کپی شد
بعثت
فهرست
مفهوم شناسی بعثت
بِعْثَت، اصطلاحى در فرهنگ اسلامى به معناي برانگيختن و برگزيدن پيامبران از سوی خداوند برای هدايت مردم كه آغاز رسالت هر پيامبر است. بعثت در فرهنگ قرآنى به معنای عامل برانگيختن و رسانيدن به مرحله‌ای خاص از تكامل است كه در آن نوعى تحول وجود دارد. براي همين، در معنای حشر مردگان نيز به كار رفته است، زيرا آغاز نوعى تحول بزرگ و وارد شدن به فضايى جديد است؛ هرچند معنای اصطلاحى غالب آن برانگيختن و فرستادن پيامبران برای هدايت مردم است. از اين ميان، بعثت پيامبر اكرم (ص) جايگاه خاصى يافته است، به طوری كه بيشتر، از كلمۀ «بعثت»، برانگيخته شدن ايشان به پيامبری، به اذهان متبادر مى‌شود.
بعثت پیامبر به زبان قوم
از آيات متعدد قرآن صريحا استفاده مى‌شود كه پيامبر اسلام (ص) براى عموم بشر فرستاده شده است. از جمله: يا محمّد (ص) “ما تو را نفرستاديم مگر براى عموم مردم”.[1] يا محمّد (ص) “بگو: اى مردم! يقينا من به سوى كليه شما فرستاده شدهام.[2] و آيات ديگرى كه نقل آنها به طول مىانجامد. پس عمومیت و جهانی بودن دین اسلام امری مسلم است، اما این که هر پیامبری به زبان قوم خود سخن می گوید چون مبنا بر این است که ادراك هر موضوع و مطلبى موقوف به اين است كه گوينده و شنونده لغت و زبان يكديگر را به طور كامل بدانند و در آنچه گوينده بیان می کند كوچك ترين ابهامى براى شنونده باقى نماند، از این رو خداوند در اين آيه مورد بحث مي فرمايد: “ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم، مگر به لغت و زبان بومى و معمولى قوم و امت او. بهترين گواه زنده و گويا براى معنایى كه گفته شد جملۀ ذيل است كه مي فرمايد: “لِيُبَيِّنَ لَهُمْ”؛ تا آن پيامبر حقايق دينى و مذهبى را به نحو كاملى براى قوم خود بيان و روشن كند، و كوچك ترين ابهامى براى ايشان باقى نگذارد.[3] و بتواند با اذن خداوند مردم را از تاریکی ها به سوی نور راهنمایی نماید و هدف از بعثت محقق شود.
پیامبر نیز اگر چه برای همۀ مردم مبعوث شده است، ولی لازم است به زبان قوم خود تکلم کند؛ زیرا گسترش دین باید از طریق اسباب و وسایل عادی باشد و با توجه به این که عمر پیامبر محدود است این قوم مؤمن به او هستند که رسالت او را به سوی دیگر جهانیان و نسل های آینده حمل می کنند، از این رو ابتدا خواسته جزیرة العرب را با اسلام آشنا و بدان مؤمن کند، تا از آن جا گروه های تبلیغ به سوی سایر نقاط فرستاده شود.از این رو بین فرستاده شدنش برای همۀ مردم و فرستاده شدنش به زبان قومش هیچ تعارض و تنافی وجود ندارد.[4]
بنابراين، معناى آیه “وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ”، اين است كه خداى تعالى، مسئلۀ ارسال رسل و دعوت دينى را بر اساس معجزه و يك امر غير عادى بنا نگذاشته، و چيزى هم از قدرت و اختيارات خود را در اين باره به انبياى خود واگذار ننموده است، بلكه ايشان را فرستاد تا به زبان عادى با مردم گفت و گو كنند و مقاصد خود (وحی) را به آنان به فهمانند.[5]
آئین پیامبر اسلام قبل از بعثت
در اين كه پيامبر اسلام (ص) قبل از بعثت هرگز براى بت سجده نكرد و از خط توحيد منحرف نشد شكى نيست، و تاريخ زندگى او نيز به خوبى اين معنا را منعكس مىكند، اما در اين كه بر كدام آئين بوده؟ و طبق دستورات و شریعت کدام پیامبر عمل می نمود در ميان دانشمندان اسلامی گفت و گو است.
