کپی شد
حکم بازار فارکس
پرسش: آیا بازار فارکس، که در آن معاملات ارز و طلا و موارد مشابه انجام می‌شود، از لحاظ شرعی جایز است؟
پاسخ:
بازار فارکس بازاری است که در آن ارزهای مختلف (ریال ،دلار، یورو، پوند،ین، دینار و…. ) معامله می‌شوند. در این بازار یک ارز را توسط ارز دیگری معامله می‌کنند و کسی که قصد معامله دارد، اگر احساس کند که ارزش ارزی در حال افزایش است، آن ارز را خریداری می‌کند و هنگامی که ارزش آن افزایش یافت به فروش آن می‌پردازد، و یا ارز گران را فروخته و پس از ارزان شدن، مجدداً خریداری می‌کند و از این راه سود می‌برد. چنین معامله‌ای از قدیم الایام در بین مردم مرسوم بوده که افراد صاحب سرمایه، یا خود به چنین معامله‌ای اقدام می‌کردند و یا شخص دیگری را به عنوان وکیل یا عامل خود قرار می‌دادند و از او می‌خواستند در مقابل حق‌العمل معین (اجرت) یا مجاناً، چنین معامله‌ای را برای آنان انجام دهند و سود و زیان از آنِ صاحب سرمایه است.
چنین معامله‌ای از نظر شرعی هیچ اشکالی ندارد؛ زیرا تمام شرایط معامله را دارد و در ضمن آن هم، هیچ شرطی که مخالف شرع باشد نشده است؛ بنابراین شرعاً جایز است.
اما آن چه امروزه به عنوان «بازار فارکس» در اینترنت مطرح است، دارای اشکالاتی است که موجب حرمت و عدم جواز این نوع معاملات شده است. بعضی از این اشکالات عبارتند از:
1. بسیاری از کسانی که خود را در محیط اینترنت، به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می‌کنند و پایگاه یا وبلاگی به این نام برای خود ایجاد کرده‌اند، دارای هویت مشخصی نیستند و هدف آنها از این کار صرفاً کلاه‌برداری است و با این شیوه به تطمیع مردم پرداخته و سرمایه آنان را غارت کرده و چون محل معلومی ندارند، مال‌باخته هیچ راهی برای استیفاء حق خود نخواهد داشت و همه سرمایه خود را از دست خواهد داد.
2. بخش دیگری از کسانی که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می‌کنند، اگر چه دارای هویت مشخصی هم باشند و در پایگاه اینترنتی، معاملات سفارش شده توسط صاحب سرمایه را روز به روز در صفحه مخصوص او نمایش می‌دهند و او نیز به گمان این که این گزارش واقعی است به آنان اطمینان می‌کند، اما در حقیقت این یک نمایش صوری بیش نبوده و واقعیت ندارد؛ زیرا آنان اموال سرمایه‌گذار را جای دیگری؛ مثل قاچاق و… سرمایه گذاری کرده‌اند. این قسم از معاملات فارکس قطعا شرعی نیست؛ زیرا جدای از اشکالات دیگر، به شرط سرمایه‌گذار که صاحب مال است و شرط کرده که سرمایه‌اش در خرید و فروش ارز به کار گرفته شود، عمل نشده است.
3. بخش دیگری از کسانی که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می‌کنند، اگر چه دارای هویت مشخصی هم باشند و حقیقتاً هم معامله ارز انجام می‌دهند، اما در ضمن قرار‌داد خود با صاحبان سرمایه، شرط‌هایی مطرح می‌کنند که آن شرط‌ها خلاف شرع است (مثل این که شرط می‌کنند در زمان‌هایی که معامله‌ای در کار نیست، این سرمایه را به صورت ربوی به بانک یا مؤسسه‌ای قرض داده و سود دریافت کنند) و موجب بطلان قرار داد می‌شود؛ زیرا در ضمن آن، شرط حرام شده است؛ بنابراین کار کردن با چنین بازاری نیز حرام است.
حاصل آن که معاملات فارکسی که امروزه از طریق اینترنت انجام می‌گیرد، اگر تمام شرایط معامله در آن رعایت شود؛ یعنی هم هویت کارگزار احراز شود و هم اطمینان حاصل شود که کارگزار مطابق خواست صاحب سرمایه، معاملات را مترتب می‌کند و از جهت قوانین کشوری نیز مقررات ورود و خروج سرمایه رعایت شود و قراردادهای جانبی نیز مشروع باشد، شرعاً جایز است.[1]
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال نیز، چنین است:
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
مبادله ارزى با ارز دیگر که هم‌جنس هم نیستند، چنان‌چه منع قانونى در میان نباشد اشکال ندارد و سود حاصله نیز حلال است، ولى اعتبار دادن کارگزاران به سرمایه معامله‌گر اگر به عنوان قرض دادن به معامله‌گر باشد که قهراً همراه با دریافت سود است، در این صورت چنین معامله‌اى از طرف کارگزار براى معامله‌گر صورت شرعى ندارد.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
حضرت آیت الله اجازه ورود در چنین معاملاتى را نمی‌دهند.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
از آن‌جایی که معامله در بازار مذکور صوری است و لذا معاملات واقعه در آن صحیح نمی‌باشد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
با توجّه به این‌که فارکس، شرایط شرعیّه معاملات را ندارد جایز نیست.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):
بازار فارکس و معاملات آن صورت شرعی ندارد.[2]
[1]. گفتکوی تلفنی با حجةالاسلام دکتر سید عباس موسویان؛ کارشناس بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، توسط سایت اسلام‌کوئست.
[2]. استفتاء از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی و نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط
سایت اسلام‌کوئست، «حکم شرعی خرید و فروش در بازار فارکس».