیاشی‌ها و خوشگذرانی‌ها مخالفت می ورزد و فساد و تباهی آنها را آشكار می سازد؛ از این رو بر مخالفت با آن حضرت و تكذیب وی، همدست شدند. آنها برای این‌كه او را در تنگنا قرار دهند از وی درخواست كردند، تا دلیلی بر تأیید رسالت خویش بیاورد، خداوند نیز او را با معجزاتی آشكار، مورد حمایت خویش قرار داد،[314] ولی با وجود همه معجزات حضرت عیسی (علیه السلام)، باز هم آنها کمر به کشتن او بستند. البته حکومت وقت هم از مخالفان و دشمنان آن حضرت بوده است.

حواریون و اصحاب حضرت عیسی (علیه السّلام)

حضرت عیسی (علیه السلام)؛ به جهت جایگاه والای خود، اصحاب و یارانی داشته که برخی از آنها جزو یاران خاص آن حضرت بوده‌اند که در ذیل به آنها اشاره می شود:

حواریون و شخصیت آنها

لقب یاران خاص حضرت عیسی (علیه السلام)، «حَواری» است که جمع آن «حواریون» یا «حواریین» می باشد. در قرآن کریم، واژه «حواریون» سه بار[315] و «حواریین» دوبار[316] ذکر شده که در همه موارد برای اشاره به یاران خاص حضرت عیسی (علیه السلام) است.

قرآن کریم، در عباراتی مدح آمیز و کوتاه و با تعابیری تقریبا مشابه، درباره ایمان و یاری رساندن حواریون به خدا و رسولش، سخن به میان آورده و ایشان را افرادی مؤمن و نمونه، از حیث اجابت دعوت خدا و پیامبرش معرفی نموده است.[317]

در متون حدیثی شیعه نیز، به مناسبت‌های گوناگون، از حواریون عیسی (علیه السلام) سخن به میان آمده است. امام رضا (علیه السلام) در پاسخ به پرسش راوی درباره وجه نام‌گذاری حواریون فرمود: «اما مردم (عامّه) می‌گویند که ایشان را براى آن جهت حوارى می‌نامند که لباس‌شوى بودند و لباس‌ها را به شستن از چرک و کثافات پاک می‌کردند، و این اسمى است مشتق از (خُبز حُوار) یعنى نان سفید خالص، و لیکن ما (ائمه) می‌گوئیم براى آن جهت ایشان را حواریون نامیدند که هم خود خالص شده بودند و هم دیگران را به‌ موعظه و نصیحت و پند و اندرز از اخلاق بد و آلودگى به گناهان پاک می‌نمودند (و بر حذر می‌داشتند).».[318]

تعداد حواریون

به نظر می رسد میان مفسران قرآن کریم، بر سر تعداد حواریون اختلافی نیست و همگی، ایشان را دوازده تن برشمرده‌اند.[319] در برخی تفاسیر نام‌های آنان به این ترتیب ذکر شده است: «1- پطرس 2- اندریاس 3- یعقوب 4- یوحنا 5- فیلوپس 6- برتولولما 7- توما 8- متى 9- یعقوب ابن حلفا 10- شمعون، ملقب به «غیور» 11- یهودا برادر یعقوب 12- یهوداى اسخریوطى که به مسیح خیانت کرد».[320]

برخی نیز اسامی زیر را نقل کرده اند: «1. شمعون الصفا 2. شمعون القنانی 3. یعقوب بن زندی 4. یعقوب بن حلقی (حلفا) 5. قولوس (فیلیفوس) 6. مارقوس 7. یوحنا 8. لوقا 9. توما 10. اندراوس (اندرواس) 11. برثملا (مصحف برثلما) (برطلمی) 12. متی.[321]

امام رضا (علیه السلام)  در مناظره با عالم مسیحی (جاثلیق)، عده حواریون را دوازده تن برشمرده و بافضیلت‌ترین و داناترین آنها را لوقا دانسته است.[322]

