مذهب کلامی معتزله

«معتزله»، عنوان گروهی با صبغۀ کلامی است که در نیمۀ اول قرن دوم هجری (هشتم میلادی)، توسط واصل بن عطا (80 ـ 131هـ) در بصره بنیان گذاشته شد و بعداً یکی از مهم ترین مکاتب کلامی اسلام شد.[1]

اصول اعتقادی معتزله بر پنج اصل اعتقادى 1. توحید؛ 2. عدل؛ 3. وعد و وعید؛ 4. منزلت بین المنزلتین؛ 5. امر به معروف و نهى از منکر، استوار است که البته خطوط اساسى آن مکتب را تشکیل می‌دهد؛ و گرنه معتقدات خاص آنان به این پنج اصل منحصر نیست… .[2]

روش کلامی ‌آنان آمیزه‌اى از عقل و نقل است که البته عقل بر نقل تقدم و پیشى دارد.

شخصیت‌ هاى نامدار و مشهورى؛ مانند ابوسهل بشر بن معتمر (م 210ق)؛ ابو هذیل علاّف (م 235ق)؛ ابوعلى جبایى (م 302ق)؛ ابوهاشم جُبائى (م 321ق)؛ ابوالقاسم بلخى (م 319ق)؛ قاضى عبدالجبار (م 414 ق)؛ جارالله محمود زمخشرى (528ق) و عزالدین ابن ابى الحدید (655ق) را می‌توان در این مکتب دید.

تفکر غالب و حاکم این مکتب در دو مدرسه بصره و بغداد تبلور یافته است. ابتدا مدرسه بصره را واصل با همکارى عمرو بن عبید (م 145ق) پایه‌گذاشتند؛ سپس مدرسه بغداد را حدود یک قرن بعد، بشر بن معتمر (210ق) تأسیس کرد. پیروان این دو مدرسه در اصول کلى و روش فکرى با هم توافق دارند، ولى در پاره‌اى از مسائل کلامی ‌داراى آرای مختلفند.[3]

برای آشنایی بیشتر با این گروه و اصول اعتقادات آنها به مقاله ای با عنوان معتزله در همین سایت (اسلام پدیا) مراجعه شود.

[1]. فرمانیان، مهدی، فرق تسنن، ص ۳۱۱.

[2]. ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 3، ص 68 – 70.

[3]. ر.ک: جبرئیلی، محمد صفر، فلسفه علم کلام، مجله قبسات، ش 39 و 40، ص 142 و 143.