مراکز مهم جغرافیایی داخل شهر مکه

در شهر مکه مراکز متعددی از مکان‌های طبیعی و ساخته بشر وجود دارد که بخشی از جغرافیای این شهر را تشکیل می‌دهد. از جمله آن‌ها می‌توان به مکان‌های ذیل اشاره کرد:

1. مسجد الحرام:

مسجد الحرام، مشهورترین و مقدس‌ترین مسجد در جهان اسلام، و واقع در شهر مکه است که کعبه، قبله مسلمانان، در آن قرار دارد. اشیا، بناها و اماکن مقدسی؛ هم‌چون حجر الاسود، ملتزم، مستجار، حطیم و حجر اسماعیل در این مسجد جای گرفته‌اند. مسجدالحرام در فقه اسلامی، افزون بر احکام عمومی مسجد، احکامی ویژه نیز دارد. در شریعت اسلام بر هر مسلمانی واجب است در صورت استطاعت، یک بار در عمر خود به مکه سفر کند (سفر حج) و مناسکی را که برخی از آن‌ها در این مسجد انجام می‌گیرد، انجام دهد.[1]

2. کعبه:
3. صفا و مروه:

صفا و مروه، دو کوه کم‌ارتفاع در جانب شرقی مسجد الحرام است که فاصله بین این دو کوه، «مَسعیٰ» نام دارد و محل انجام یکی از مناسک حج و عمره به نام «سعی صفا و مروه» است.[5]

4. شعب ابی‌طالب یا شعب بنی‌هاشم:

درّه‌ای میان دو کوه ابوقبیس و خندمه در مکه است. در سال هفتم بعثت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، بنی‌هاشم و مسلمانان به سبب آزارهای مشرکان مکه به شعب پناه جستند و سه سال در محاصره اقتصادی و اجتماعی در این مکان به سر بردند. این منطقه ملک عبدالمطلب بوده‌است. خانه متعلق به خدیجه که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با او در آن زندگی می‌کرده و همه فرزندانشان در آن‌جا به دنیا آمدند، در این محله واقع بوده‌است. این شعب که در قسمت شرق کعبه، و پس از مَسعیٰ قرار گرفته، به دلیل نزدیکی به کعبه بهترین نقطه مکه بوده‌است. به علت تولد پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این منطقه آن را «شعب مولد» نیز نامیده‌اند. فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیز در این شعب به‌دنیا آمده‌ است. امروزه تنها بخشی از محلۀ شعب ابی‌طالب به نام «سوق اللیل» باقی مانده و سایر قسمت‌های آن در توسعه‌های مختلف، در داخل مسجد الحرام قرار گرفته است.[6]

5. جبل‌النور (کوه نور):

کوه نور یا جَبَلُ النّور کوهی در مکه، که غار حِراء (محل بعثت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)) در آن واقع است.[7]

6. مشعر الحرام:

مَشْعَر یا مَشْعَرُالحرام که به مُزْدَلِفِه نیز شهرت دارد، سرزمینی بین عرفات و مِنا است که حدود ۴ کیلومتر طول دارد. این زمین در محدوده حرم مکه قرار داشته و توقف (وقوف) حجاج در آن از شب تا صبح عید قربان، از ارکان حج است. بیشتر حجاج برای رمی جمرات از این مکان سنگ‌ریزه جمع می‌کنند.[8]

7. عرفات:

نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود 18 کیلومتر مربع، در شرق مکه، اندکی متمایل به جنوب، در میان راه طائف و مکه. این منطقه به وسیله کوه‌هایی که به شکل نیم‌دایره در اطرافش قرار دارد، مشخص شده‌است. حجّاج بیت الله الحرام در روز عرفه؛ یعنی نهم ذی الحجة، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می‌یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور «وقوف» نامیده می‌شود. این وقوف یکی از ارکان حج تمتّع است و در صورت عدم تحقق آن، حج محقق نمی‌شود.[9]

8. مِنا (مِنی):

مِنا سرزمینی بین مشعر الحرام و مکه است که حاجیان از صبح عید قربان تا دو روز بعد بخشی از اعمال حج را در آن انجام می‌دهند. این اعمال عبارتند از: رمی جمرات، قربانی، حلق یا تقصیر، بیتوته در منا. این سرزمین جزئی از حرم مکه است.[10]

9. ابراج البیت (Abraj Al-Bait Towers):

ابراج البیت، مجموعه‌ای از آسمان‌خراش‌ها که از سال ۲۰۱۲ میلادی فعالیت خود را آغاز کرد و شامل برج زمزم، برج هاجر، برج مقام، برج قبله، برج مروه، برج صفا و هتل برج ساعت مکه می‌شود. یکی از بلندترین برج‌های دنیا با ۶۰۱ متر ارتفاع، در ابراج البیت جای گرفته‌است که ساعتی به قطر ۴۳ متر را می‌توان در نمای آن مشاهده کرد. علاوه بر هتل، این مجموعه میزبان مرکز خرید، موزه هنرهای اسلامی و فضاهای عبادت؛ مانند اتاق نماز است. ابراج البیت در مجاورت مسجد الحرام قرار دارد.[11]

[1]. سایت ویکی شیعه، «مسجد الحرام».

[2].«وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ؛ و (نيز به ياد آوريد) هنگامى را كه ابراهيم و اسماعيل، پايه‏هاى خانه (كعبه) را بالا مى‏بردند، (و مى‏گفتند:) «پروردگارا! از ما بپذير، كه تو شنوا و دانايى!»، بقره، 127.

[3]. ازرقی، ابوالولید محمد بن ‌عبدالله، اخبار مکه و ماجاء فیها من الآثار، ص 34، 36 و 37.

[4]. سایت ویکی شیعه، «کعبه».

[5]. همان، «صفا و مروه».

[6]. همان، «شعب ابی طالب».

[7]. همان، «کوه نور».

[8]. همان، «مشعر».

[9]. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، ج ۱، ص 129.

[10]. سایت ویکی شیعه، «سرزمین منا».

[11]. سایت ساعد نیوز، «معرفی شهر مکه».