معیار حجیت سنت

ملاک و معیار حجیت سنت متفاوت است؛ یعنی انواع سنت که عبارت از قول، فعل و تقریر معصوم باشد، از نظر حجیت، دارای اعتبار و ارزش همسانی نیستند؛ لذا در ادامه به طور جداگانه به مقدار حجیت سنت معصومان اشاره می نماییم:

1. 1.      قول معصوم

در مواردى كه احكام الاهى در گفتار معصومان (ع) بيان شده باشد، براى فقيه و مجتهد كافى است كه طبق شرايطش به آن استناد نمايد. دلالت گفتار امام از دلالت فعل و عمل آن بزرگواران بیشتر و روشن تر است؛ زیرا در کلام و گفتار امکان استفاده از الفاظ و کلمات و صیغه های خاصی که کاملاً دلالت بر منظور داشته باشد و حکم را به صورت روشن بیان کند وجود دارد.

1. 2.      فعل معصوم

مقدار دلالت فعل معصوم (ع) این است که اگر کاری را انجام داد، دلالت دارد که کار مباح است (انجامش اشکالی ندارد.) اما واجب یا مستحب بودن فعل را نمی رساند. و اگر کاری را انجام نداد، دلالت دارد که فعل، حداقل واجب نیست، اما بر حرمت یا کراهت دلالت ندارد، مگر این که از دلیل یا نشانه یا علامت دیگری بفهمیم که واجب، مستحب، حرام یا مکروه است.^[1]

البته این در صورتی است که آن عمل از اعمال اختصاصی منصب نبوّت یا امامت نباشد، اما اگر بدانیم عملی که از معصوم صادر شده است، از اعمال اختصاصی او است، که ما وظیفه اطاعت و الگو گیری در آن عمل را نداریم؛ مثل وجوب نماز شب یا ازدواج با بیش از چهار همسر دائم برای پیامبر.

همچنین در جایی که شک داریم که عملی را که معصوم (ع) انجام داده از اعمال اختصاصی او است یا از اعمال غیر اختصاصی، باید بنا را براین بگذاریم که از اعمال و وظایف اختصاصی آن حضرت نیست؛ زیرا پیامبر (ص) و امامان (ع) در درجه اول انسان هایی مانند ما هستند و اصل اشتراک در تکالیف حکم می کند همه تکالیفی را که ما داریم آنان نیز داشته باشند، مگر مواردی خاص که دلیل داشته باشیم آنان مکلف به تکلیف دیگری هستند.

پس در مواردى كه احكام و قوانين الاهى در عمل و كردار معصوم متجلى شده باشد، فقها و مجتهدين و سایر مسلمانان و مردم مى‏توانند طبق شرايطش به آن استناد نمايند و بر اساس آن فتوا دهند یا عمل کنند.

بنابر اين فعل و عمل معصوم بیان کننده حکم شرعی است، اما دلالتش به اندازه گفتار و کلام نیست.

1. 3.      تقریر معصوم

حجیت تقریر دارای شرایطی است که عبارت اند از:

1. آن گفتار و يا آن عمل در حضور معصوم گفته شده و يا انجام گرفته باشد، یا اگر در حضور معصوم نیست خبرش به معصوم رسیده باشد و  ایشان آن را تقریر نمایند.

2. معصوم نسبت‏ به آن گفتار و يا آن عمل توجه و علم داشته باشند.

3. معصوم توانايى آگاه نمودن فرد و جلوگيرى كردن از شخص را در صورتى كه خطا مى‏كند داشته باشند؛ مثلاً در حال تقيه به سر نبرند. پس تقرير معصوم «تأييد» سخن يا عمل ديگرى است. چنين تقريرى براى مجتهد نيز حجت است و مى‏تواند طبق شرايطش بدان استناد نمايد.

از آنچه بیان شد می توان نتیجه گرفت؛ دلالت گفتار بیشتر و روشن تر است؛ زیرا در کلام و گفتار امکان استفاده از الفاظ و کلماتی و صیغه های خاصی که کاملاً دلالت بر منظور داشته باشد و حکم را به صورت روشن بیان کند وجود دارد، در حالی که مقدار دلالت عمل بسیار محدود است و در شرایط خاص، فقط بر جواز یا عدم وجوب فعل دلالت دارد.