کتابنامه مقاله حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

1. قرآن کریم.
2. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق: طیب، اسعد محمد؛ مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، عربستان سعودی، 1419 ق.
3. ابن اثیر جزری، علی بن محمد؛ الکامل فی التاریخ؛ دار صادر، بیروت، 1385 ق.
4. ابن الجوزي، عبد الرحمن بن علي، المدهش، محقق: قباني، مروان، ج 1، ص 65، ناشر: دار الكتب العلمية، چاپ دوم، بيروت، لبنان، 1405 ق / 1985م.
5. ابن العثيمين، محمد بن صالح، تعليق مختصر على كتاب لمعة الاعتقاد الهادي إلى سبيل الرشاد، محقق: أشرف بن عبد المقصود بن عبد الرحيم؛ مكتبة أضواء السلف، چاپ سوم، 1415 ق/ 1995م.
6. ابن بطريق، يحيى بن حسن‏؛ عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار؛ جامعه مدرسين قم، چاپ اول، قم، 1407 ق.‏
7. ابن عاشور، محمد طاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور؛ مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، بی تا.
8. ابن قاریاغدی، محمد حسین؛ البضاعة المزجاة (شرح کتاب الروضة من الکافی)؛ دارالحدیث، چاپ اول، قم، 1429 ق.
9. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ دارالفکر، بیروت، 1407 ق.
10. ابن ماجة، محمد بن يزيد؛ سنن ابن ماجه؛ تحقيق: عبد الباقي، محمد فؤاد؛ دار إحياء الكتب العربية – فيصل عيسى البابي الحلبي، بی جا، بی تا؛ نرم افزار المکتبة الشاملة.
11. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ نشر ادب، چاپ اول، قم، 1405 ق.
12. اربلى، على بن عيسى؛ كشف الغمة في معرفة الأئمة؛ محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم؛ بنى هاشمى‏، تبريز، 1381 ق.
13. انجیل لوقا.
14. انجیل متی.
15. انجیل مرقس.
16. انجیل یوحنا؛ ‏ترجمه: موتس، هنری؛ اساطیر، چاپ اول، تهران، 1380 ش‎.
17. آل غازى، ملاحويش؛ بيان المعانى؛ چاپ الترقى، چاپ اول، دمشق، 1382 ق.
18. بحرانى، سيد هاشم؛ بهجة النظر في إثبات الوصاية و الإمامة للأئمة الإثني عشر؛ محقق / مصحح: مبارک، عبد الرحيم؛ بنياد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏، چاپ دوم، مشهد، 1427 ق.
19. بخاری جعفی، محمد بن إسماعيل؛ صحیح بخاری؛ محقق: ناصر الناصر، محمد زهير؛ دار طوق النجاة، چاپ اول، دمشق، 1422 ق.
20. بلاغی نجفی، محمد جواد؛ آلاء الرحمان فی تفسیر القرآن؛ بنیاد بعثت، چاپ اول، قم، 1420 ق.
21. بلخى، مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، تحقيق: شحات، عبد الله محمود، دار إحياء التراث، چاپ اول، بيروت، 1423 ق.
22. بلخى، مقاتل بن سليمان؛ تفسير مقاتل بن سليمان؛ شحاته، عبداللّه محمود؛ دار إحياء التراث، چاپ اول، بيروت، 1423 ق.
23. بهشتی، احمد؛ عیسی پیام آور اسلام؛ اطلاعات، چاپ اول، تهران، 1373 ش.
24. بی ناس، جان؛ تاریخ جامع ادیان؛ ترجمه: حکمت، علی اصغر؛ انتشارات علمی فرهنگی، چاپ چهاردهم، تهران، 1383 ش.
25. ‏بيضاوى، عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزيل و أسرار التأويل؛ تحقيق: المرعشلی، محمد عبد الرحمن؛ دار احياء التراث العربى، چاپ اول، بيروت، 1418 ق.
26. توفیقی، حسین؛ آشنایی با ادیان بزرگ؛ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگا ه ها (سمت)؛ مؤسسه فرهنگی طه: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ نهم، تهران، پاییز 1385.
27. توماس، میشل؛ کلام مسیحی؛ ترجمه: توفیقی، حسین؛ انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ سوم، قم، ۱۳۸۷ ش.
28. جوادی آملی، عبدالله؛ ادب فنای مقربان، محقق: صفایی، محمد؛ نشر اسراء، چاپ هفتم، 1389ش.
29. حرانى، ابن شعبه حسن بن على‏؛ تحف العقول؛ محقق / مصحح: غفارى، على اكبر؛ جامعه مدرسين، چاپ دوم، قم، 1404 ق / 1363 ش.
30. حرانى،‏ ابن شعبه؛ تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله)؛ جامعه مدرسين‏، چاپ دوم، قم، 1404 ق.‏
31. خصيبى، حسين بن حمدان؛ الهداية الكبرى؛ البلاغ، بيروت، 1419 ق.
32. دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه دهخدا.
33. راغب اصفهانى، حسين بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‏؛ دار القلم‏، چاپ اول‏، بيروت‏، 1412 ق‏.
34. راوندى، قطب الدين سعيد بن هبة الله‏؛ قصص الأنبياء (عليهم السلام)؛ محقق / مصحح: عرفانيان يزدى، غلامرضا؛ مركز پژوهش‌هاى اسلامى‏، چاپ اول، مشهد، 1409 ق.
35. زحیلی، وهبة بن‌ مصطفی؛ التفسیر المنیر فی‌العقیدة و الشریعة و المنهج؛ دارالفکر المعاصر، چاپ دوم، بیروت، 1418 ق‌.
36. زمخشرى، محمود بن عمر؛ الفايق في غريب الحديث؛ محقق / مصحح: شمس الدين، ابراهيم؛ دارالكتب العلمية، چاپ اول، بيروت، 1417 ق.
37. سایت اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری.
38. سایت اسلام کوئست.
39. سایت اطلاع رسانی حوزه نت.
40. سایت اندیشه قم.
41. سایت پرسشکده.
42. سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السّلام).
43. سایت راسخون.
44. سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام.
45. سایت واژه یاب.
46. سجستانی، ابو داود؛ سنن أبي داود؛ محقق: الأرنؤوط، شعَيب و قره بللي، محَمَّد كامِل؛ دار الرسالة العالمية، چاپ اول، بی جا، 1430 ق / 2009 م.
47. سجستانی، ابو داود؛ سنن أبي داود؛ محقق: عبد الحميد، محمد محيي الدين؛ المكتبة العصرية، بيروت، بی تا.
48. سردار کابلی، حیدر قلی خان قزلباش؛ کتاب مقدس (عهد جدید، انجیل برنابا)؛ المعی، چاپ چهارم، تهران، 1383 ش.
49. سید بن طاووس، على بن موسى‏؛ التشريف بالمنن في التعريف بالفتن‏؛ محقق / مصحح: مؤسسة صاحب الأمر (اصفهان: گلبهار)؛ مؤسسة صاحب الأمر (عجل الله تعالى فرجه الشريف)، قم، 1416 ق.‏
50. سید بن طاووس، على بن موسى؛ الملاحم و الفتن يا فتنه و آشوب‌هاى آخر الزمان؛ ترجمه: نجفى، محمد جواد؛ إسلامية، چاپ اول، تهران، بى تا.
51. شريف الرضى، محمد بن حسين؛‏ نهج البلاغة (صبحی صالح)؛ محقق / مصحح: فيض الإسلام‏، سید علینقی؛ هجرت، چاپ اول، قم، 1414 ق.
52. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ فرهنگ اسلامی، چاپ دوم‌، قم‌، 1365 ش‌.
53. صدوق، محمد بن على؛ التوحيد؛ محقق / مصحح: حسينى، هاشم؛ جامعه مدرسين، چاپ اول،‏ قم، 1398 ق.
54. صدوق، محمد بن على؛ امالی؛ اعلمى، چاپ پنجم، بيروت، 1400 ق / 1362 ش.
55. صدوق، محمد بن على؛ خصال؛ محقق / مصحح: غفارى، على اكبر؛ جامعه مدرسين، چاپ اول، قم، 1362 ش.‏
56. صدوق، محمد بن على؛ علل الشرائع؛ كتاب فروشى داورى، چاپ اول، قم، 1385 ش / 1966 م.
57. صدوق، محمد بن على‏؛ عيون أخبار الرضا (عليه السلام)؛ ‏محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى‏؛ نشر جهان‏، چاپ اول، تهران، 1378 ق.
58. صدوق، محمد بن على؛ كمال الدين و تمام النعمة؛ محقق / مصحح: غفارى، على اكبر؛ اسلاميه، چاپ دوم، تهران، 1395 ق.
59. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌، چاپ پنجم، قم، ‌1417 ق / 1374 ش.
60. طباطبايى، سيد محمد حسين؛ ترجمه تفسير الميزان، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر؛ دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم، قم، 1374 ش.
61. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج؛ نشر مرتضی، مشهد مقدس، 1403 ق.
62. طبرسى، فضل بن حسن؛ إعلام الورى بأعلام الهدى؛ محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت؛ مؤسسة آل البيت، چاپ اول، قم، 1417 ق.
63. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البيان فى تفسير القرآن؛ تحقيق و مقدمه: بلاغی، محمد جواد؛ ناصر خسرو، چاپ سوم، تهران، 1372 ش.
64. طریحی، فخر الدین بن محمد؛ مجمع البحرين؛ تحقیق: حسینی اشکوری، احمد؛ کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375 ش.
65. طوسی، محمد بن حسن؛ تهذیب ‏الأحکام؛ دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ش.
66. عروسى حويزى، عبد على بن جمعة؛ تفسير نور الثقلين؛ محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم؛ اسماعيليان، چاپ چهارم، قم، 1415 ق.
67. عهد جدید.
68. فخر رازى، محمد بن عمر؛ مفاتيح الغيب؛ دار احياء التراث العربى، چاپ سوم، بيروت، 1420 ق.
69. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا؛ كنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقيق: درگاه، حسين؛ سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، تهران، 1368 ش.
70. قمى، على بن ابراهيم؛ تفسير قمى؛ دار الكتاب، چاپ چهارم، قم، 1367 ش.
71. کانون اسلام پرشین بلاگ.
72. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی؛ محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد؛ دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، تهران، 1407 ق.
73. كاشانى، ملا فتح الله؛ تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين؛ كتابفروشى محمد حسن علمى، تهران، 1336 ش.
74. كاشف الغطاء، محمد حسين؛ پژوهشی درباره انجيل و مسيح؛ ترجمه و مقدمه: خسروشاهی، سید هادی؛ بوستان کتاب قم، قم، 1390 ش.
75. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)؛ محقق: جمعى از محققان؛ دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403 ق‏.‌
76. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الأنوار؛ مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق.
77. محمد أيوب، حسن؛ تبسيط العقائد الإسلامية؛ دار الندوة الجديدة، چاپ پنجم، بيروت، 1403 ق/ 1983 م.
78. مدرسی، سید محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ دار محبی الحسین، چاپ اول، تهران، 1419 ق.
79. مسعودى، على بن حسين‏؛ اثبات الوصية؛ انصاريان، چاپ سوم، قم، 1426 ق / 1384 ش.
80. مصطفوی، حسن‌؛ تفسیر روشن؛ مرکز نشر کتاب‌، چاپ اول، تهران‌،1380 ش.
81. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ انتشارات صدرا، قم، 1383 ش.
82. مفيد، محمد بن محمد؛ امالی؛ محقق / مصحح: استاد ولى، حسين و غفارى، على اكبر؛ كنگره شيخ مفيد، چاپ اول، قم، 1413 ق.
83. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، تهران، 1374ش.
84. منسوب به امام صادق، جعفر بن محمد (عليهما السلام)؛ مصباح الشريعة؛ اعلمى، چاپ اول، بيروت، 1400 ق.
85. موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی؛ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن؛ مؤسسه اهل بیت (علیهم السلام)، چاپ دوم، بیروت، 1409 ق.
86. واسطی زبیدی، سید مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ دار الفکر، بیروت، 1414ق.
87. وب سایت پدر مهربان.

[1]. «مَثَل عيسى در نزد خدا، همچون آدم است كه او را از خاک آفريد، و سپس به او فرمود: «موجود باش! او هم فوراً موجود شد». آل عمران، 59.

[2]. مریم، 29 و 30.

[3]. تحریم، 12.

[4]. آل عمران، 33.

[5]. همان، 35.

[6]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن؛ تحقيق و مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج ‏2، ص 735 و 737.

[7]. مریم، 28.

[8]. بلخى، مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، تحقيق: شحات، عبدالله محمود، ج ‏2، ص 625 و 626. البته اقوال دیگری نیز درباره این آیه مطرح است.

[9]. بيضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، تحقيق: المرعشلی، محمد عبد الرحمن، ج 2، ص 13.

[10]. اناجیل چهارگانه با توجه به نام مؤلفان آنها، به انجیل مَتّا، انجیل مَرقُس، انجیل لُوقا و انجیل یوحنّا شهرت یافته ‌است. برای آگاهی بیشتر به مقاله «تعدد انجیل‌ها در مسیحیت» در همین مدخل، و مدخل «انجیل» در سایت اسلام پدیا، مراجعه شود.

مدخلی داریم به نام «انجیل»، مناسب است مقاله « تعدد انجیل‌ها در مسیحیت» در آنجا ثبت و از این‌جا هم لینک به آنجا شود. فعلا لینک انجام شد تا بعدا ان شاء الله ثبت نیز صورت گیرد.

[11]. روشن است که این یعقوب، غیر از یعقوب پیامبر و فرزند اسحاق (علیهم السلام) است.

[12]. کتاب مقدس، عهد جدید، متی 1: 1 – 17.

[13]. همان، لوقا 3: 23 – 38.

[14].ر.ک: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السّلام).

[15]. آل عمران، 45.

[16]. همان، 46.

[17]. همان، 47.

[18]. همان، 59.

[19]. همان، 42.

[20]. آل عمران، 35 – 37.

[21]. همان، 43.

[22]. همان، 44.

[23]. همان، 49.

[24]. همان، ۴۵.

[25]. مریم، 16.

[26]. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 13، ص33.

[27]. مریم، 17.

[28]. همان، 18.

[29]. همان، 19.

[30]. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسير الميزان، ترجمه: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ج 3، ص 298.

[31]. مریم، 20.

[32]. همان، 21.

[33]. ر.ک: ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج ‏2، ص 52؛ ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج ‏2، ص 101.

[34]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج 2، ص 4.

[35]. متی،‌ 2: 1، ترجمه قدیم.

[36]. مریم، 16.

[37]. مریم، 22.

[38]. همان، 23.

[39]. طباطبايى، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ج ‏14، ص 4.

