چیستی خواب و انواع آن

دانشمندان بحث های مفصل و طولانی در باره چیستی حقيقت خواب داشته اند. بعضى آن را نتيجه انتقال قسمت عمده خون از مغز به ساير قسمت هاى بدن مى‏دانند، و به اين ترتيب براى آن” عامل فيزيكى” قائلند.

بعضى ديگر عقيده دارند كه فعاليت هاى زياد جسمانى سبب جمع شدن مواد سمّى مخصوصى در بدن مى‏شود، و همين امر روى سيستم سلسله اعصاب اثر مى‏گذارد و حالت خواب به انسان دست مى‏دهد، و اين حال ادامه دارد تا اين سموم تجزيه و جذب بدن گردد، به اين ترتيب”عامل شيميايى” براى آن قائل شده‏اند.

جمعى ديگر يك نوع “عامل عصبى” براى خواب قائلند و مى‏گويند: دستگاه فعال عصبى مخصوصى كه در درون مغز انسان است و مبدء حركات مستمر اعضا مى‏باشد بر اثر خستگى زياد از كار مى‏افتد و خاموش مى‏شود.

هر چند تأثير اين عوامل را به طور اجمال نمى‏توان انكار كرد، ولى هيچ يك از اين نظرات نتوانسته است پاسخ قانع‏كننده‏اى به مسئله خواب بدهد.

آن چه سبب شده تا دانشمندان امروز از بيان و تفسير روشنى براى مسئله خواب عاجز بمانند همان تفكر مادى آنها است، آنها مى‏خواهند بدون قبول اصالت و استقلال روح اين مسئله را تفسير كنند، در حالى كه خواب قبل از آن كه يك پديده جسمانى باشد يك پديده روحانى است كه بدون شناخت صحيح روح، تفسير آن غير ممكن است.

قرآن مجيد دقيق ترين تفسير را براى مسئله خواب بيان كرده است؛ زيرا مى‏گويد خواب يك نوع “قبض روح” و جدايى روح از جسم است، اما نه جدايى كامل.

به اين ترتيب هنگامى كه به فرمان خدا پرتو روح از بدن برچيده مى‏شود و جز شعاع كم رنگى از آن بر اين جسم نمى‏تابد، دستگاه درك و شعور از كار مى‏افتد، و انسان از حس و حركت باز مى‏ماند، هر چند قسمتى از فعاليت هايى كه براى ادامه حيات او ضرورت دارد؛ مانند ضربان قلب و گردش خون و فعاليت دستگاه تنفس و تغذيه ادامه مى‏يابد.[1]

پس در خواب تعطیل شدن قسمتی از فعالیت های مغزی انسان[2]، اتفاق می افتد نه تعطیل شدن كل فعالیت های انسان، و لذا در روایات از خواب به برادر مرگ تعبیر شده است[3].

در حدیثی وجود مقدس امام علی (علیه السلام) می فرماید: خواب مایه آسودن از درد و رنج و هم سنخ مرگ است.[4]

خواب ها انواعی دارند که به طور كلى می توان آن ها را در سه قسم كلى، آورد: الف. خواب هاى صريحى كه احتياجى به تعبير ندارد، ب. اضغاث احلام كه از جهت دشوارى و يا تعذر، تعبير ندارد ، ج. خواب هايى كه نفس در آن با حكايت و تمثيل تصرف كرده، اين قسم از خواب ها است كه تعبير مى‏شود.[5]

[2]. مکارم شیرازی ، ناصر ، معاد و جهان پس از مرگ ص 385.

[3]. “النوم اخو الموت” عوالی اللآلی، ح 4، ص 73.

[4]. “النوم راحة من الم و ملائمة الموت” غرر الحكم، 1461.

[5]. ترجمه الميزان، ج‏11، ص 372.

در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است: رویا سه نوع است. 1.نویدی از جانب خداوند 2.حدیث نفس (ذهنیات انسان) و ترس كه شیطان پدید می آورد؛”الرویا الثلاثه: فبشری من الله و حدیث النفس و تخویف الشیطان” ، كنر العمال 41385.

در روایت دیگری امام صادق (ع) می فرماید: هر گاه بنده ای آهنگ معصیت خداوند كند و خداوند خیر او را بخواهد،‌ خواب وحشتناك به او نشان می دهد كه بدان سبب از گناه باز ایستد. “اذ كان العبد علی معصیه الله عز و جل و اراد الله به خیرا اراه فی منامه رویا تروعه و فینزجرها عن تلك المعصیه”، اختصاص، ص24.