کپی شد
دعا برای مرتد
اگرچه در دعا کردن محدودیت چندانی نیست، اما استجابت دعا دارای شرایطی است که از جمله آنها، قابلیت فردی است که برای او می خواهیم دعا کنیم. دعا در باره افراد مرتدی که با اختیار، ایمان به خدا را ترک کرده و کفر را بر گزیده اند و با این حالت از دنیا رفته اند از این قبیل است که خود آنان قابلیت استجابت دعا را از بین برده اند. بنا بر این قرآن، پیامبر و مؤمنان را از دعا و طلب امرزش برای آنان نهی کرده است و می فرماید: “مَا كاَنَ لِلنَّبىِِّ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَ لَوْ كَانُواْ أُوْلىِ قُرْبىَ مِن بَعْدِ مَا تَبَينََ لهَمْ أَنهَّمْ أَصْحَابُ الجْحِيمِ”؛ براى پيامبر و مؤمنان، شايسته نبود كه براى مشركان (از خداوند) طلب آمرزش كنند، هر چند از نزديكانشان باشند (آن هم) پس از آن كه بر آنها روشن شد كه اين گروه، اهل دوزخند!”.[1]
بر اساس این آیه، استغفار براى مشركين از اين جهت جائز نيست كه امری لغو و بیهوده است؛ زیرا فردی که استحقاق عذاب و عقوبت الاهی را دارد از يكى از این دو صورت بيرون نيست، يا خداوند به دلیل تقصيرى كه از او سرزده قصد تنبیه و عقاب او را دارد، و يا بنده با خداى تعالى دشمن است، اگر از بنده گناهی سرزده باشد ولى بندهاش با او دشمن نباشد و بلكه اظهار تذلّل و خوارى كند، در اين صورت جاى اين هست كه به دلیل سعه رحمت او آدمى براى آن بنده طلب مغفرت كند، و از خداوند بخواهد كه به حال آن بندهاش ترحّم كند، اما اگر بنده با خدا سر دشمنى داشته باشد مانند مشركين معاند- و خود را بالاتر از آن بداند كه به درگاه خدا سر فرود بياورد، در چنين صورتى عقل صريح حكم مىكند به اين كه شفاعت و يا استغفار معنا ندارد، مگر بعد از آن كه آن بنده عناد را كنار گذاشته، به سوى خدا توبه و بازگشت كند و به لباس تذلّل و مسكنت درآيد.
و گرنه چه معنا دارد كه انسان براى كسى كه اصلا رحمت و مغفرت را قبول ندارد و زير بار عبوديت او نمىرود، استغفار نموده، از خدا بخواهد كه از او درگذرد. آرى، اين درخواست و شفاعت استهزاء به مقام ربوبيت و بازى كردن با مقام عبوديت است، كه به حكم فطرت عملى است ناپسند و غير جائز.
و خداوند اين جائز نبودن را به حق نداشتن تعبير كرده و فرموده:” ما كانَ لِلنَّبِيِّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا” يعنى پيغمبر و آنان كه ايمان آوردهاند حق ندارند استغفار كنند بعد از آن كه براى آنها معلوم شد كه …، و در تفسير آيه” ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ” گفته شد كه حكم جواز در شرع بعد از جعل حق است.[2]
از این آیه می توان استفاده کرد که دعا و طلب مغفرت برای مرتدهایی که با حالت کفر و الحاد از دنیا رفته اند نیز امری لغو و بیهوده است؛ زیرا آنان نیز با اختیار خود راه عناد و دشمنی با خدای خود را در پیش گرفتند؛ به همین دلیل استغفار برای آنان جایز نیست.
[1] توبه،113.
[2] طباطبایی، محمد حسین، الميزان فی تفسیر القرآن، موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ج9، ص 541، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1374 ش؛ مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه،ج 8، ص 154، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، تهران، 1374 ش.