[40]. ناصره یا ناصریه بزرگترین شهر در استان شمالی اسرائیل است. ناصره را پایتخت یا مرکز عربی اسرائیل نیز می‌نامند. بیشتر جمعیت ناصره را اعراب فلسطینی تشکیل می‌دهند. در عهد جدید ناصریه به عنوان شهر دوران کودکی عیسی معرفی شده‌است. ناصره یکی از شهرهای زیارتی مسیحیان است که یادبودهای دینی در آن برگزار می‌گردد. ناصره از سال ۱۹۲۲ تا ۱۹۴۸ در قلمرو فلسطین تحت سرپرستی بریتانیا و پیش از آن بخشی از امپراتوری عثمانی بود و بیشتر جمعیت آن را فلسطینیان مسیحی تشکیل می‌دادند. شهردار کنونی آن هم از مسیحیان فلسطینی است. ر.ک: ویکی پدیا.

[41]. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 13، ص 40.

[42]. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، كنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقيق: درگاه، حسين، ج ‏8، ص 209.

[43]. «وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا»؛ مريم، 25.

[44]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق/ مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ج 8، ص 143 و 144.

[45]. ابن قاریاغدی، محمد حسین، البضاعة المزجاة (شرح کتاب الروضة من الکافی)، ج ‏2، ص 409.

[46]. کافی، محقق/ مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ج 1، ص 480.

[48]. ر.ک: انجیل برنابا.

[49]. يكي از كارهای بی‌نظير حضرت داود (علیه السلام) ساختن معبدی بزرگ در شهر اورشليم بود كه در تورات از آن به عنوان «هيكل سليمان» ياد می شود. «هيكل» در لغت به معنای «بنای عظيم» است. (جوهری، الصحاح في اللغه، حرف هاء (هكل). در فرهنگ انگليسي هم TEMPLE به معنای بنای عظيم و معبد آمده است. در روايات اسلامی آمده است: در زمان حضرت داود (عليه السلام) مردم به بيماری طاعون گرفتار شدند و حضرت داود (علیه السلام) به مكان بيت المقدس رفته و ديد ملائكه از آن مكان به آسمان عروج می كنند؛ به همین جهت تصمیم گرفت در آن مکان دعا كند. پس بر بلندای صخره ای رفت و از خدا درخواست كرد كه بيماری و بلای طاعون را از مردم بر طرف كند. خدا دعای وی را مستجاب و برآورده نمود. بر اين اساس، آن مكان را مسجد و محل عبادت قرار داد، اما قبل از آن كه بنای مسجد به پايان برسد، حضرت داود (علیه السلام) رحلت كرده و تكميل بناء را به سليمان (علیه السلام) سفارش نمود. ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 14، ص 14، ح 23 از باب اول.

[50]. در لغت نامه دهخدا آمده: عیسی ]سا] (اِخ ) بن مریم. عیسی پیامبر (علیه السلام)، ملقب به روح ﷲ، از پیامبران بزرگ است. کلمه ٔعیسی لغت عبرانی یا سریانی است و اسم وی مسیح است. (از منتهی الارب ) (از آنندراج). اسمی است عبرانی یا سریانی، و گویند مقلوب از یسوع است که آن نیز عبرانی باشد، و شاید تحریفی از عیسو است. عیسی نامی است که مسلمانان برای «سیّد» ما یسوع مسیح به کار برده اند. (از اقرب الموارد). ج، عیسَوْن، عیسَیْن. و کوفی ها مضموم کردن سین را پیش از واو و مکسور ساختن آن را قبل از یاء نیز جایز دانسته اند، اما بصری‌ها آن را جایز نمی دانند. نسبت بدان عیسوی ّ و یا به حذف الف یعنی عیسی ّ می باشد. (از اقرب الموارد) (از منتهی الارب). ر.ک: سایت واژه یاب، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه عیسی.

[51]. یوسف نجار (به عبری יוֹסֵף) یا «سَنت جوزف» یا «سَن ژوزف» در نزد برخی از مسیحیان، همسر مریم مقدس شناخته می‌شود. به عقیدهٔ مسلمانان و اکثریت مسیحیان، وی پدر عیسی به شمار نرفته و با مریم همبستر نشده ‌است. یوسف نجار بیشتر نقش پدرخوانده را برای عیسی بازی می‌کند. به عقیدهٔ مسیحیان نسب وی به ابراهیم (علیه السلام) می‌رسد..

[52]. مؤمنون، 50.

[53]. ناموس در لغت نامه دهخدا: احکام الهی (برهان قاطع)؛ شریعت (اقرب الموارد) (المنجد)؛ قانون و شریعت و احکام الهی (ناظم الاطباء) هو الشرع الذی شرع شرعه ﷲ. (تعریفات): یکی روز بود که عیسی تعلیم می‌داد معتزله نشسته بودند و او ناموس می آموزانید. (ترجمه ٔ دیاتسارون، ص 50). ر.ک: سایت واژه یاب، لغت نامه دهخدا.

[54]. به نقل از انجیل متی و برنابا.

[55]. آل عمران، 45.

[56]. لوقا 11:2؛ یوحنا 42:4؛ اعمال 31:1.

[57]. نساء، 171.

[58]. لوقا 24:4؛ اعمال 22:3.

[59]. عبرانیان 17:2، 1:3، 6:6، 20:6، 15:7.

[60]. ر.ک: توماس، میشل، کلام مسیحی، ترجمه: توفیقی، حسین، ص 71‏.

[61]. شريف الرضى، محمد بن حسين‏، نهج البلاغة (صبحي صالح)، محقق/ مصحح: فيض الإسلام‏، سید علی نقی، ص 227.

[62]. رعد، 38.

[63]. ازدواج در حکم اولیه مستحب است و در صورتی واجب می شود که انسان به حرام افتد.

[64]. سایت اسلام کوئست، سؤال شماره 13960؛ نمایه علت ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السلام).

[65]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 14، ص 238، ح 15.

[66]. همان، ج 67، ص 314، ادامه ح 19.

[67]. تغابن، 14 – 15.

[68]. ابن منظور، لسان العرب، ج 2، ص 492.

[69]. واسطی زبیدی، سید مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج 4، ص 98.

[70]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج 1، ص 225.

[71]. سایت اسلام کوئست، سؤال شماره 13960؛ نمایه علت ازدواج نکردن حضرت عیسی (علیه السلام).

[72]. ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 17، ص 402.

[73]. طوسی، محمد بن حسن، َتهذیب ‏الأحکام، ج 2، ص 242، ح 28.

[74]. آل عمران، 185.

[75]. انبیاء، 34 و 35.

[76]. طباطبايى، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر،ج 3، ص 306.

[77]. آل عمران، 55.