1. بعضى آن حضرت را پيرو آئين مسيح (ع) مىدانند؛ چرا كه قبل از بعثت پيامبر (ص) آئين رسمى و غير منسوخ آئين حضرت مسیح بوده است.
2. بعضى ديگر او را پيرو آئين ابراهيم (ع) مىدانند؛[6] چرا كه “شيخ الانبياء” و پدر پيامبران است و در بعضى از آيات قرآن آئين اسلام به عنوان آئين ابراهيم معرفى شده” اين همان دين پدرتان ابراهيم است، او شما را از پيش مسلمان ناميده است”.[7]
3. بعضى نيز اظهار بىاطلاعى كرده و گفتهاند: مىدانيم آئينى داشته، اما كدام آئين؟ بر ما روشن نيست!
گرچه هر يك از اين اقوال وجهى دارد، اما هيچ كدام مسلم نيست، و مناسب تر از اينها قول چهارم است و آن اين كه: پيامبر (ص) شخصا برنامۀ خاصى از سوى خداوند داشته كه بر طبق آن عمل مىكرده، و در حقيقت آئين مخصوص خودش بوده، تا زمانى كه اسلام بر او نازل گشت.
شاهد اين سخن حديثى است كه در نهج البلاغه آمده است: “خداوند از آن زمان كه رسول خدا از شير باز گرفته شد بزرگترين فرشتهاش را قرين وى ساخت، تا شب و روز او را به راههاى مكارم، و طرق اخلاق نيك سوق دهد”.[8]
مأموريت چنين فرشتهاى دليل بر وجود يك برنامه اختصاصى است. شاهد ديگر اين كه در هيچ تاريخى نقل نشده است كه پيغمبر اسلام (ص) در معابد يهود يا نصارى يا مذهب ديگر مشغول عبادت شده باشد، نه در كنار كفار در بتخانه بود، و نه در كنار اهل كتاب در معابد آنان، در عين حال پيوسته خط و طريق توحيد را ادامه مىداد، و به اصول اخلاق و عبادت الاهى سخت پايبند بود.
روايات متعددى نيز- طبق نقل علامه مجلسى در بحار الانوار- در منابع اسلامى آمده است كه پيامبر (ص) از آغاز عمرش مؤيد به روح القدس بود و با چنين تاييدى مسلما بر اساس الهام روح القدس عمل مىكرد”.
“علامه مجلسى” شخصا معتقد است كه پيامبر اسلام قبل از مقام رسالت داراى مقام نبوت بوده، گاه فرشتگان با او سخن مىگفتند، و صداى آنها را مىشنيد، و گاه در رؤياى صادقه به او الهام الاهى مىشد، و بعد از چهل سال به مقام رسالت رسيد، و قرآن و اسلام رسما بر او نازل شد، او شش دليل بر اين معنا ذكر مىكند كه بعضى از آنها با آنچه در بالا آورديم هماهنگ است.[9]
فاصله زمانی پیامبران اولوالعزم
در این زمینه مطلبی که همۀ تاریخ نویسان بر آن وحدت نظر داشته باشند، موجود نیست. تاریخ نویسان گزارش واحدی به دست ما نداده اند؛ چون کتب تاریخ از بیان وقایع زمان پیامبران قبل از اسلام ساکت است و آن مقداری که در آیات و روایات آمده به این جزئیات اشاره نشده است. تنها در در روایتی آمده است که: امام صادق (ع) فرمود: “بين حضرت نوح (ع) و ابراهيم خليل (ع) هزار سال فاصله بود.”[10]
اما آنچه که در کتاب های تاریخ آمده است عبار ت است از: این که عمر حضرت آدم (ع) 1000 سال بوده است. فاصلۀ میان مرگ او و طوفان نوح (ع) هزار و دویست و چهل و دو سال بود و فاصله میان طوفان نوح (ع) و مرگ او سی صد و پنجاه سال. و میان نوح و ابراهیم (ع) دو هزار و دویست سال. و میان ابراهیم (ع) و موسی (ع) نه صد سال و میان موسی (ع) و داوود (ع) پانصد سال و میان داوود (ع) و عیسی (ع) هزار و دویست سال پس بین موسی و عیسی (ع) هزار و هفت صد سال، و میان عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) شش صد و بیست سال. پس بدین گونه از روزگار آدم تا محمد (ص) هفت هزار و هشت صد سال بوده است.[11]
