موارد تعلّق زکات

برای بیان موارد تعلق زکات توجه به نکاتی لازم به نظر می رسد:

1. بنابر فتوای مراجع عظام تقلید «زكات در 9 چيز واجب است: اوّل: گندم. دوم: جو. سوم: خرما. چهارم: كشمش. پنجم: طلا. ششم: نقره. هفتم: شتر. هشتم: گاو. نهم: گوسفند».[1]

پس، زکات واجب عبارت از این نه چیز است و اگر كسى مالك يكى از اين نُه چيز  باشد، طبق شرایط، بايد مقدارى كه معيّن شده به يكى از مصرف هايى كه دستور داده‏اند برساند.[2]

اما برخی از فقهاء علاوه بر نه چیز معروف، در مال التجاره (سرمایه کسب و کار و تجارت) هم به احتیاط لازم زکات را واجب می دانند.[3] و برخی هم در سرمایه کسب و کار و تجارت، زکات را مستحب می دانند.[4]

2. طلا و نقره

در گذشته های دور، سکّه هایی از فلزات ارزشمند از جمله مس، نقره و طلا ضرب شده و از آنها به عنوان وسیله ای برای مبادله، واحد ارزش گذاری و محاسبه استفاده می شد و در حقیقت این سکه ها، با عنوان «دینار طلایی» و «درهم نقره ای»، پول رایج آن موقع بوده است.[5]

در روایات و کتب فقهی، سخن از طلا و نقره مسکوک به عنوان «دینار» و «درهم»،  و «مثقال»[6]برای تعیین مقدار نصاب برای زکات آمده است.[7] و زکاتشان طبق شرایطی (مانند رایج بودن)  که در رساله های عملیه[8] آمده، واجب است.

اما نقود حقیقی متداول در زمان تشریع دین اسلام اعم از دینار طلایی و درهم نقره ای رفته رفته جای خود را در عصر حاضر به نقود اعتباری محض داده است. امروزه پول اعتباری و یا همان «اسکناس» به عنوان پول رایج، جایگزین سکه های طلا و نقره؛ یعنی همان دینار و درهم، برای مبادله، واحد ارزش گذاری و محاسبه شده است.

3. زکات اسکناس

در این که زکات اسکناس واجب است یا خیر، به فتوای برخی از مراجع تقلید اشاره می شود:

حضرات آیات:

امام خمینی:«به اوراق نقدی (مانند اسکناس[9])، زکات تعلّق نمی گیرد».[10]

گلپایگانی:«به اسکناس زکات تعلّق نمی گیرد».[11]

مکارم شیرازی:« احتياط مستحبّ آن است كه از ساير پول هاى رايج مانند اسكناس، اگر شرايط ديگر در آن جمع باشد زكات بدهند».[12]

[1]. توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 107، م 1853.

[2]. همان.

[3]. همان: سيستانى: «دهم: مال التجارة بنا بر احتياط لازم…».

[4]. همان: فاضل:«… ولى مستحبّ است زكات سرمايه كسب و كار و تجارت را نيز همه ساله بدهند»؛ مکارم: «… ولى مستحبّ است از سرمايه كسب و كار و تجارت نيز همه سال زكات بدهد، هم چنين ساير غلّات (غير از گندم و جو و خرما و كشمش) نيز زكات آن مستحبّ است».

[5]. مصباحی، غلامرضا، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 13و 14؛ حائری، سید کاظم ، فصلنامه فقه اهل بیت فارسی، شماره 19 و 20.

[6]. واعظ زاده خراسانى، محمد، ترجمة الجمل و العقود في العبادات، ص 281.

[7]. ر.ک: کافی، ج 3، ص 515 – 517؛ توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 128 – 130؛ ترجمة الجمل و العقود في العبادات، ص 270 و 271؛ الغاية القصوى في ترجمة العروة الوثقى، ج‏2، ص 208 و 209؛ خمينى، سيد روح اللَّه، تحریر الوسیله، ج 1، ص 322 و 323، مؤسسه دار العلم، چاپ اول، قم؛ و کتب فقهی دیگر.

[8]. رساله های توضیح المسائل مراجع تقلید، احکام زکات.

[9]. تحریر الوسیله، ج 2، ص 615، م 5.

[10]. همان، ص 614، م 7.

[11]. گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، ج 1، ص 410، س 4، چاپ دوم ، دار القرآن الكريم، قم، ، 1409، ق.

[12] توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 131.