[78]. ادیب آل علی، سید محمّد، مسیحیت، ص 33، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، قم، 1385 ش؛ به نقل از انجیل مرقس، باب 14و 15، انجیل متی، باب 26 و 27، انجیل لوقا، باب 22 و 23 و انجیل یوحنا، باب 18و 19.

[79]. نساء، 157 – 159.

[80]. ترجمه تفسير الميزان، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر،ج 3، ص 325؛ اقتباس از سایت اندیشه قم.

[81]. آل عمران، 55.

[82]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 15،ص 398 و 399.

[83]. «أي مستوف أجلک، و معناه إني عاصمک من أن تصلبک الکفار و مؤخرک إلى أجل أکتبه لک و مميتک حتف أنفک لا قتلا بأيديهم و رافعک إلى سمائي»؛ طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرين، تحقیق: حسینی اشکوری، احمد، ج ‏1، ص 444، ماده «وفی».

[84]. نساء، 97؛ محمد، 27؛ یونس، 46؛ سجده، 11.

[85]. «وَ هُوَ الَّذي يَتَوَفَّاکمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبْعَثُکمْ فيهِ لِيُقْضى‏ أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُکمْ ثُمَّ يُنَبِّئُکمْ بِما کنْتُمْ تَعْمَلُون»؛ انعام، 60.

[86]. نساء، 157.

[87]. قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله) لليهود: «أن عيسى لم يمت و أنه راجع إليکم قبل يوم القيامة»؛ ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: طیب، اسعد محمد، ج 4، ص 1110، ح 6232.

[88]. قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله): «… و من ذريتي المهدي إذا خرج نزل عيسى ابن مريم لنصرته فقدمه و صلى خلفه»؛ صدوق، محمد بن علی، امالی، ج 1، ص 218؛اسلام کوئست، سؤال 5695.

[89]. متی، باب 27 / 35.

[90]. لوقا، 23 / 33.

[91]. مرقس، 15 / 24.

[92]. یوحنا، 19 / 8.

[93]. انجیل متی، باب 27 و 28، انجیل مرقس، باب 15 و 16، انجیل لوقا، باب 23 و 24، انجیل یوحنا، باب 16 و 21، ‏ترجمه: موتس، هنری‎.

[94]. جان،‌بي ناس، ‌تاريخ جامع اديان، ‌ص 607.

[95]. بخش آخر برگرفته از اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری.

[96]. كاشف الغطاء، محمدحسين، پژوهشی درباره انجيل و مسيح، ترجمه و مقدمه: خسروشاهی، سید هادی، ص 17.

 

[97]. مریم، 30.

[98]. همان.

[99]. آل عمران، 49؛ صف، 6.

[100]. احزاب، 7.

[101]. شوری، 13.

[102]. مائده، 46.

[103]. نساء، 171.

[104]. همان، 159؛ مائده، 117.

[105]. صف، 6.

[106]. مریم، 31.

[107]. همان، 32.

[108]. همان، 33.

[109]. همان، 36.

[110]. زخرف، 63.

[111]. آل عمران، 45.

[112]. همان، 46.

[113]. انعام، 85 – 87.

[114]. مریم، 19.

[115]. انبیاء، 91.

[116]. آل عمران، 48.

[117]. همان، 49.

[118]. مائده، 114و 115.

[119]. نساء، 157.

[120]. همان، 158.

[121]. نام میکاه اختصاری است از میکائیل.

[122]. میکاه، ۵:‏۲.

[123]. یوحنّا، ۳:‏۱۳؛‏ ۶:‏۳۸،‏ ۶۲؛ همچنین ر.ک:‏ یوحنّا، ۱۷:‏۴،‏ ۵‏.‏

[124]. یَهُوَه نام اختصاصی خدا در زبان عبری است. نامی که بر اساس تورات، خدا در میقات موسی خود را بدان نام خواند. این نام، ۵۴۱۰ بار در عهد عتیق آمده‌است.

[125]. کُولُسیان، ۱:‏۱۵‏.

[126]. یوحنّا، ۳:‏۱۶.

[127]. کُولُسیان،۱:‏۱۶.

[128].‏ یوحنّا،۱:‏۱۴‏.

[129]. یوحنّا، ۳:‏۳۵؛‏ ۱۴:‏۳۱‏.

[130]. کُولُسیان، ۱:‏۱۵‏.

[131]. یوحنّا، ۱۴:‏۹.

[132]. لوقا، ۱:‏۳۰ – ‏۳۵‏.‏

[133]. یوحنّا، ۱:‏۳۸؛‏ ۱۳:‏۱۳‏.

[134]. متّیٰ، ۴:‏۲۳‏.

[135]. یوحنّا، ۷:‏۱۶‏.

[136]. مَرقُس، ۶:‏۵۶؛‏ لوقا، ۱۹:‏۵،۶.

[137]. یوحنّا، ۸:‏۲۸،‏ ۲۹.

[138]. ر.ک: متّیٰ، ۹:‏۳۵،‏ ۳۶.

[139]. مَرقُس، ۱۰:‏۱۳ – ‏۱۶.

[140]. متّیٰ، ۲۱:‏۱۲،‏ ۱۳.

[141]. یوحنّا، ۴:‏۹،‏ ۲۷‏.

[142]. متّیٰ، ۱۴:‏۱۴.

[143]. مَرقُس، ۱:‏۴۰ – ‏۴۲‏.

[144]. متّیٰ، ۴:‏۱ – ‏۱۱.

[145]. مَرقُس، ۳:‏۲۱.

[146]. پِطْرُس، ۲:‏۲۱ – ‏۲۳‏.

[147]. یوحنّا، ۱۹:‏۳۰.

[148].‏ ر.ک: فیلِپّیان، ۲:‏۸.

[149]. پِطْرُس، ۳:‏۱۸.

[150]. عبرانیان،۱۰:‏۱۲،‏ ۱۳‏.؛ اقتباس از سایت شاهدان یهوه.

[151]. لوقا 11:2؛ یوحنا 42:4؛ اعمال 31:1.

[152]. کتاب مقدس یوحنا، 16: 7.

[153]. لوقا 24:4؛ اعمال 22:3.

[154]. عبرانیان 17:2، 1:3، 6:6، 20:6، 15:7.

[155]. ر.ک: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی.

[156]. به نقل از همان.

[157]. همان، به نقل از توماس، میشل، کلام مسیحی، ترجمه: توفیقی، حسین، ص 71‏.

