بازسازی قبرستان بقیع

در طول تاریخ، ساخت و سازها، تعمیرات و بازسازی‌های زیادی در بقیع صورت گرفته‌است، اما با توجه به تخریب عمدی بقیع به دست وهابی‌ها، افرادی تلاش کرده‌اند بقیع را دوباره آباد کنند.

پس از تخریب نخست بقیع در سال ۱۲۲۰ قمری سلطان محمود دوم عثمانی، در سال ۱۲۳۳ قمری به بازسازی بقیع، اهتمام ورزیده است.[1] پس از آن و تخریب دوم در هشتم شوال ۱۳۴۴ که به یوم الهدم مشهور است، مسلمانان از سفر حج، امتناع کردند، اما شیخ عبدالرحیم فصولی حائری نوه صاحب فصول در همان سال یا سال بعد، همراه با تعداد زیادی از شیعیان، از راه شام، عازم حج می‌شود و با استقبال عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن سعود روبرو می‌گردد و از همین فرصت استفاده کرده و به تخریب بقیع اعتراض می‌کند. عبدالعزیز این کار را به ظاهر تقبیح کرده و آن را به تحریک پدر هویدا میرزاحبیب الله بهایی پسر آقا رضا قناد شیرازی مقیم جده و سرپرست حجاج ایرانی نسبت می‌دهد. هر چند طبق سند دیگری، حبیب الله خان هویدا نقل کرده که عبدالعزیز، ویرانی اماکن مقدس بقیع را به «بدوی‌های جاهل» نسبت داده و خود را از این عمل بریء دانسته است.[2] به هر حال، شیخ عبدالرحیم فصولی پیشنهاد می‌کند دو صُفّه مسدّس از سنگ مرمر ساخته شود یکی بالاتر که صورت قبور روی آن باشد. یکی پایین‌تر که مردم بایستند و زیارت بخوانند. در اطراف این صفه بزرگ طاق نماهایی از سنگ مرمر ساخته شود برای استراحت و نشستن و طلا و نقره هم در آن‌ها به‌کار نرود. نتیجه این جلسه حفظ محل و نشان قبور ائمه بقیع (علیهم السلام) است و یک نامه رسمی از عبدالعزیز.[3]

در سال ۱۳۷۱قمری، کنگره اسلامی (مؤتمر عالم الاسلام) در کراچی تشکیل می‌شود. شریعت‌زاده اصفهانی نماینده آیت الله بروجردی در پاکستان، مسأله ساختمان بقیع را در این کنگره مطرح می‌سازد و علمای شیعه نیز در این باره اظهار نظر می‌کنند. سرانجام دولت سعودی پس از گفت و گوهای طولانی، موافقت خود را برای تعمیر بقاع منوره بقیع اعلام می‌کند.

بدین ترتیب، آیت الله محمد حسین کاشف الغطاء و حاجی سید امین الدین الحسینی مفتی اعظم فلسطین و سید العراقین طهرانی که از اعضای مؤثر کنگره بودند مأموریت می‌یابند در این باره با دولت وقت حجاز مذاکره کنند.

این سه شخصیت، همراه با نماینده آیت الله بروجردی، سید محمد تقی آل‌احمد طالقانی برادر جلال آل‌احمد، پس از مذاکرات مفصل با وزیر خارجه ایران و وزیر نجد و حجاز، دولت وهابی را مجاب کردند یک مسجد بر مقابر بقیع بسازند و قبور را تعمیر کنند و مزار ائمه (علیهم السلام) را نیز مسقف سازند.

در نتیجه این مذاکرات، امیر فیصل، نایب السلطنه وقت حجاز، همراه با مظفر اعلم، وزیر مختار (سفیر) ایران در کشور سعودی وارد مدینه شده و با حضور والی مدینه در مراسم آغاز تجدید بنای بقیع، در روز میلاد امیرالمؤمنین (علیه السلام) (۱۳ رجب ۱۳۷۱ قمری) شرکت کردند.

