‏ پیشینه مفهوم اصطلاحی و سیر تاریخی کربلا

در گذشته های بسیار دور؛ در زمان ساسانیان، کربلا بسیار آباد بوده، ولی بعدها ویران شده و به بیابان و صحرا تبدیل شده و دیگر منطقه مسکونی و آبادی نبوده است. کربلا در سال ۶۱ هجری قمری، دشت و ناحیه صحرایی بود، ولی از آن زمان که شهادت حسین بن علی (علیهما السلام) به همراه دیگر یارانش، در این سرزمین اتفاق افتاد، مورد توجه شیعیان و محبان خاندان اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) واقع شد.

سرزمین کربلا در ناحیه بیابانی و پر از تپه های باستانی واقع شده است که نام آن نینوا می باشد؛ از این رو نام دیگر کربلا را «نینوا» نیز می گویند. این سرزمین، قریه «یونس بن متی (علیهما السلام)» یکی از پیامبران الهی بود و او در همین سرزمین، مردمانش را به سوی خدا دعوت کرد. بعضی از محققان گفته اند که کربلا یکی از قریه های قدیمی منطقه «بابل» است که در قرون و اعصار گذشته بوده و شاهد این مطلب، وجود یکی از آثار باستانی واقع در نزدیکی «السدة الهندیة»[1] است. این سرزمین ۱۳ قرن قبل از میلاد، اقامتگاه سلطنتی بعضی از امپراطوران و شاهان آشوری؛ مانند «آشور بنی پال» بوده و علم پزشکی در آن گسترش داشته و مراکز تجاری، کتابخانه، معابد و امکانات مختلفی را شامل می شده که اواخر قرن هفتم قبل از میلاد، به دست مادها و بابلیان ویران شده است. نام آن از خدا باوری آشوریان قدیم؛ «نینا» گرفته شد و بعد از خرابی با نام «نینوا» برقرار ماند.[2]

کربلا پس از ظهور اسلام، از جمله زمین های عراق بود که در دوران ابوبکر در سال دوازدهم هجری به تصرف مسلمانان در آمد. گزارش شده «خالد بن ولید» پیش قراول سپاه سعد بن ابی وقاص، این سرزمین را فتح کرده و مدتی آن جا را مقر سپاه خود قرار داده بود، اما پس از چندی به دلیل بدی آب و هوای منطقه، مجبور به ترک آن جا شد و به کوفه رفت.[3]

پس از ایجاد و گسترش شهر کوفه، کربلا یکی از روستاهای پیرامون آن به شمار آمده و تا زمان وقایع کربلا، کسی از آن جز در مناسبتی خاص سخن نرانده است. تنها در زمان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و عبور آن حضرت از این منطقه به سوی شام، یادی از این سرزمین شده است.[4] کربلا اگر چه بعد از قیام امام حسین (علیه السلام) در طول قرون و اعصار، بارها تخریب شده، ولی مجدّداً آباد شده است.