عصر غیبت صغری

برخی از ویژگی های عصر غیبت صغری عبارت است از:

1. کاهش ارتباط مستقیم امام با مردم

با شروع زمان غیبت صغری امام زمان (علیه السلام)، ارتباط آن حضرت با مردم به حداقل ممکن رسید. این کاهش ارتباط مستقیم با مردم که از زمان امام هادی (علیه السلام) آغاز و در زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) شدت یافته بود، به دلیل سخت‌گیری و ایجاد محدودیت حکومت ستمگر عباسی از یک سو، و از سوی دیگر ایجاد آمادگی در مردم برای پذیرش دوران غیبت امام زمان (علیه السلام)، به ویژه آماده سازى براى دوران غيبت كبرى بود كه طى آن، ارتباط ظاهری و مستقیم شيعيان با امام، حتى در حداقل آن نيز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نايبان عام آن حضرت؛ يعنى فقهاى واجد شرائط و آشنايان به احكام اسلام، رجوع كنند.[1]

البته در دوران غيبت صغرى، ارتباط شيعيان با امام به كلى قطع نبود و آنان، به وسیله افراد مشخصى كه «نايب خاص»[2] آن حضرت شمرده می‌شدند با ایشان در تماس بودند و سؤالات و مشكلات خويش را به عرض امام رسانده و توسط آنان پاسخ دريافت می‌داشتند و حتى گاه می‌توانستند به ديدار امام (علیه السلام) نائل شوند؛[3] از اين رو مى‌توان گفت در اين مدّت، امام زمان (علیه السلام) هم غايب بود و هم نبود. نائبان خاص امام زمان (علیه السلام) که چهار نفر از بزرگان عالم و پارسای شیعه بودند، به ترتيب عبارت بودند از: 1. ابوعَمْرو عثمان بن سعيد عَمْرى؛ 2. ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد عَمْرى؛ 3. ابوالقاسم حسين بن روح نوبختى؛ 4. ابوالحسن على بن محمد سَمَرى. [4]

2. صدور توقیعات

در عصر غیبت صغری، «توقيعاتى» از ناحيه مقدسه و با واسطه سفيران چهارگانه براى شيعيان صادر مى‏شد. [5] در اصطلاح مهدويّت، «توقيع» به نوشته‏هايى گفته مى‏شود كه از ناحيه مقدسه حضرت مهدى (عجل اللّه تعالى فرجه الشريف) صادر شده است‏.[6] توقيعات غالبا در پاسخ به سؤالات بودند، ولى مواردى نيز بوده است كه امام (عليه السّلام) خود، آغاز به اخراج و اصدار «توقيع» مى‏نمود، بدون آن‏ كه پرسش و يا مشكلى مطرح شده باشد؛ مانند توقيعى كه آن حضرت براى تعزيت درگذشت سفير اوّل به سفير دوم صادر فرمود، و يا توقيعى كه براى اعلام پايان سفارت سفير چهارم و شروع «غيبت كبرى» صادر فرمود.[7]

3. سازمان وکالت

اصطلاح «سازمان وكالت» بر مجموعه‏اى اطلاق مى‏شود كه تقريبا از ابتداى دوران هم‌عصری ائمه (عليهم السّلام) با حاكميت عباسى شروع شد و تا آخرين روزهاى دوران «غيبت صغرى» استمرار يافت. اين‏ كه بر اين مجموعه عنوان «نهاد يا سازمان وكالت» اطلاق مى‏شود، ناشى از وجود شكلى سازمانى، منسجم و منظم در اين مجموعه است.[8] در عصر «غيبت صغرى»، علاوه بر سفرا و «نواب اربعه»، كه به عنوان وكلاى خاص حضرت مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف) مطرح مى‏باشند، وكلاى متعددى در نقاط مختلف شيعه‏نشين عالم اسلامى پراكنده بودند. كسانى كه مأمور بودند وظايف وكالت را همانند وكلاى پيشين ائمه (عليهم السّلام) انجام دهند و نهايتا براى كسب تكليف به نزد وكلاى خاص يا «نواب اربعه» مراجعه نمايند.[9]

وظایف سازمان وکالت عبارت بوده از: 1. دريافت، تحويل و توزيع وجوه شرعى‏؛ 2. رسيدگى به اوقاف؛ 3. راهنمايى و ارشاد شيعيان، و مناظره با مخالفان؛ 4. كمک به نيازمندان، و حل مشكلات شيعيان‏.[10]

‏ ‏

[1]. پيشوايى، مهدی، سيره پيشوايان، ج 1، ص 691؛ یوسفیان، مهدی، (انتظار11) غیبت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص 34.

[2]. طوسی، محمد بن الحسن، کتاب الغیبة، محقق/ مصحح: تهرانى، عبادالله و ناصح، على احمد، ص 353 – 396.

[3]. همان، ص 216؛ پور سيد آقايى، مسعود و دیگران، تاريخ عصر غيبت نگاهى تحليلى به عصر غيبت امام دوازدهم (عج)، ص 275 و 276.

[4]. کتاب الغیبة، ص 354 و 356.

[5]. ر.ک: صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، محقق/مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 482- 522؛ (انتظار11) غیبت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص 38 و 39.

[6]. سليميان، خدامراد، پرسمان مهدويت‏، ص 109‏.

[7]. تاريخ عصر غيبت نگاهى تحليلى به عصر غيبت امام دوازدهم (عج)، ص 204 و 205 .

[8]. همان، ص 180.

[9]. همان، ص 315.

[10]. همان، ص 197 – 205.