[158]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تحقيق و مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج ‏2، ص 749.

[159]. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، واژه مسیح. سایت واژه یاب.

[160]. آل عمران، 45.

[161]. مریم، 29.

[162]. مریم 30.

[163]. نساء، 171.

[164]. کهف، 109؛ لقمان 29.

[165]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 222.

[166]. نساء، 171.

[167]. اسراء، 85؛ «وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلا».

[168]. نحل، 102؛ مریم، 17؛ شعراء، 193 و  … .

[169]. مجادله، 22؛ بقره، 87.

[170]. نساء، 171؛ «وَ رُوحٌ مِنْه»‏.

[171]. بقره، 87 و 253؛ «وَ آتَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس»‏.

[172]. البته برخی از متکلمان مسیحی، خود را سه گانه پرست ندانسته و با توجیهات و تأویلاتی، در صدد اثبات موحد و یکتاپرست بودن خود هستند. باید دانست که مسیحیان واقعی، خداپرست بوده و این واقعیت در آیه 64 سوره آل عمران منعکس شده است.

[173]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 133، ح 2.

[174]. همان، ح 3.

[175]. اقتباس از سؤال 6205 نمایه: نامیده شدن عیسی به روح الله؛ سایت اسلام کوئست.

[176]. شريف الرضى، محمد بن حسين،‏ نهج البلاغة (صبحی صالح)، محقق / مصحح: فيض الإسلام‏، سید علینقی، خ 160، ص 227.

[177]. منسوب به امام صادق، جعفر بن محمد (عليهما السلام)، ‏مصباح الشريعة، ص 177.

[178]. «وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلاً وَ مِنَ الصَّالِحین»؛ آل عمران، ۴۶.

[179]. «وَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیى وَ عیسى وَ إِلْیاسَ کُلٌّ مِنَ الصَّالِحینَ»؛ انعام، ۸۵.

[180]. قطب راوندى، سعيد بن هبة الله‏، قصص الأنبياء (عليهم السلام)، محقق / مصحح: عرفانيان يزدى، غلامرضا، ص 273.

[181]. كلينى، محمد بن يعقوب‏، کافی، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 4، ص 9.

[182]. همان، ج 2، ص 137.

[183]. همان، ص 114.

[184]. زمخشرى، محمود بن عمر، الفايق في غريب الحديث‏، محقق / مصحح: شمس الدين، ابراهيم‏، ج 1، ص 105.

[185]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تحقيق و مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 2، ص 757.

[186]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج ‏2، ص 566.

 

[187]. یونس، 47. «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ».

[188]. اسراء، 15. «وَ ما كُنَّا مُعَذِّبينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً».

[189]. نساء، 165. «رُسُلاً مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ».

[190]. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، محقق: صفایی، محمد، ج 1، ص 123؛ طباطبایی، سید محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج ‏2، ص 140.

[191]. نساء، 163.

[192]. همان، 171.

[193]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج ‏21، ص 378.

[194]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)؛ محقق: جمعى از محققان، ج ‏11، ص  58.

[195]. آل عمران، 49.

[196]. ر.ک: تفسير نمونه، ج ‏2، ص 554 و 555.

[197]. یس، 13 و 14.

[198]. تفسير نمونه، ج ‏18، ص 340 و 341 و 359.

[199]. طباطبایی، سید محمد حسین،  تفسير الميزان، ترجمه: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ج 14، ص 61.

[200]. مريم، 31.

[201]. همان، 12.

[202]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 382، باب حالات الأئمة (علیهم السلام) في السن.

[203]. مسعودى، على بن حسين‏، اثبات الوصية، ص 219؛ خصيبى، حسين بن حمدان‏، الهداية الكبرى‏، ص 360،

[204]. صدوق، محمد بن على، امالی، ص 204؛ اقتباس از سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام به نقل از سایت راسخون.

 

[205]. مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 554.

[206]. آل عمران، 45.

[207]. ابن عاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، ج 3، ص 96.

[208]. مریم، 21.

[209]. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن‌، ج 18، ص 290.

[210]. انبیاء، 91.

[211]. آل‌ عمران، 59.

[212]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم: موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 14، ص 447.

[213]. مریم، 24.

[214]. المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم: موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 14، ص 55 و 56.

[215]. همان، ج 14، ص 61؛ طبرسی، فضل‌ بن‌ حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، ج 2، ص 750.

[216]. مریم، 30.

[217]. مصطفوی، حسن‌، تفسیر روشن، ج 4، ص 216‌.

[218]. آل عمران، 49.

[219]. بلاغی نجفی، محمد جواد، آلاءالرحمان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 285؛ موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 299.

[220]. مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، ج 1، ص 564.

[221]. مائده، 110.

[222]. آل عمران، 49.

[223]. مائده، 110.

[224]. آل عمران، 49.

[225]. المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 3، ص 312.

[226]. مائده، 110.

[227]. آل عمران، 49.

[228]. مائده، 111.

[229]. همان، 112.

[230]. زحیلی، وهبة بن‌ مصطفی، التفسیر المنیر فی‌العقیدة و الشریعة و المنهج، ج 7، ص112 – 114. ‌

[231]. مائده، 114.

[232]. مائده، 115؛ اقتباس از سایت اندیشه قم.

[233]. «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ؛ اين به آن دلیل است كه براى آن‌چه از دست داده‌ايد، تأسف نخوريد و به آن‌چه به شما داده‌است، دلبسته و شادمان نباشيد». …»؛ حدید، 23؛ «

[234]. برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت.

[235]. بقره، ۸۷ و 253.

[236]. همان.

[237]. مائده، ۱۱۰.

[238]. همان.

[239]. آل عمران، 50.

[240]. همان، 51.

[241]. انجیل متی، 5: 17، 18 و  19.

[242]. صف، 6.

[243]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ص 393.

[244]. همان، ص 502.

[245]. حدید، 27.

[246]. مائده، 46.

[247]. «جاثلیق» عنوان رهبر و پیشوای مسیحیان و رئیس اُسقف ها است که یکی از آنها در زمان حضرت امام رضا (علیه السلام)، مناظرات متعددی با آن حضرت داشته است. ر.ک: سایت واژه یاب، ذیل واژه جاثلیق.

[248]. صدوق، محمد بن على، توحيد، محقق / مصحح: حسينى، هاشم‏، ص 425.

[249]. میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه: توفیقی، حسین، ص 158؛ اقتباس از پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.

