وضعیت دوره نیابت حسین بن روح نوبختی

دوران غیبت صغری و نیز نائب چهارم امام زمان (علیه السلام) مصادف بود با دوران خلفای ستم‌گر بنی العباس که شیعیان در تنگناهای شدیدی قرار داشتند؛ از این رو شیعیان راه تقیه را در پیش گرفتند.

حسین بن روح در زمان حیات محمد بن عثمان، نفوذ بالایی در دربار عباسی داشت و کمک‌های مالی از ناحیه مقامات دولتی به او می‌رسید.^[1] پس از عهده‌دار شدن نیابت نیز در زمان مقتدر عباسی در دستگاه عباسیان نفوذ داشت و مورد احترام آنان بود. علت این موقعیت او از یک سو نفوذ خاندان نوبختی بود و از سوی دیگر وزارت ابوالحسن علی بن محمد از آل فرات که از هواداران شیعیان بودند.[2] به گفته ام کلثوم دختر محمد بن عثمان، در این مدت، اموالی از آل فرات به حسین بن روح می‌رسید.[3] از دیگر دلایل جایگاه حسین بن روح در دربار، مواضع محتاطانه وی دانسته شده که سعی داشت خود را از شورش‌های آن دوران، مانند قرامطه دور نگه دارد،[4] اما با روی کار آمدن حامد بن عباس در مقام وزارت که از مخالفان شیعه حمایت می‌کرد، مشکلاتی برای حسین بن روح به وجود آمد.[5]

برخی منابع از پنهان‌شدن حسین بن روح، مدتی پس از انتصاب به نیابت امام زمان (علیه السلام) خبر داده‌اند. مدت این دوره دقیقا مشخص نیست و احتمالاً بین سال‌های ۳۰۶ تا ۳۱۱ ق، در دوران وزارت حامد بن عباس بوده است.[6] بنا به نوشته شیخ طوسی، در این دوران، محمد بن علی شلمغانی سفیر و رابط او با مردم بود.[7] اطلاعات چندانی از این دوره در دست نیست.

برخی نیز گفته اند حسین بن روح نوبختی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ ق، در زندان مقتدر، خلیفه عباسی حبس بود. در منابع شیعی دلیلی برای زندانی‌شدن او ذکر نشده، اما برخی پژوهش‌گران بر اساس نقل اهل سنت، دو قول را گفته‌اند:

1. خودداری حسین بن روح از پرداخت اموال به دیوان حکومت.
2. ارتباط با قرامطه که آن زمان بر بحرین مسلط بودند.[8]

برخی از پژوهشگران معاصر، سبب حبس او را شهرتش در مقام نیابت، ارتباط با شیعیان و مقبولیت او در ساماندهی وضعیت آنان و جمع‌آوری نامه‌ها و وجوهات و تسلیم آنها به حضرت مهدی (علیه السلام) دانسته‌اند.[9] اما برخی نیز معتقدند دستگیری او به سبب دشمنی شلمغانی و به دست محسن بن علی بن فرات (پسر علی بن فرات وزیر و از طرفداران شلمغانی) در دوران وزارت علی بن فرات در سال‌های ۳۱۱ ـ ۳۱۲ ق انجام شده است.[10] تکته قابل توجه این‌که شلمغانی بعدها منحرف شد.

پس از آزادی او از زندان، به دلیل وجود چهره‌های سرشناس از خاندان نوبخت در حکومت که جایگاه‌های مهمی هم داشتند، دیگر کسی نتوانست مزاحمتی برای او ایجاد کند.[11]

[1].  غفارزاده، علی، زندگانی نواب خاص امام زمان، ص ۲۳۷.

[2] . محمد حسین، جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه آیت اللّهی، سید محمد تقی، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۹۸؛ جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص ۵۸۳.

[3] . طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص ۳۷۲.

[4] . عظیم‌زاده تهرانی، طاهره، علل دست‌گیری حسین بن روح نوبختی، تاریخ اسلام، شماره ۱۳. تاریخ اسلام نام چیست؟

[5] . جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص ۵۸۳.

[6] . علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، تاریخ اسلام، شماره ۱۳.

[7]. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، محقق / مصحح: تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد، ص 303 و 304.

[8] . عظیم‌زاده تهرانی، طاهره، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، تاریخ اسلام، شماره ۱۳.

[9] . موسوی، سید حسن؛ کسائی، نوراله، پژوهشی پیرامون زندگی سیاسی و فرهنگ نواب اربعه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۵۰.

[10] . عظیم زاده تهرانی، طاهره، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، تاریخ اسلام، شماره ۱۳.

[11] . پژوهشی پیرامون زندگی سیاسی و فرهنگ نواب اربعه، شماره ۱۵۰، ویکی شیعه.