آثار نماز

نماز یکی از عبادت های بزرگ اسلام است که تاثیرات بسیار مهمی در تربیت فرد و جامعه دارد. از جمله:

1- نماز وسيلۀ شستشوى از گناهان است، در حديثى مى‏خوانيم: پيامبر (ص) از ياران خود سؤال كرد:

” اگر بر در خانۀ يكى از شما نهرى از آب صاف و پاكيزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، آيا چيزى از آلودگى و كثافت در بدن او مى‏ماند؟”.

در پاسخ عرض كردند: نه، فرمود:” نماز درست همانند اين آب جارى است، هر زمان كه انسان نمازى مى‏خواند گناهانى كه در ميان دو نماز انجام شده است از ميان مى‏رود”.

2- نماز سدى در برابر گناهان آينده است، چرا كه روح ايمان را در انسان تقويت مى‏كند، و نهال تقوى را در دل پرورش مى‏دهد، و مى‏دانيم” ايمان” و” تقوى” نيرومندترين سد در برابر گناه است، و اين همان چيزى است كه خدا در بارۀ آن فرمود: «آن چه از كتاب به سوى تو وحى شده است بخوان، و نماز را برپا دار، كه نماز از كار زشت و ناپسند بازمى‏دارد، و قطعاً ياد خدا بالاتر است، و خدا مى‏داند چه مى‏كنيد.»[1]

3- نماز، غفلت‏زدا است، بزرگترين مصيبت براى رهروان راه حق آن است كه هدف آفرينش خود را فراموش كنند و غرق در زندگى مادى و لذائذ زود گذر كردند، اما نماز به حكم اين كه در فواصل مختلف، و در هر شبانه روز پنج بار انجام مى‏شود، مرتبا به انسان اخطار مى‏كند، هشدار مى‏دهد، هدف آفرينش او را خاطر نشان مى‏سازد، موقعيت او را در جهان به او گوشزد مى‏كند و اين نعمت بزرگى است كه انسان وسيله‏اى در اختيار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه قوياً به او بيدار باش گويد.

4- نماز خودبينى و كبر را در هم مى‏شكند، چرا كه انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار در برابر خدا پيشانى بر خاك مى‏گذارد، خود را ذرۀ كوچكى در برابر عظمت او مى‏بيند، بلكه صفرى در برابر بى‏نهايت. پرده‏هاى غرور و خود خواهى را كنار مى‏زند، تكبر و برترى جويى را در هم مى‏كوبد.

به همين دليل على (ع) در آن حديث معروفى كه فلسفه‏هاى عبادات اسلامى در آن منعكس شده است بعد از ايمان، نخستين عبادت را كه نماز است با همين هدف تبيين مى‏كند مى‏فرمايد: “خداوند ايمان را براى پاكسازى انسان ها از شرك واجب كرده است و نماز را براى پاكسازى از كبر” .

5- نماز وسيلۀ پرورش، فضائل اخلاق و تكامل معنوى انسان است، چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون مى‏برد، به ملكوت آسمان ها دعوت مى‏كند، و با فرشتگان همصدا و همراز مى‏سازد، خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا مى‏بيند و با او به گفتگو برمى‏خيزد.

6- نماز به سائر اعمال انسان ارزش و روح مى‏دهد- چرا كه نماز روح اخلاص را زنده مى‏كند، زيرا نماز مجموعه‏اى است از نيت خالص و گفتار پاك و اعمال خالصانه، تكرار اين مجموع در شبانه روز بذر ساير اعمال نيك را در جان انسان مى‏پاشد و روح اخلاص را تقويت مى‏كند.

امام على (ع) در وصاياى خود بعد از آن كه فرق مباركش با شمشير ابن ملجم جنايتكار شكافته شد فرمود: “خدا را خدا را در بارۀ نماز؛ چرا كه ستون دين شما است”.[2]

همان طور كه اگر عمود خيمه در هم بشكند يا سقوط كند هر قدر طناب ها و ميخ هاى اطراف محكم باشد اثرى ندارد، همچنين هنگامى كه نماز که ستون دین است آسیب ببیند یا از ميان برود اعمال ديگر اثر خود را از دست خواهند داد.

در حديثى از امام صادق (ع) مى‏خوانيم: “نخستين چيزى كه در قيامت از بندگان حساب مى‏شود نماز است اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول مى‏شود،[3] و اگر مردود شد سائر اعمال نيز مردود مى‏شود.” [4] شايد دليل اين سخن آن باشد كه نماز رمز ارتباط خلق و خالق است، اگر به طور صحيح انجام گردد قصد قربت و اخلاص كه وسيله قبولى سائر اعمال است در او زنده مى‏شود، و گرنه بقيۀ اعمال او آلوده مى‏گردد و از درجۀ اعتبار ساقط مى‏شود.

7- نماز انسان را به بهداشت و پاكسازى محیط زندگى از هر گونه آلودگی ظاهری و باطنی امر مى‏كند، چرا كه مى‏دانيم مكان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشى كه بر آن نماز مى‏خواند، آبى كه با آن وضو مى‏گيرد و غسل مى‏كند، محلى كه در آن غسل و وضو انجام مى‏شود بايد از هر گونه نجاست و کثافت و غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاك باشد كسى كه آلوده به تجاوز و ظلم، ربا، غصب، كم‏فروشى، رشوه خوارى و كسب اموال حرام باشد چگونه مى‏تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ در كتب فقهى و منابع حديث، امور زيادى به عنوان موانع قبول نماز ذكر شده است از جمله مساله شرب خمر است كه در روايات آمده:” نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر اين كه توبه كند”.[5]

پيدا است كه فراهم كردن اين شرايط قبولى تا چه حد سازنده است.

8- رعايت شرائط كمال نماز ، عامل مؤثر ديگر براى ترك بسيارى از گناهان است. مثلاً تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتى است به بهره مند شدن نمازگزار از همۀ آثار نماز در زمان های متعدد.

9- نماز روح انضباط را در انسان تقويت مى‏كند، چرا كه دقيقا بايد در اوقات معينى انجام گيرد كه تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز، است همچنين آداب و احكام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و ركوع و سجود و مانند آن كه رعايت آنها، پذيرش انضباط را در برنامه‏هاى زندگى كاملاً آسان مى‏سازد.

همۀ اينها فوائدى است كه در نماز، قطع نظر از مسالۀ جماعت وجود دارد و اگر ويژگى جماعت را بر آن بيفزائيم، بركات بى شمار اجتماعی دیگری علاوه بر آن چه گفته شد خواهد داشت .

[2] تهذيب‏ الأحكام، ج 9، ص 176، حدیث4، “اللَّه اللَّه فى الصلاة فانها عمود دينكم”.

[3] الكافي، ج 3، ص 268، حدیث 4.

[4] وسائل‏الشيعة، ج 4، ص 34.

[5] الكافي، ج 6، ص 400، حدیث 1.