[250]. عهد جدید، انجیل لوقا، فصل اول، 1ـ 4.

[251]. حیدرقلی سردار کابلی (۱۲۵۴ – ۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه است. او را حیدرقلی‌خان قزلباش و حیدرقلی خان سردار کابلی خوانده و همچنین جامع علوم معقول و منقول دانسته اند. شیخ آقابزرگ تهرانی، او را از بزرگ‌ترین علمای شیعه در قرن خویش می دانسته است. سید محسن امین، سردار کابلی را چنین توصیف کرده: «او از نابغه های دوران و پهلوانان علم و جولان‌دهندگان بیان و ستون‌های فضیلت بود. به علوم قدیم و جدید، چه معقول و چه منقول، احاطه داشت، آنها را بررسی کرد و در آنها مهارت یافت. این فضیلتی خداوندی است که به هر که بخواهد عنایت کند».

[252]. سردار کابلی، حیدر قلی خان قزلباش، کتاب مقدس (عهد جدید، انجیل برنابا)، مقدمه انجیل برنابا، ص 19 ـ 20،

[253]. بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه: حکمت، علی اصغر، ص 633 ـ 634،

[254]. بهشتی، احمد، عیسی پیام آور اسلام، ص 133، اقتباس از سایت اندیشه قم؛ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به مدخل «انجیل» در همین سایت.

[255]. بقره، ۸۷ و 253.

[256]. مائده، ۱۱۰.

[257]. همان .

[258]. صدوق، محمد بن على، خصال، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ج 1، ص 6.

[259]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ج 1، ص 39.

[260]. برگرفته از سایت اطلاع رسانی حوزه نت، به نقل از کتاب «تاریخ انبیاء (از آدم خلیفة اللّه (علیه السلام) تا خاتم رسول اللّه (صلی الله علیه و آله)»، ص 320 – 322.

[261]. قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله‏، قصص الأنبياء (عليهم السلام)، محقق / مصحح: عرفانيان يزدى، غلامرضا، ص 269،

[262]. همان.

[263]. ر.ک: ویکی فقه، به نقل از ورعی و فرقانی، تاریخ انبیاء، ص۷۳۱.

[264]. غسل تعمید یکى از آداب مذهب مسیحیان است. آنها مدّعى هستند که این غسل پیش از مسیح نیز وجود داشته و این عمل درباره هرکس انجام گیرد، سبب پاکى او از گناه و وقف نفس در راه خدمت و طاعت خدا مى باشد. در کلیساهاى امروز غسل تعمید درباره همه یکنواخت انجام مى گیرد و ترتیب آن به قرار زیر است:

کشیش، ظرفى بزرگ را پر از آب نموده و گاهى مقدارى روغن «بلسان» و «نمک» در آن مى ریزد، سپس شخصى را که مى خواهند تعمید دهند، در حضور جمعى با جمله هاى زیر خطاب مى کند: «بدان که مسیحیّت عبارت از این است که معتقد باشید که خدا از سه اصل ازلى پدر و پسر و روح القدس مرکّب است، پس عیسى خدا و پسر خدا است و در رحم مادرش مریم به صورت بشر درآمده. او از جوهر پدرش خدا است و از جوهر مادرش انسان است و او به دار آویخته شد و بعد از سه روز زنده شد و (چهل روز در میان مردم بود) و به آسمان رفت و در جانب راست پدر نشست و همان خداى مقتول در روز رستاخیز گواهى خواهد داد که تو ایمان آوردى!». در این لحظه طرف باید بگوید بلى و کشیش بلافاصله از آن آب برداشته و بر شخص تعمید یافته مى ریزد و با صداى بلند مى گوید من تو را تعمید مى دهم به نام پدر و پسر و روح القدس و سپس با دستمال صورت او را پاک مى کند و در این لحظه گناه او بخشیده شده و یا به طور رسمى مسیحى مى شود!». تعمید کودک در روز هشتم صورت مى گیرد و پدر و مادر، کودک خود را به کلیسا مى آورند، کشیش کودک را با سخنان فوق مخاطب ساخته و پدر و مادر به جاى کودک مى گویند بلى.

بنابر این غسل تعمید درباره کسانى که سابقه مسیحیّت دارند و رسماً مسیحى هستند سبب پاکى از گناه است، درباره کودکان و مسیحیانى که در کودکى تعمید نیافته‌اند و یا کسانى که به تازگى در این آیین وارد مى شوند، نشانه ورود به آیین مسیح و پذیرش این کیش خواهد بود. ر.ک: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

[265]. برگرفته از مرکز اطلاع رسانی حوزه نت.

[266]. صف، 4.

[267]. همان،10 و 11.

[268]. همان، 6.

[269]. همان، 14.

[270]. آل عمران، 52.

[271]. صف، 14.

[272]. برگرفته از http://kelisa-masjed.blogfa.com/post-99.aspx.

[273]. متی،3:2، 1:4؛ لوقا، 3:3.

[274]. لوقا، 4:18.

[275]. متی، 27:57 – 60.

[276]. مرقس، 15:43.

[277]. لوقا، 23:50 – 53.

[278]. یوحنا، 19:38.

[279]. مرقس، 10:38 – 39.

[280]. متی، 2:11؛ مرقس، 1:8؛ لوقا، 3:16.

[281]. بقره، 138؛ ميرزا خسروانى، على رضا، تفسير خسروى، تحقيق: بهبودی، محمد باقر، ج 1، ص 181؛ داور پناه، ابوالفضل، انوار العرفان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 156.

[282]. لوقا، 12:49.

[283]. همان، 12:50.

[284]. همان، 12:51. منظور از تفرقه در اینجا، تفرقه اعتقادی است؛ یعنی آنان که به حضرت عیسی (علیه السلام) ایمان بیاورند، از آنان که به حضرت ایمان نیاورند، جدا و ممتاز می گردند. چه بسا این اتفاق در یک منزل و بین اعضای یک خانواده نیز رخ دهد.

[285]. همان، 12:52.

[286]. همان، 12:5.

[287]. همان، 14:25 – 27.

[288]. مرقس، 8:34 – 35؛ متی، 10:37 – 39 و 16:24 – 26؛ لوقا، 9:23 – 25.

[289]. متی، 10:34 – 36.

[290]. لوقا 22:36 – 38.

[291]. پِطرُس (به لاتین: Petrus) یا شمعون، یکی از دوازده حواری عیسی مسیح، از رهبران کلیسای مسیحیت اولیه بود.

