تعریف اصطلاحی توریه ‏

‏«توریه» در اصطلاح، از محسنات معنوی علم بدیع[1] به شمار می‌آید و این گونه تعریف شده که لفظی گفته شود که دو معنای دور و نزدیک دارد، ولی گوینده با اعتماد به قرینه‌ای پنهان، معنای دور را اراده نماید.[2] در کتاب‌های لغت نیز به معنای اصطلاحی توریه اشاره شده است: گوینده، سخنى بگوید که معنای ظاهرى دارد، اما منظورِ وی معنای دیگرى بر خلاف ظاهر آن سخن است، هر چند شنونده نظرش متوجه همان ظاهر مى‌شود.[3] به بیان دیگر لفظ دو معنا دارد که یکی شایع‌تر از دیگری است و متکلم به آن سخن می‌گوید، لکن مراد اصلی وی معنای پنهان آن است؛[4] به عنوان مثال کسى از شخصى سؤال مى‌کند: کى از سفر آمدى؟ او پاسخ مى‌دهد: پیش از غروب، در حالى که پیش از ظهر آمده است، شنونده از ظاهر این کلام، کمى قبل از غروب را مى‌فهمد، در حالى که گوینده، قبل از ظهر را اراده کرده، چرا که آن هم قبل از غروب است!، یا کسى از دیگرى سؤال مى‌کند، غذا خورده‌اى؟ مى‌گوید: آرى، شنونده از این سخن، چنین مى‌فهمد که امروز غذا خورده، در صورتى که منظورش این است که دیروز غذا خورده است.[5]

[1]. علمی است که به سبب آن، وجوه نیکویی کلام بعد از رعایت مطابقت آن با مقتضای حال و روشنی دلالت آن (خالی بودن آن از تعقید معنوی)، شناخته مى‌شود. وجوه نیکویی کلام نیز دو قسم است: بخشی به نیکویی معنا برمی گردد که به آنها محسنات معنوی گفته مى‌شود و بخشی نیز به نیکویی لفظ مربوط مى‌شود که به آنها محسنات لفظی مى‌گویند. ر.ک: تفتازانی، سعدالدین، شرح المختصر، محقق: الصعیدی، عبدالمتعال، ج 2، ص 135.

[2]. شرح المختصر، محقق: الصعیدی، عبدالمتعال، ج 2، ص 150. «التوریه و تسمی الایهام ایضا، و هی ان یطلق لفظ له معنیان قریب و بعید و یراد البعید اعتمادا علی قرینة خفیة».

[3]. فيومى، أحمد بن محمد، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعى، ج ‏2، ص 657. «فَالتَّوْرِيَةَ أَنْ تُطْلِقَ لَفْظاً ظَاهِراً فِى مَعْنًى و تُريدُ بِهِ مَعْنًى آخَرَ يَتَنَاوَلُهُ ذَلِكَ اللَّفْظُ لكِنَّهُ خِلَافُ ظَاهِرِه».

[4]. طريحى، فخرالدين بن محمد، مجمع البحرين، محقق/ مصحح: حسينى اشكورى، احمد، ج 1، ص 436. «تَوْرِيَةً: إذا سترته و أظهرت غيره حيث يكون للفظ معنيان أحدهما أشيع من الآخر فتنطق به و تريد الخفي».

[5]. مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏19، ص 95.