امیرالمؤمنین، لقب خاص امام علی (علیه السلام)

یکی از القاب امام علی (علیه السلام)، «امیرالمؤمنین» است. امیرالمؤمنین در لغت؛ به معنای فرمانروا و سرور مؤمنان است.^[1] اختصاص این لقب به امام علی (علیه السلام) به این جهت بوده که آن حضرت به دستور خداوند بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، جانشین بلافصل ایشان و امیر، فرمانده، و امام مؤمنان و مسلمانان بوده و غیر ایشان کسی لیاقت این مقام را نداشت.

در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، آن حضرت به مردم امر فرمود به حضرت علی (علیه السلام) به عنوان امیرمؤمنان سلام نمایند.^[2]

در بعضی از روایات آمده است: حضرت جبرئیل (علیه السلام) اولین کسی بود که با این لقب به امام علی (علیه السلام) سلام کرد.[3] همچنین اهل آسمان نیز آن جناب را با لقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) می نامند.[4]

در فرهنگ و آموزه های شیعه، این لقب از القاب اختصاصی امام علی (علیه السلام) است و اطلاق آن بر دیگران حتی سایر امامان معصوم (علیهم السلام) نیز جایز نمی باشد.[5]

شخصی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: آیا روا است كه به قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان «امیرالمؤمنین» سلام نمود؟ امام فرمود: خیر؛ زیرا این اسم (لقبی) است که خداوند متعال تنها علی (علیه السلام) را به آن نامیده است، نه قبل از او كسی به این لقب نامیده شده و نه پس از او، مگر کافر.[6] آن شخص پرسید: پس چگونه بر آن حضرت (علیه السلام) می‏بایست سلام كرد؟ فرمود: می‏گویید: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ»، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»؛[7] «آن چه خداوند براى شما باقى گذارده، برايتان بهتر است، اگر ايمان داشته باشيد».[8]

در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است: «وقتی (در شب معراج) به آسمان برده شدم، به پروردگارم به اندازه فاصله دو كمان يا كمتر نزدیک شدم،[9] پس به من وحی فرمود آن چه باید وحی می نمود.[10] سپس فرمود: به علی بن ابی‌طالب امیرالمؤمنین (علیه السلام) سلام برسان، همانا به این لقب، احدی قبل از او را نام ننهاده‌ام و پس از او نیز احدی را به این لقب نام نخواهم نهاد».[11]

از این حدیث، استفاده می شود که این لقب از سوی خداوند سبحان بر آن حضرت نهاده شده است.

در برخی از روایات، زمان نام‌گذاری امام علی (علیه السلام) به این عنوان، قبل از آفرینش حضرت آدم (علیه السلام)، معرفی شده است. به عنوان نمونه: در روایتی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اگر مردم می‏دانستند در چه زمانی علی (علیه السلام) به این لقب ملقب گردیده است، هرگز منكر فضایل او نمی‏شدند؛ زیرا علی در زمانی كه آدم بین روح و جسد بود، ملقب به این لقب شد؛ زمانی كه خداوند فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بلی. فرمود: من پروردگار شما هستم و محمد پیامبر شما، و علی امیر شما است».^[12]

در روایات علاوه بر وجوه ذکر شده، وجوه دیگری نیز در ملقّب شدن اميرالمؤمنين (علیه السلام) به این لقب، ذکر شده است:

جابر بن یزید می‌گوید: «به امام باقر (علیه السلام) گفتم: چرا امیرمؤمنان (علیه السلام) را بدین لقب نامیده‏اند؟ فرمود: زیرا مؤمنان را آذوقه علم و معرفت می‏رساند، مگر نشنیده‏ای در کتاب خدا (در داستان یوسف) آمده: «وَ نَميرُ أَهْلَنا»؛[13] «ما براى خانواده خويش موادّ غذايى مى‏آوريم».^[14]

ابن عباس گفته است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) به این عنوان لقب یافت؛ زیرا در بین مردم، اول مؤمن (به رسول خدا صلی الله علیه و آله) بود.[15]

گفتنی است اهل سنت به خلفای راشدین، خلفای اموی، عباسی، سلاطین خود و به همه كسانی كه توسط شورا و اصحاب اهل حلّ و عقد انتخاب شده‌اند، «امیرالمؤمنین» اطلاق می‏نمایند.[16]

[1]. سایت واژه یاب، فرهنگ فارسی معین.

[2]. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي، ص 331؛ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ص 42؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، محقق: جمعى از محققان، ج ‏35، ص 37، «عَنْ بُرَيْدَةَ، قَالَ: أَمَرَنَا النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) أَنْ نُسَلِّمَ عَلَى عَلِيٍّ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ».

[3]. شوشتری، قاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج ‏4، ص 276؛ شاذان بن جبرئيل، ابوالفضل، الروضة في فضائل أمير المؤمنين على بن أبى طالب (عليهما السلام)، ص 30.

[4]. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج ‏3، ص 54.

[5]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدى (زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام)، مترجم: عطاردى، عزيز الله، ج ‏1، ص 307.

[6]. یعنی ممکن است اهل کفر، این لقب را غاصبانه برای خود استفاده نمایند.

[7]. هود، 86.

[8]. كلينى، محمد بن یعقوب، الكافی، محقق و مصحح: غفارى، على‌اكبر و آخوندى، محمد، ج ‏1، ص 411 و 412.

[9]. منظور نزدیکی و قرب معنوی است.

[10]. اشاره به آیه 9 و 10 سوره نجم.

[11]. الأمالي، ص 295.

[12]. قندوزى‏، سليمان بن ابراهيم، ينابيع المودة لذوی القربى، ج 2، ص 279؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، ج ‏40، ص 77.

[13]. یوسف، 65.

[14]. الکافی، ج 1، ص 412؛ صدوق، محمد بن على، معاني الأخبار، محقق: غفارى، على اكبر، ص 63.

[15]. مناقب آل ابی طالب، ج ‏3، ص 55؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، ج ‏37، ص 334.

[16]. به عنوان نمونه: ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج ‏3، ص 678؛ مقريزى، تقى الدين، إمتاع الأسماع بما للنبي من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج ‏1، ص 78.