سید محمد تقی طالقانی خود، سطل گِل را بر دوش گرفته و چند نفر از شخصیت‌های برجسته شیعیان حجاز نیز داوطلبانه در ردیف کارگران مشغول بنائی می‌شوند. هم‌چنین قرار می‌شود قبور زوجات و پسران پیغمبر یعنی قاسم و ابراهیم و نیز عباس عموی پیغمبر و برخی از صحابه را نیز تعمیر کرده و علائم مشخصی بر آنها بگذارند، اما در عمل اقدام چندانی نمی‌شود و در حد سنگ چینی دور قبور ائمه (علیهم السلام)، سایه‌بان و راهی سنگ‌چین برای عبور زائران، باقی ماند.[4] گفته شده انتشار سخنان تحریک‌آمیز برخی شیعیان عراق، بهانه به دست سعودی‌ها داد و آنان هم مانع کار شدند. حاج سید محمد تقی طالقانی نیز ناگهان در ۱۲ شعبان ۱۳۷۲ قمری در نخاوله مدینه پس از شرکت در میهمانی ملک سعودی در کاخ البیضاء از دنیا می‌رود.[5]

هم‌چنین امام موسی صدر در ۲۸ محرم ۱۳۹۴قمری، در نامه‌ای به امیر محسن عبدالمحسن بن عبدالعزیز سعودی، با یادآوری گفت‌وگوهای پیشین، ساماندهی بقیع را از وی خواستار می‌شود.[6] در بخشی از ترجمه این نامه آمده است:‌ «ساختن بارگاه برای امامان اهل بیت، مورد اتفاق فقهای مسلمانان نیست و به همین سبب، برای پرهیز از حرج، چنین درخواستی نداریم، اما سر و سامان دادن به قبرستان و آسفالت یا سنگ‌فرش کردن راه‌های داخلی آن و کاشتن اطراف آن و تبدیل آن به بوستانی آزاد با فواره و آب‌نما و مرمت دیوارها و گذاشتن سنگ‌های زیبا در آن‌ها و تعبیه سایه‌بان‌های مرتب گرداگرد آن و اقداماتی از این دست، موضع اتفاق فقهاست و موجب تکریم صدها هزار نفر زائر و عمره‌گزار و حج‌گزار و دوست‌دار است».[7]

همچنین از آیت الله گلپایگانی نقل شده که با بازسازی بقیع توسط عده‌ای از تونسی‌ها در سال ۱۳۶۲ شمسی (۱۴۰۳قمری) مخالفت کرده است. علت این مخالفت، توطئه ساختن مقبره برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) در بقیع برای رد ادعای شیعه در مخفی بودن قبر آن حضرت، دانسته شده است.[8]

دیوار بقیع در دوران ملک فهد بن عبدالعزیز بازسازی شد و در سال‌ ۱۴۱۸ قمری ‍، مسیرهای درون بقیع برای رفت و آمد زائران سنگفرش گردید.[9]

[1]. رفعت پاشا، مرآت الحرمین (ترجمه)، ص ۴۷۸.

[2]. محقق، علی، اسناد و تاریخ دیپلماسی، اسناد روابط ایران و عربستان سعودی، ص ۴۶-۵۴.

[3]. ر.ک: خبرگزاری فارس، شمایل فعلی قبور ائمه بقیع را چه کسی ساخت؟؛ مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، میراث اسلامی ما، ص ۱۷۶.

[4]. اسناد روابط ایران و عربستان، ص ۲۴۸-۲۶۰.

[5]. ر.ک: خبرگزاری رسا؛ نماینده مرجع، کارگر بقیع!.

[6]. «ادبیات متفاوت امام موسی صدر در نامه‌ای به شاهزاده سعودی دربارهٔ بقیع» سایت امام صدر.

[7]. همان.

[8]. ر.ک: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مصاحبه با فرزند آیت الله گلپایگانی.

[9]. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۳۳۲.