اساتید شیخ طوسی

مهم‌ترین و تأثیرگذارترین استادان شیخ طوسی، دو نفر؛ یعنی شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ ق) و سید مرتضی متوفی۴۳۶ ق) در فقه و کلام بودند. شیخ پس از ذکر آثار متعددی از مفید، می نویسد: همۀ این کتاب ‌ها را بارها از او شنیده و از آن میان، بعضی را خود بر او خوانده است و برخی را دیگران بر او خوانده‌اند و او شنیده است.[1] همچنین پس از یادکرد آثار بسیاری از سید مرتضی، می نویسد: بیش‌تر این کتاب‌ ها را بر او خوانده و برخی از آن‌ها را نیز در حالی که بر او خوانده می ‌شده بارها شنیده است.[2]

اما اساتید وی پیش از عزیمت به بغداد عبارتنداز:

۱. ابوحازم عمر‌ بن احمد نیشابوری (متوفی ۴۱۷ ق، از علمای شافعی‌مذهب نیشابور).

۲. ابوزکریا محمد‌ بن سلیمان حمرانی / خولانی (متوفی پس از ۴۲۳ ق).

۳. ابومحمد عبدالحمید‌ بن محمد مقری نیشابوری (متوفی ۴۲۷ ق، ساکن طوس یا نیشابور).[3]

استادان و مشایخ طوسی در بغداد غیر از شیخ مفید و سید مرتضی که به آنها اشاره شد، عبارت بودند از:

۱. احمد‌ بن ابراهیم قزوینی.

2. ابوعبدالله احمد‌ بن عبدالواحد‌ بن عُبدون معروف به ابن‌ حاشر (متوفی ۴۲۳ ق).

3. ابوالحسن احمد‌ بن محمد ابن‌ صلت اهوازی (متوفی ۴۰۹ ق).

4. ابوالحسین جعفر‌ بن حسین ابن‌ حسکۀ قمی.

5. ابوعلی حسن‌ بن احمد ابن ‌شاذان بزاز (متوفی ۴۲۶ ق).

6. شریف ابومحمد حسن‌ بن احمد محمدی علوی (زنده در ۴۲۵ ق).

7. ابوعلی حسن‌ بن محمد ابن ‌اشناس (متوفی ۴۳۹ ق).

8. ابومحمد حسن‌ بن محمد سامرائی معروف به ابن ‌فحام (متوفی ۴۰۸ ق).

9. حسین‌ بن ابراهیم قزوینی.

10. ابوعبدالله حسین‌ بن ابراهیم ابن‌حناط قمی.

۱1. ابوعبدالله حسین‌ بن احمد بغدادی معروف به ابن ‌قادسی (متوفی ۴۴۷ ق).

۱2. حسین‌ بن اسماعیل.[4]

۱3. ابوعبدالله حسین‌ بن عبیدالله‌ بن ابراهیم ‌غضائری (متوفی ۴۱۱ ق).

۱4. ابوعبدالله حمویۀ‌ بن علی بصری.

۱5. ابوعمر عبدالواحد‌ بن محمد ابن‌ مهدی فارسی (متوفی ۴۱۰ ق).

۱6. ابوالحسن علی‌ بن احمد معروف به ابن‌ حمّامی (متوفی ۴۱۷ ق).

۱7. ابوالحسین علی‌ بن احمد ابن‌ ابی ‌جید قمی.

18. ابوالقاسم علی‌ بن شبل وکیل.

19. ابوالقاسم علی‌ بن محسّن تنوخی (متوفی ۴۴۷ ق).

۲0. ابوالحسین علی‌ بن محمد ابن‌ بشران معدل (متوفی ۴۱۵ ق).

۲1. ابوالحسن محمد‌ بن احمد ابن‌ شاذان قمی.

۲2. ابوالفتح محمد‌ بن احمد‌ بن ابی ‌الفوارس (متوفی ۴۱۲ ق).

۲3. ابوالحسین محمد‌ بن محمد حسینی معروف به عبیدلی نسابه (متوفی ۴۳۷ ق).

۲4. ابوالحسن محمد‌ بن محمد ابن ‌مَخلَد حنفی (متوفی ۴۱۹ ق).

۲5. ابومنصور احمد‌ بن حسین سُکّری (متوفی ۴۵۰ ق).

۲6. ابوالفتح هلال‌ بن محمد معروف به حفار (متوفی ۴۱۴ ق).

۲7. ابوالحسن محمد‌ بن حسین ابن ‌صقال.

28. ابوطالب حسین‌ بن علی ابن‌ غرور.

29. ابوعبدالله اخو سروره.[5]

از مهم‌ترین اساتید وی در حدیث – که او بیش از همه متون حدیثی را از ایشان اخذ کرده – این اشخاص بوده‌اند:

۱. محمد بن محمد بن نعمان، معروف به شیخ مفید.

۲. حسین‌ بن عبیدالله غضائری.[6]

۳. احمد‌ بن عبدالواحد‌ بن عُبدون.[7]

۴. ابن ‌ابی ‌جید قمی.[8]

۵. از دیگر اساتید وی در حدیث؛ شریف حسن‌ بن احمد محمدی، محمد‌ بن حسین بزوفری و هلال حفّار بوده اند.[9]

برخی از استادان او از عامه‌ و سنی مذهب هستند، از جمله:

۱. ابوحازم عمر‌ بن احمد نیشابوری، از علمای شافعی مذهب نیشابور.

۲. ابوعلی حسن‌ بن احمد ابن ‌شاذان بزاز، متکلم حنفی ‌مذهب که شیخ طوسی مسئلة «فی النقض علی ابن‌شادان فی مسئلة الغار» را در رد او یا پدرش نوشته است.[10]

۳. ابوالحسن محمد‌ بن محمد ابن ‌مخلد حنفی.