Warning: filemtime(): stat failed for /home/islamp/public_html/fa/wp-content/plugins/easy-table-of-contents/assets/js/front.min.js in /home/islamp/public_html/fa/wp-content/plugins/easy-table-of-contents/easy-table-of-contents.php on line 236
searchicon

کپی شد

معیار مسائل كلامى

مهم‏ترين ويژگى يك بحث كلامى عقلى بودن آن است. امّا آيا هر مسئله عقلى، غير مرتبط با عمل خارجى، مسئله‏اى كلامى است؟ و آيا هر مسئله‏ كلامى، ضرورتاً عقلى است؟ و اصولاً مقصود از عقل در اين مباحث چيست؟

براى پاسخ به اين پرسش‏ها بايد به سه نكته توجه داشت:

1. صرف عقلى بودن يك مسئله، به معناى كلامى بودن آن نيست. ممكن است بحث عقلى در دانشى، مانند منطق مطرح شود، ولى يك مسئله كلامى تلقى نگردد و در حوزۀ معرفت دينى به كار نيايد.[1]

2. مقصود از عقلى بودن مسئله در اين مباحث، هر نوع استدلالى است كه در آن از نصوص شرعى و ادلّۀ نقلى به عنوان دليل اصلى كمك نگرفته باشيم و مستند اساسى آن نقل نباشد.[2]

از اين رو، آنچه در اين تعبير مورد نظر است، عقل به معناى وسيع كلمه است؛ يعنى هرچه كه مستند اصلى آن نقل نباشد، هر چند نتوان عقل مصطلح منطقى يا فلسفى را بر آن اطلاق كرد.[3]

3. در روش شناسى علم كلام گفته مى‏شود كه اين دانش از دو شيوۀ عقلى و نقلى بهره مى‏جويد. با توجه به اين مطلب، اين سؤال كه آيا هر مسئلۀ كلامى، عقلى است؟، اهميّت بيشترى پيدا مى‏كند و اين سخن كه مهم‏ترين ويژگى مسئله كلامى، عقلى بودن آن است، مورد ترديد واقع مى‏گردد.

پاسخ اين است كه در علم كلام، هدف اصلى دفاع مقبول از عقايد دينى در مقابل تهاجم انديشه‏هاى مخالفان است و اين ميسّر نيست، جز آن كه بر ادلۀ نقلى آن دين، به عنوان دليل اصلى تكيه نشود و عقل به معناى وسيع كلمه- كه ابزار مشترك بين انديشه‏هاى متقابل است- به كار گرفته شود. اين سخن به اين معنا نيست كه در هر مسئلۀ كلامى بايد، مستقيماً و بدون واسطه، عقل را حاكم قرار داد، ولى چنان هم نيست كه بتوان به طور كلى عقل را در يك مسئلۀ كلامى معزول دانست. گاهى در يك بحث كلامی مى‏توان با يك يا چند واسطه به عقل استناد جست. در پاره‏اى از موارد نيز مستند اوّلى به ظاهر يك دليل نقلى است؛ اما در واقع آن دليل نقلى، متكى بر يك دليل عقلى است. از اين رو، همۀ مسائل كلامى در نهايت به عقل مستند مى‏شود. پس اين سخن كه يكى از ويژگى‏هاى كلامى بودن يك مسئله، عقلى بودن آن است، سخنى مقبول و معقول محسوب مى‏شود. از سوى ديگر، يك مسئلۀ كلامى بدون شك فقهى يا اصولى نيست، با اين وصف مى توان آن را چنين تعريف كرد:

“هر مسئلۀ مرتبط با دين و غير مرتبط با عمل خارجى متدينين كه فقهى يا اصولى نباشد و بدون تكيه بر نقل ثابت شود، مسئله‏اى كلامى است.”

بنابراین؛مسئلۀ كلامى- كه ما در پى ارايۀ تعریف آن هستيم – چنين بیان مى شود:

“هر مسئله‏اى كه به دين مرتبط و مستقيماً به عمل مكلفان ارتباطى نداشته باشد و در قياس استنباط به عنوان عنصر مشترك؛ يعنى اصولى و يا عنصر مختص؛ يعنى فقهى به كار نرود و به شيوۀ عقلى- به‏معناى وسيع كلمه- اثبات گردد، مسئله‏اى ‏كلامى ‏خواهد بود.”[4]

منابع مطالعه بيشتر:

مهدى هادوى تهرانى، مبانى كلامى اجتهاد، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، قم، چاپ اول، 1377.


[1]. به تعبير منطقى: كلامى بودن مسئله اخص از عقلى بودن آن است.

[2]. بنابراين، دليل عقلى شامل هرگونه استدلال قياسى، يا استقرايى و تجربى مى‏شود.

[3]. با توجه به نكتۀ اوّل و دوم، روشن مى‏شود كه نسبت بين كلامى بودن مسئله و عقلى بودن آن، به معناى خاص كلمه، عموم و خصوص من وجه است.

[4]. مهدى هادوى تهرانى، مبانى كلامى اجتهاد، ص 24 -22.