مفهوم مضاربه

مضاربه در اصطلاح فقه اسلامی؛ عقد قراردادی است که به موجب آن شخص مالک به شخص دیگر (عامل) سرمایه ای می‌سپارد تا با آن تجارت کند و هر دو در سود آن شریک باشند. به بیان روشن تر؛ مضاربه عبارت است از: عقد و قراردادى كه بين دو نفر منعقد و برقرار مى‏شود، به اين صورت كه شخصى مالى را به ديگرى بدهد تا با آن تجارت و معامله كند و سود حاصله بين هر دو به نسبتى كه قرار مى‏گذارند تقسيم گردد، و كسى كه سرمايه را مى‏دهد مالك نام دارد و ديگرى كه تجارت و خريد و فروش را انجام مى‏دهد عامل نام دارد.

در عقد مضاربه، خسارت مربوط به مالك است، ولى اگر سودى به دست آيد جبران خسارت با آن مى‏شود، و چنانچه شرط كنند كه “عامل” تمام خسارت يا مقدارى از آن را به عهده گيرد، أظهر صحّت شرط است.

لازم به يادآورى است كه دين مقدس اسلام همان گونه كه به عبادات و مسائل آن عنايت و توجّه دارد، به اقتصاد و معاش بندگان نيز عنايت و توجّه دارد؛ بديهى است كه اساس سعادت فرد و جامعه عبادت و بندگى توأم با كسب و كار و اقتصاد است، اساس عزّت و عظمت مسلمين، ارتباط با خالق و در کنار آن، بلكه در معيّت آن، تجارت و كار و اقتصادی عاقلانه و سالم است كه فرمود: “رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ ِ وَ إيتاءِ الزَّكاة  يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار”؛[1] مردانى كه نه تجارت و نه معامله‏اى آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و اداى زكات غافل نمى‏كند آنها از روزى مى‏ترسند كه در آن، دل ها و چشم ها زير و رو مى‏شود”. “فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏ “؛[2]… و هنگامى كه نماز پايان گرفت (شما آزاديد) در زمين پراكنده شويد و از فضل خدا بطلبيد، و خدا را بسيار ياد كنيد شايد رستگار شويد”. و در روایتی آمده است: هر كس به جستجو برخيزد و روزى حلالى تحصيل كند، چنان است كه از خداوند- عزّ و جلّ- صدقه دريافت كرده باشد. [3]

[1]. نور، 37.

[2]. جمعه، 10.

[3]. کافی، ج 4، ص12، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، تهران، ‏1365 هـ ش.