searchicon

کپی شد

سال اتمام نزول قرآن

برای روشن شدن سال اتمام نزول قرآن ابتدا باید مشخص شود، چه آیه و یا چه سوره ای آخرین آیه و یا سوره بوده است که با نزول آن، نزول قرآن نیز به پیان رسیده باشد؟ در روایات، سوره های متعددی به عنوان آخرین سوره معرفی شده اند از جمله:

1. در بعضی از روایات منقول از اهل بیت (ع) آمده است که آخرین سوره ای که بر پیامبر نازل شد،سورۀ نصر است.[1] در این سوره بشارت به پیروزی مطلق شریعت داده شده که پایه های آن ‏استوار و مستحکم گشته است و گروه گروه مردم آن را پذیرفته اند. با نزول این سوره، صحابه خرسند شدند؛ زیرا پیروزی مطلق ‏اسلام بر کفر و تثبیت و استحکام پایه های دین را بشارت می‏داد. ولی عباس عموی‏ پیامبر از نزول این سوره سخت غمناک گردید و گریان شد. پیامبر (ص) به او فرمود: “ای عمو چرا گریانی؟ گفت: به گمانم از پایان کار تو خبر می‏دهد. پیامبر (ص) ‏فرمود: همان گونه است که گمان برده‏ای”. پیامبر (ص) دو سال پس از آن رحلت فرمودند.[2]

امام صادق (ع) فرمود: “آخرین سوره، سورۀ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْح‏ است”. از ابن عباس ‏نیز روایت ‏شده است که آخرین سوره، سورۀ نصر است.[3]

2. در روایات ‏دیگری آمده است که آخرین ‏سوره، سوره برائت است که آیات نخستین آن در سال نهم هجرت نازل شد و پیامبر (ص) امام علی (ع) را فرستاد تا آن را بر جمع مشرکان بخواند.[4]

3. در بسیاری از روایات آمده است: آخرین آیه که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد آیۀ: “وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُون‏.[5] ‏بود که جبرئیل آن را نازل کرد و گفت: آن را در میانه آیه ربا و آیه دین (پس از آیه شماره 280) از سورۀ بقره قرار دهد و پس از آن پیامبر بیش از 21 روز و بنابر قولی 7 روز ادامه ‏حیات نداد.[6]

4. احمد بن ابی یعقوب مشهور به ابن واضح یعقوبی (متوفای سال های پس از292)در تاریخ خود چنین آورده است: گفته اند که آخرین آیۀ نازل شده بر پیامبر اکرم (ص) این آیه بود: “الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دينا”،[7] سپس در ادامه می‏گوید: و همین گفتار نزد ما صحیح و استوار است و نزول ‏آن در روز نصب مولی امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در غدیر خم بوده است”.[8]

آری سوره نصر پیش از سوره برائت نازل شده است؛ زیرا سوره نصر در سال فتح‏ مکه (عام الفتح) که سال هشتم هجرت بود، نازل گردیده و سوره برائت پس از فتح. بنابراین، راه جمع میان این روایات بدین گونه است که ‏بگوییم: آخرین سورۀ کامل سورۀ نصر است و آخرین سوره به اعتبار آیات نخستین ‏آن، سوره برائت است. اما آیۀ “وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فيهِ إِلَى اللَّهِ…”،[9] طبق روایت ‏ماوردی در منی در سال حجة الوداع نازل گردید.[10] بنابراین، نمی‏تواند آخرین آیه‏ باشد؛ زیرا آیۀ “اکمال” پس از بازگشت پیامبر (ص) از حجة الوداع در غدیر خم بین راه ‏نازل شده است.

در نتیجه می توان گقت که، نظریه ابن واضح یعقوبی، صحیح تر است؛ زیرا سوره ‏برائت، پس از فتح مکه، در سال نهم هجرت و سوره مائده در سال دهم هجرت (سال حجة الوداع) نازل شده است. علاوه بر آن، سوره مائده مشتمل بر یک سری ‏احکام است که پایان جنگ و استقرار اسلام را می‏رساند. به ویژه آیۀ ‏”اکمال‏” که از پایان کار رسالت ‏خبر می‏دهد و با آخرین آیه در آخرین سوره تناسب دارد. پس صحیح آن است که بگوییم ‏آخرین سورۀ کاملی که بر پیامبر نازل شد، سوره مبارکه نصر است که در عام الفتح نازل شد، ولی آخرین آیه ای که نازل شد و پایان‏ کار رسالت را خبر می‏دهد، آیه اکمال است. گر چه ممکن است ‏به اعتبار آیات الاحکام، آخرین آیه: “وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فيهِ إِلَى اللَّهِ”،[11] باشد که در سوره بقره‏ ضبط و ثبت ‏شده است.

با توجه به این مطلب نزول قرآن در سال دهم هجری (حجة الوداع) به پایان رسید.[12]


[1] محمد بن حسن، حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 7، ص 371.

[2] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج 10، ص 884، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372.

[3] حویزی، عید علی، ج 5، ص690، نشر اسماعیلیان، 1415هـ.ق.

[4] شبر، سید عبدالله، تفسیر شبر، ص 199، نشر دارالبلاغه، بیروت،1412.

[5] بقره 281.

[6] مجمع البیان، ج 3، ص 196.

[7] مائده،3.

[8] یعقوبی، ابن واضح ، تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 35.

[9]بقره،281.

[10] تفسیر ماوردی (النکت العیون)، ج 1، ص 63؛ زرکشی، البرهان، ج 1، ص 186.

[11] معرفت، محمد هادی علوم قرآنی، ص 76 .

[12] منبع: سایت حوزه.