تفاوت توریه با حیله

حيله در لغت؛ به معنای چاره‌انديشى ويژه جهت رسيدن به مقصود، نيرنگ، فريب و خدعه آمده است.[1] غرض از حيله به معناى نخست، توسل جستن به اسباب داراى آثار شرعى براى اسقاط چيزى است؛ مانند به‌كارگيرى حيله در ربا، به منظور فرار از آن؛ در حالى كه بدون اعمال آن، شخص به ربا مبتلا مى‌شود. از آن در بسيارى از ابواب، از جمله تجارت، نكاح و طلاق سخن گفته‌اند. حيله به لحاظ تكليفى به دو قسم جايز و حرام تقسيم مى‌شود. حيلۀ جايز عبارت است از دست يازيدن به وسيله‌اى مباح در شرع براى رسيدن به امرى مباح. در مقابل آن حيلۀ حرام قرار دارد كه‌ عبارت است از توسل به ابزارى ممنوع از نظر شرع براى دستيابى به امرى مباح.[2]

توریه، نوعی حیله گفتاری است. حیله دارای معنایی وسیع تر از توریه است و شامل انواع حیله های قولی، فعلی، و… می شود. نسبت بین توریه و حیله شرعی، عموم و خصوص من وجه است؛ زیرا مواردی داریم که هم توریه است و هم حیله شرعی؛ مثل جایی که آن چه از لفظ نیت کرده، غیر از معنایی است که لفظ در آن استعمال می‌شود و قصد دارد به این وسیله، از تکلیف شرعی فرار کند. مواردی هم داریم که توریه است، ولی حیله شرعی نیست؛ مثل این که توریه می‌کند، ولی قصد فرار از حکم شرعی را ندارد. مواردی هم داریم که توریه نیست، ولی حیله شرعی است؛ ‌مثل موارد حیله عملی، نظیر عقد نکاحی که برای ایجاد محرمیت و فرار از حرمت نظر به اجنبی، صورت می گیرد.[3]

[1]. سایت واژه یاب، ذبل واژه حیله.

[2]. جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، محقق: محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى‌، ج 3، ص 403 و 404.

[3]. رشیدی رنجبر، نوشین/دیاری بیدگلی، محمد تقی/ سروی، فاطمه، بازتاب توریه و دروغ مصلحت آمیز در آیات قصص از منظر مفسران فریقین، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، شماره پیاپی 3، ص 67. دو فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم.