رابطه ایمان و کفر از نگاه ماتریدیه

ماتریدیان در بحث ایمان و کفر، موضعی حد وسط بین خوارج و مرجئه[1] دارند؛ زیرا از یک طرف چون از پیروان ابوحنیفه هستند عمل را در ایمان دخیل ندانسته و از طرفی دیگر می‌گویند: ایمان را نمی‌توان صرفاً از مقوله علم و معرفت دانست و عمل هم دخیل است؛ زیرا اگر ایمان فقط از باب علم باشد، اولا باید بسیاری از اهل کتاب که به رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و دین او علم دارند مؤمن باشند، حال این‌که همه ما به کفر آنها یقین داریم و ثانیا در شریعت و دین، ایمان متعلق تکلیف است و تکلیف به افعال اختیاری تعلق می‌گیرد در حالی که علم، بدون اختیار نیز حاصل می‌شود.[2]

[1]. شهرستانی در ملل و نحل می گوید: مرجئه به چهار بخش تقسیم می شوند: مرجئة خوارج، مرجئه قدريه، مرجئه جبريه و مرجئه خالصه، (شهرستانى، ‏الملل و النحل،‏ ج ‏1، ص 162، الشريف الرضي، قم،‏ چاپ سوم، 1364 ش‏)، مرجئه خوارج به گروهى از خوارج‏ گفته مى‏شد كه مى‏گفتند: ايمان به خدا و رسول خدا (ص) براى نجات آدمى كافى است و ترک واجبات و انجام محرّمات الهى هيچ زيانى به ايمان انسان نمى‏زند! اين گروه كه پس از جريان جنگ صفين و ماجراى حكميّت‏ به وجود آمد اول حضرت على (علیه السلام) و معاويه را تكفير كردند و گفتند چون به داورى تن در داده‏اند ايمانشان به كفر گرائيده است! ولى بعدها در اين عقيده خود تجديد نظر كردند و گفتند اعمال آدمى هيچ زيانى به ايمان او نمى‏زند؛ بنا بر اين حضرت على (علیه السلام) و معاويه به خاطر قبول داورى مرتكب گناه كبيره شده‏اند!! ولى اين گناه كبيره به ايمان آنها صدمه‏اى نمى‏زند! پس آن دو مسلمانند و بايد به انتظار قيامت نشست و ديد كه خداوند با آنها چه مى‏كند(ابن بابويه، محمد بن على، پاداش نيكيها و كيفر گناهان (ترجمه ثواب الأعمال)، مترجم،‏ مجاهدى، محمد على، ص 525 انتشارات سرور، قم،‏ چاپ اول‏، 1381 ش‏)، سایت اسلام پدیا.

[2]. ابن همام، کمال الدین، المسایرة فی علم الکلام، تعلیق: محمد محیی الدین، عبدالحمید، ص ۱۷۸؛ سایت ویکی فقه.