کپی شد
مذهب فقهی حنبلى
مؤسّس اين مذهب، أبو عبد اللّٰه، احمد بن حنبل بن هلال شيبانى است. وى در سال 164 هجری در بغداد متولّد شد و در سال 241، در همان شهر، وفات يافت.
او سفرهاى علمى‌اش را به کوفه، بصره، مکه، مدينه، يمن و شام انجام داد و از دانش دانشمندان عصر خويش بهره گرفت. هر چند فقه را از شافعى فرا گرفت ولى اساتيد او به صد تن بالغ شده‌اند.[1] وى از محدّثان بزرگ اهل سنّت به شمار مى‌آيد و «مُسنَد» او، از اطلاع وى در عرصۀ حديث گواهى مى‌دهد. احمد در مسند خويش بيش از چهل هزار حديث نقل کرده است. او به حديث مرسل و ضعيف نيز عمل مى‌کرد.[2]
از مشهورترين شاگردانش مى‌توان به فرزندش صالح بن احمد بن حنبل (م 266)، و فرزند ديگرش، عبد اللّٰه بن احمد بن حنبل (م 290) و عبد الملک بن عبد الحميد بن مهران (م 274) و احمد بن محمّد بن حجاج اشاره کرد.[3]
اين مذهب در بغداد ظهور کرد و به شام هم رفت. امروز مذهب غالب اهل سنت در حجاز، قطر، فلسطين و بحرين، مذهب حنبلى است.[4]
مصادر فقهى احمد بن حنبل:
شيوۀ احمد حنبل در استنباط فقهى، بدين صورت بود که نخست از نصوص کتاب و سنّت استفاده مى‌کرد؛ و در سنّت از روايات مرسل و ضعيف نيز بهره مى‌گرفت و به هنگام تعارض ميان کتاب و سنّت، کتاب اللّٰه را مقدّم مى‌شمرد؛ اگر سنّتى نمى‌يافت، به فتاواى صحابه تمسّک مى‌کرد؛ و به هنگام اختلاف نظر صحابه، نظرى را که به کتاب اللّٰه و سنّت نزديک‌تر بود ترجيح مى‌داد، و اگر نظرى را نزديک‌تر به کتاب و سنّت نمى‌يافت، نظر اختلافى صحابه را در آن مسئله نقل مى‌کرد، ولى خودش نظرى را برنمى‌گزيد. وى حتّى حديث مرسل را بر قياس مقدّم مى‌داشت و در صورتى که نصّى از کتاب و سنّت و يا سخنى از صحابه نمى‌يافت، به قياس عمل مى‌کرد و پس از آن استصحاب، سدّ ذرايع و مصالح مرسله را مستمسک قرار مى‌داد.
احمد بن حنبل در کتاب «الخلال» نقل مى‌کند که از شافعى دربارۀ قياس سؤال کردم؟ پاسخ داد: فقط به هنگام ضرورت مى‌توان به آن عمل کرد.[5]
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ص 141، به نقل از الفقه الاسلامى و ادلّته، ج 1، ص 53.
[2]. همان، به نقل از همان.
[3]. همان، ص 141و142، به نقل از همان، ص 54.
[4]. همان، ص 142، به نقل از موسوعه جمال عبد الناصر، ج 1، ص 36؛ تاريخ الفقه الاسلامى، ص 148.
[5]. همان، به نقل از تاريخ الفقه الاسلامى، ص 145؛ المدخل فى التعريف بالفقه الاسلامى، ص 203.