سیر تحول و تطور تاریخی ادریسیان (ادارسه)

ادریسیان پيروان ادريس بن عبد اللّه بن الحسن مثنى بن الحسن بن على‌بن‌أبی طالب هستند كه مؤسس دولت ادراسه يا ادريسيان در مغرب اقصى در شمال آفريقا بود.

وى نخست با حسين بن على بن حسن بن حسن، در دوره خلافت هادى خروج كرد و چون او در واقعه فخ كشته شد، به امر برادرش محمد بن عبد اللّه به‌مغرب رهسپار گشت و دولتى علوى و شيعه در آن‌جا تأسيس نمود. او مركز خلافتش را در شهر وليله‏ نزديک مراكش قرار داد كه امروز معروف به‌شهر قصر فرعون است. چون مردم مراكش او را شناخته و نسب او را دانستند، مقدمش را گرامى شمردند و حاكمى را كه از طرف بنى‌عباس بر ايشان حكومت مى‏كرد، خلع نموده، در روز جمعه چهارم رمضان سال 172 هجرى قمری او را بر مسند خلافت نشاندند. او مردى جنگ‌جو بود و شهرهاى مغرب از جمله فاس و تلمسان را گرفت و به وليله مقر خلافت خود بازگشت. ادريس در صفر سال 174 ق مسجدى در تلمسان بنا نهاد. منبر آن مسجد كه نام او بر آن نوشته شده بود، تا زمان ابن خلدون (قرن هشتم) باقى بود.

زمانن كه ادريس به‌امر برادرش محمد بن عبد اللّه، از دست عباسيان به‌مغرب مى‏گريخت، غلامى به‌نام «راشد» داشت كه در همه جا همراه او بود تا به مصر رسيدند. به‌دلیل آن‌که جاسوسان عباسى در تعقيب او بودند، به‌تدبير آن غلام خود را از بيراهه به‌قيروان رسانيد و به‌شهرهاى فاس و طنجه رفت. در آن‌جا مردم بربر با او بيعت كرده و او را به امامت پذیرفتند. چون اين خبر به‌هارون الرشيد رسيد، خاطرش از جانب وى پريشان گشت، به‌تدبير وزيرش يحيى بن خالد برمكى، سليمان بن جرير رقّى را كه يكى از سخنوران فرقه بتريه از زيديه بود، براى كشتن و مسموم ساختن وى به‌افريقا فرستاد. تا این‌که روزى سليمان بن جرير در خلوت فرصت يافته او را به‌وسيله شيشه عطرى كه زهرآگين بود، مسموم ساخت و گريخت و به‌هارون پيوست. هنگامی‌که ادريس در گذشت، غلام او «راشد» سرپرستى همسر او را كه باردار بود به‌عهده گرفت و چون پسرى به‌دنيا آورد، او را به‌نام پدرش ادريس نام  نهاد.

ادريس بن عبد اللّه در سال 177 ق در گذشت. مسكوكاتى كه از او باقى مانده است، در شهرهای تدغه و وليله ضرب شده است.

دولت «ادارسه» مقارن سال 246 ق (860 ميلادى) به اوج خود رسيد و انقراض ايشان در سال 375 ق (985 م) صورت گرفت.[1]

[1]. مشكور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامي، متن، ص 42 و 43‏.