کپی شد
دستاوردها، آثار و تألیفات ادریسیان، (ادارسه)
با توجه به فراز و نشیب‌هایی که ادریسیان از شروع تشکیل حکومت خود داشته، دست‌آوردها و آثار زیاد و مختلفی را به‌خویش اختصاص داده است که به‌برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
الف) اولین دستاوردشان حکومت شیعی است و با توجه به‌این‌که، این اولین حکومت شیعی بود که تحقق یافت، بر این اساس می‌توانست تجربه‌ای برای حکومت‌های بعد؛ مانند فاطمیون در مصر باشد.
ب) مسجد در اسلام علاوه بر این که مرکزی عبادی به‌شمار می‌آید، به‌عنوان محل حکومت، تجمع برای امور مهم و مرکز تربیتی و آموزشی از آن‌ها استفاده شده است. به‌اعتقاد برخی، در مغرب مساجد نقش دانشگاه‌ها را ایفا کرده‌اند، به‌عبارتی مساجد، جامع هستند.[1] اما از مراکز دیگری هم می‌توان در مغرب یاد کرد که کاربردی چندگانه داشته‌اند؛ مانند رباط‌ها، خانه و مجالس حاکمان ادریسی. مروری بر مساجد و رباط‌ها در سرزمین ادارسه نشان می‌دهد که این دولت تا چه حد در ترویج اسلام و مراکز عبادی و آموزشی کوشش داشته است.
مسجد الرسول ماسّه (از شهرهاى سوس اقصى) نزدیک دریا واقع است. در ماسه رباطی بر ساحل دریا قرار دارد. [2]
مسجد جامع شهر سوس که به‌نوشته ابن حوقل، مردم آن‌جا دو گروهند: مالکیان «اهل سنت» و موسویون که شیعه هستند و به‌موسى بن جعفر (علیهما‌السلام) و فرزندانش اقتدا مىکنند. دو فرقه مذکور هریک جداگانه در مسجد جامع نماز مىخوانند یا هرگاه یک فرقه نماز خواند، پس از آن، فرقه دیگر اذان می‌گوید و اقامه نماز مىکند.[3]
جامع الاشیاخ که توسط ادریس دوم در سال 192 ساخته شد، امروزه با نام «جامع النور» شناخته می‌شود، در ابتدا خطبه در آن خوانده می‌شد تا به «جامع الشرفا» منتقل شد.[4]
ـ جامع الشرفاء را ادریس بن ادریس[5] در عدوة القرویین در سال 193 ساخت و نماز جمعه در آن برپا می‌شد. ضریح ادریس دوم در همین مسجد است.[6]
ـ جامع قاسم بن ادریس در تادهرت در نزدیکی اصیلا.
ـ جامع بصره که توسط ابراهیم بن ادریس ساخته شد.[7]
ـ جامع جراوه که ابوالعیش عیسی بن ادریس بن محمد بن سلیمان آن را ساخت. [8]
ـ مساجد اصیلا که تعدادی در ایام ادریسیان در این شهر بنا شد.[9]
ـ جامع الاندلس که مریم دختر محمد بن عبدالله فهری آن را در سال 245 ق ساخت و آن را با سهم‌الارث خود از پدر بنا کرد. این مسجد دارای صحن کوچکی بود.[10]
ـ جامع قرویین از مهم‌ترین جوامع فاس بود که فاطمه دختر محمد بن عبدالله فهری در عدوه قرویین از مال‌الارث خود ساخت. این مسجد به‌شکل مربع ساخته شد. صحن اول آن دارای چهار درب و مأذنه کوتاه بود و در سال 307 قمری، نماز جمعه از الشرفا به‌آن منتقل گردید. ویژگی این جامع آن بود که اولین مسجد ساخته‌شده توسط یک زن مسلمان است و بعد‌ها به‌یک جامعه تغییر کاربری داد و از اولین جامعه‌ها محسوب می‌شود.[11] مسجد فاس بخش قرویین بزرگ‌تر از مسجد دوقلویش در بخش اندلسیین بود. گفته‌اند از همان ابتدا به صورت مرکز علم و مطالعه و تحقیق درآمد. علت آن‌هم وجود کتابخانه‌ای بود که بر اساس کتیبه‌ای که به‌دست آمده، بنیان‌گزارش آن را ساخت. وجود این کتابخانه باعث شد که مسجد به‌مرور زمان به دانشگاهی تبدیل شود که از کهن‌ترین دانشگاه‌های جهان اسلام است؛ زیرا این مسجد حدود 115 سال پیش از الازهر ساخته شد.[12] (الازهر در سال 360 ساخته شد) یعنی دویست سال پیش از دانشگاه پاریس که در 1180 میلادی ساخته شده است.[13]
خانه حاکمان نیز به‌عنوان مرکز تجمع دانشمندان بوده است. احمد بن ادریس مجالس علمی در قصرش برگزار می‌کرد[14] و ادبا و شعرا در آن شرکت می‌کردند.[15] همین‌طور درباره یحیی بن ادریس نیز گفته شده است که مجلس علم برپا می‌ساخت و دانشمندان و ادبا در آن شرکت می‌کردند.[16] و [17]
[1]. رمضان التلیسی، بشیر، الاتجاهات الثقافیه فی الغرب الاسلامی خلال قرن الرابع الهجری، ص 391 به بعد.
[2] . یعقوبى، احمد بن اسحاق، البلدان، ص 199.
[3] . ابن حوقل، محمد، صورة الأرض، ج 1، ص 92.
[4] . سعدون، نصرالله، دوله الادارسه فی العصر الذهبی، ص 55.
[5]. فارسی، ابن ابی زرع، الانیس الامطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک و تاریخ مدینه فاس، ص 47.
[6] . دوله الادارسه فی العصر الذهبی، ص 56.
[7] . همان، ص 56.
[8]. همان.
[9]. همان.
[10] . همان، ص 57.
[11]. زمزمی کتانی، منتصر بالله، فاس عاصمه الادارسه و رسائل اخری، ص 65؛ دوله الادارسه فی العصر الذهبی، ص 58.
[12]. مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، مترجم: شیخی، حمیدرضا، ج 1، ص 363.
[13]. فاس عاصمه الادارسه و رسائل اخری، ص 64.
[14]. اصطلاح قصر از دوران اغالبه، به‌معنای رباط است محرس و قصر در کلام نویسنده نزهة المشتاق با این تفاوت که رباط غیرساحلی حصن خوانده می‌شد. و از آن‌چه ادریسی آورده است می‌توان گفت قصر غالباً با برجی همراه بوده که آتش به‌بالای آن نمی‌رسیده است، الاتجاهات الثقافیه فی الغرب الاسلامی خلال قرن الرابع الهجری، ص413.
[15]. همان، ص 405.
[16]. بکرى، عبد الله بن عبد العزیز، المسالک و الممالک، ص 816.
[17] . فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی.