کپی شد
اختلافات کلامی معتزله و شیعه
شیعه و معتزله در مسائل بسیاری با یک دیگر اختلاف دارند و اگر شیعه افکار خویش را از معتزله گرفته باشد، این اندازه اختلاف با آنان قابل توجیه نیست. در این جا به برخی از اختلافات اشاره می کنیم:
1. اتفق اهل الامامة علی انه لابد فی کل زمان من امام موجود… و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک و جواز خلو الازمان الکثیرة من امام موجود.[1]
2. اتفقت الامامیة علی ان الامامة لا تثبت مع عدم المعجز لصاحبها الا بالنص علی عینه و التوقیف و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[2]
3. اتفقت الامامیة علی ان الامامة بعد النبی(ص) فی بنی هاشم خاصة… و اجمعت المعتزلة…علی خلاف ذلک.[3]
4. اتفقت الامامیة علی ان رسول الله (ص) استخلف امیر المؤمنین(ع) فی حیاته و نص علیه… و اجمعت المعتزلة. .. علی خلاف ذلک.[4]
5. اتفقت الامامیه علی ان النبی(ص) نص علی امامة الحسن و الحسین بعد امیرالمؤمنین(ع)… و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[5]
6. اتفقت الامامیة علی ان الامام لایکون الا معصوماً من الخلاف لله تعالی… و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[6]
7. اتفقت الامامیة علی ان رسول الله(ص) نص علی علی بن الحسین و… واجمعت المعتزلة…علی خلاف ذلک.[7]
8. اتفقت الامامیة علی ان الائمة بعد الرسول(ص) اثنی عشر اماماً و خالفهم فی ذلک کل من عداهم من اهل الملة.[8]
9. اتفقت الامامیة… علی ان المتقدمین علی امیرالمؤمنین ضلال فاسقون… و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک.[9]
10. اتفقت الامامیة و الزیدیة و الخوارج علی ان الناکثین و القاسطین من اهل البصرة و الشام اجمعین، کفار ضلال ملعونون بحربهم امیرالمؤمنین(ع)… و اجمعت المعتزلة سوی العزال و عمر بن عبید ابن باب… علی خلاف ذلک.[10]
11. اتفقت الامامیة و الزیدیة و جماعة من اصحاب الحدیث علی ان الخوارج … فی النار بذلک مخلدون و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک.[11]
12. اتفقت الامامیة علی ان من انکر امامة احد الائمة و جحد ما اوجبه الله تعالی من فرض الطاعة فهو کافر ضال مستحق للخلود فی النار و اجمعت المعتزلة علی خلاف دلک.[12]
13. اتفقت الامامیة علی ان العقل محتاج فی علمه و نتائجه الی السمع و انه غیر منفک عن سمع ینبه العاقل علی کیفیة الاستدلال و انه لابد فی اول التکلیف و ابتدائه فی العالم من رسول و وافقهم فی ذلک اصحاب الحدیث و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[13]
14. اتفقت الامامیة علی وجوب رجعة کثیر من الاموات الی الدنیا قبل یوم القیامة و ان کان بینهم فی معنی الرجعه اختلاف و اتفقوا علی اطلاق لفظ البداء فی وصف الله تعالی و ان ذلک من جهت السمع دون القیاس و اتفقوا علی ان ائمه الضلال خالفوا فی کثیر من تالیف القرآن و عدلوا عن موجب التنزیل و سنة النبی(ص) و اجمعت المعتزلة… علی خلاف الامامیة فی جمیع ما عددناه.[14]
15. اتفقت الامامیة علی ان الوعید بالخلود فی النار متوجه الی الکفار خاصة دون مرتکبی الذنوب من اهل المعرفة بالله تعالی و الاقرار بفرائضه من اهل الصلاة… و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک و زعموا ان الوعید بالخلود فی النار عام فی الکفار و جمیع فساق اهل الصلاة.[15]
16. اتفقت الامامیة علی ان من عذب بذنبه من اهل الاقرار و المعرفة و الصلاة لم یخلد فی العذاب و اخرج من النار الی الجنة… و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک.[16]
17. اتفقت الامامیة علی ان رسول الله (ص) یشفع یوم القیامه لجماعة من مرتکبی الکبائر من امته و ان امیرالمؤمنین(ع) یشفع فی اصحاب الذنوب من شیعته و ان ائمة آل محمد (علیهم السلام) یشفعون کذلک… و اجمعت المعتزلة علی خلاف ذلک و زعمت ان شفاعة رسول الله للمطیعین دون العاصین و انه لایشفع فی مستحق العقاب من الخلق اجمعین.[17]
18. اتفقت الامامیة علی ان مرتکب الکبائر من اهل المعرفة و الاقرار لایخرج بذلک عن الاسلام… و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[18]
19. اتفقت الامامیة علی ان الاسلام غیر الایمان… و اجمعت المعتزلة… علی خلاف ذلک.[19]
20. اتفقت الامامیة علی ان قبول التوبة، تفضل من الله عزوجل و لیس بواجب فی العقول اسقاطها لما سلف من استحقاق العقاب… و اجمعت المعتزلة علی خلافهم و زعموا ان التوبة مسقطة لما سلف من العقاب علی الوجوب.[20]
21. معتزله قائل به تفویض است و می گوید: «افعال العباد غیر مخلوقة فیهم و انهم المحدثون لها[21] و… ان العبد قادر خالق لافعاله خیرها و شرها[22] و ان الله تعالی لیس له فی افعال العباد المکتسبه صنع و لا تقدیر لا بایجاد و لا نفی »[23] ولی شیعه معتقد به امر بین امرین است.[24]
22. امامیه معتقد است اگر نصوص شرعی بر خلاف احکام قطعی عقل دلالت داشته باشد،باید تاویل شود، ولی معتزله در پیروی از عقل افراط کرده، تا جایی که برخی از نصوص شرعی را که با عقل تلائم ندارد، منکر شده است.[25]
23. امامیه امر به معروف و نهی از منکر را به دلیل کتاب و سنت واجب می دانند و معتزله به حکم عقل آن را واجب می دانند.[26]
24. معتزله میان وجود و عدم به حد وسط معتقد است و آن را حال می نامند، اما امامیه هیچ اعتقادی به آن ندارد و می گویند بین وجود و عدم حد فاصلی نیست.[27]،[28]
[1]. شیخ مفید، اوائل المقالات، ص 4.
[2]. همان جا.
[3]. همان جا.
[4]. همان جا.
[5]. همان جا.
[6]. همان، ص 4 و 5.
[7]. همان، ص 5.
[8]. همان، ص 6.
[9]. همان جا.
[10]. همان، ص 7.
[11]. همان جا.
[12]. همان جا.
[13]. همان، ص 7 و 8.
[14]. همان جا.
[15]. همان جا.
[16]. همان جا.
[17]. همان،ص 9 و 10.
[18]. همان، ص 10.
[19]. همان جا.
[20]. همان، ص 10.
[21]. شرح اصول الخمسه، ص 323.
[22]. المنیة و الامل، ص 149.
[23]. الفرق بین الفرق، ص 94.
[24]. اعتقادات صدوق، ص 69.
[25]. معالم الفلسفة الاسلامیة، ص 173.
[26]. همان، ص 171 – 172.
[27]. همان، ص 172.
[28]. برگرفته از مقاله” تأثیر اندیشه های کلامی شیعه بر معتزله” نوشتۀ قاسم جوادی.