[292]. متی، 26:51 – 52؛ مرقس، 14:47؛ لوقا، 22:50 – 51؛ یوحنا، 18:10 – 11.

[293]. فریسیان (لاتین: pharisæus گرفته شده از لغت عبری پروشیم؛ به معنای گروه جدا) گروهی سیاسی، اجتماعی و فکری در بین یهودیان بودند.

[294]. لوقا، 13:31 – 33.

[295]. رساله پولس رسول به رومیان، 13:1 – 7.

[296]. لوقا،20:20 – 26؛ متی، 22:15 – 22؛ مرقس، 12:13 – 17.

[297]. متی، 23:1 – 36؛ لوقا، 11:39 – 54.

[298]. ر.ک: توفیقی، حسین؛ آشنایی با ادیان بزرگ؛ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگا ه ها (سمت)؛ مؤسسه فرهنگی طه: مرکز جهانی علوم اسلامی؛ تمامی مطالب اقتباس از پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت.

[299]. البخاری الجعفی، محمد بن إسماعيل، صحیح بخاری، المحقق: ناصر الناصر، محمد زهير، ج ۴، ص ۱68، ح 3449، «حَدَّثَنَا ابْنُ بُكَيْرٍ، حَدَّثَنَا اللَّيْثُ، عَنْ يُونُسَ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ نَافِعٍ، مَوْلَى أَبِي قَتَادَةَ الأَنْصَارِيِّ، أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْيَمَ فِيكُمْ، وَإِمَامُكُمْ مِنْكُمْ»، تَابَعَهُ عُقَيْلٌ، وَالأَوْزَاعِيُّ».

[300]. طبرسى، فضل بن حسن‏، إعلام الورى بأعلام الهدى، محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت‏، ج 2، ص 291.

[301]. صدوق، محمد بن على‏، كمال الدين و تمام النعمة، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ج 1، ص 280‏.

[302]. ابن بطريق، يحيى بن حسن‏، عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، ص 430‏.

[303]. سید بن طاووس، على بن موسى‏، الملاحم و الفتن، يا فتنه و آشوب‌هاى آخر الزمان‏، ترجمه: نجفى، محمد جواد، ص 68، .

[304]. نساء، 159.

[305]. قمى، على بن ابراهيم، تفسير قمى، ج 1، ص 158.

[306]. ر.ک: امیری، مصطفی، گروه معارف رجانیوز.

[307]. اربلى، على بن عيسى‏، كشف الغمة في معرفة الأئمة، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، ج 2، ص 484.

[308]. بحرانى، سيد هاشم، بهجة النظر في إثبات الوصاية و الإمامة للأئمة الإثني عشر، محقق/ مصحح: مبارك، عبد الرحيم، ص 159.

[309]. محمد أيوب، حسن، تبسيط العقائد الإسلامية، ج 1، ص 218؛ ابن العثيمين، محمد بن صالح، تعليق مختصر على كتاب لمعة الاعتقاد الهادي إلى سبيل الرشاد، محقق: أشرف بن عبد المقصود بن عبد الرحيم، ج 1، ص 106.

[310]. ابی داود، سليمان بن الأشعث، سنن أبي داود، محقق: الأرنؤوط، شعَيب، و قره بللي، محَمَّد كامِل، ج 6، ص 375؛ ابن ماجة، محمد بن يزيد، سنن ابن ماجه، تحقيق: عبد الباقي، محمد فؤاد، ج 2، ص 1356.

[311]. سید بن طاووس، على بن موسى‏، التشريف بالمنن في التعريف بالفتن‏، محقق/ مصحح: مؤسسة صاحب الأمر (اصفهان: گلبهار)، ص 202 .‏

[312]. «… عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: لَيْسَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ نَبِيٌّ – يَعْنِي عِيسَى-  وَ إِنَّهُ نَازِلٌ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَاعْرِفُوهُ: رَجُلٌ مَرْبُوعٌ إِلَى الْحُمْرَةِ وَالْبَيَاضِ، بَيْنَ مُمَصَّرَتَيْنِ، كَأَنَّ رَأْسَهُ يَقْطُرُ، وَإِنْ لَمْ يُصِبْهُ بَلَلٌ، فَيُقَاتِلُ النَّاسَ عَلَى الْإِسْلَامِ، فَيَدُقُّ الصَّلِيبَ، وَيَقْتُلُ الْخِنْزِيرَ، وَيَضَعُ الْجِزْيَةَ، وَيُهْلِكُ اللَّهُ فِي زَمَانِهِ الْمِلَلَ كُلَّهَا إِلَّا الْإِسْلَامَ، وَيُهْلِكُ الْمَسِيحَ الدَّجَّالَ، فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ أَرْبَعِينَ سَنَةً، ثُمَّ يُتَوَفَّى فَيُصَلِّي عَلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ»؛ السجستانی، ابو داود، سنن أبي داود، محقق: عبد الحميد، محمد محيي الدين، ج 4، ص 117، ح 4324.

[313]. بلخى، مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، تحقیق: شحاته، عبداللّه محمود، ج 1، ص 517؛ طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن،  مقدمه: بلاغی، محمد جواد ، ج 2، ص 757؛ فخر رازى، محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، 29، ص 532.

[314]. اقتباس از آیات: نساء، 160؛ آل عمران، ۴۹ و ۵۰.

[315]. آل عمران، ۵۲؛ مائده، 112؛ صف، ۱۴.

[316]. مائده، ۱۱1؛ صف، ۱۴.

[317]. آل عمران، ۵۲؛ مائده، 111؛ صف، ۱۴.

[318]. صدوق، محمد بن على‏، علل الشرائع‏، ج 1، ص 80‏ و 81؛ صدوق، محمد بن على‏، عيون أخبار الرضا (عليه السلام)، ‏محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى، ج 2، ص 79.‏

[319]. بلخى، مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، تحقیق: شحاته، عبداللّه محمود، ج 1، ص 517؛ طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن،  مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 2، ص 757؛ فخر رازى، محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج 29، ص 532.

[320]. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 2، ص 565  و 566، به نقل از إنجيل متّى و لوقا، باب 6.

[321]. ابن الجوزي، عبد الرحمن بن علي، المدهش، محقق: قباني، مروان، ج 1، ص 65.

[322]. صدوق، محمد بن على‏، التوحيد، محقق / مصحح: حسينى، هاشم، ص 421.