گزارش فاصله زمانی میان پیامبران به نحوی دیگر:
بین آدم (ع) و نوح (ع) ده قرن فاصله وجود داشته است و نیاکان نوح (ع) تا آدم (ع) همه بر آئین الاهی بوده اند… و میان نوح (ع) و ابراهیم (ع) هم ده قرن فاصله بوده است. و میان ابراهیم (ع) و موسی (ع) نیز ده قرن فاصله بوده است… و فاصله میان موسی بن عمران و عیسی بن مریم هزار و نه صد سال بوده است و در فاصله میان آن دو هیچ فترتی (زمان بدون پیامبر) نبوده است و در آن مدت فقط از بنی اسرائیل هزار پیامبر مبعوث شده است. فاصله میان میلاد عیسی (ع) و بعثت رسول خدا (ص) پانصد و شصت و نه سال بوده است.[12]
شاید بتوان اختلاف این دو گزارش را به این نحو توجیه کرد که این اختلاف ناشی از آن است که معیار آغاز محاسبه در نزد مورخین متفاوت است. بعضی آغاز و انجام را تولد قرار داده اند و برخی آغاز و انجام را نبوتشان، و برخی به صورت تلفیقی، یعنی برای آغاز تولد پیامبری را در نظر گرفته و برای پایان آغاز بعثت پیامبر دیگر را و یا برعکس.
برای نمونه به گزارش دوم توجه می کنیم. او فاصله میان عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) را این طور بیان می کند:
فاصله میان میلاد عیسی (ع) و بعثت رسول خدا (ص) پانصد و شصت و نه سال بوده است که آغاز را میلاد عیسی (ع) و پایان را بعثت حضرت محمد (ص) قرار داده نه تولد آن حضرت.
البته با این توجیه، اختلاف میان مورخان ممکن است به حداقل برسد اما از بین نمی رود و نمی توان به جواب قاطع و روشنی دست یافت؛ زیرا طبق بعضی از گزارشات فاصلۀ بین نوح و ابراهیم ده قرن است اما در گزارش دیگر این فاصله بیش از 2200 سال ذکر شده است. بهرحال این ارقام تقریبی است و احتمال خطا در آن زیاد است.
[1] سبأ، 28، “وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ”.
[2] اعراف، 158. “قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعاً”.
[3] تفسير آسان، ج 8، ص 319.
[4] سيد بن قطب بن ابراهيم شاذلي، فى ظلال القرآن، ناشر دارالشروق، بيروت- قاهره، 1412 ق، چاپ هفدهم، ج 4، ص 2087.
[5] همان.
[6]جعفرى، يعقوب، كوثر، ج 6، ص 234، پيامبر اسلام پيرو دين ابراهیم بود و خدا به او وحى كرده بود كه از دين ابراهيم پيروى كند …. چه افتخارى بالاتر از اين كه محمّد پيامبر خدا و امت اسلامى همگى خود را پيروان راستين ابراهيم مىدانند.
اين كه به پيامبر اسلام وحى شده بود كه پيرو دين ابراهيم باشد، فقط مربوط به زمان قبل از بعثت نيست، بلكه پس از بعثت نيز پيامبر اسلام ادامه دهنده راه ابراهيم بود و ابراهيم به عنوان مظهر توحيد و قهرمان بت شكن، الگو و سرمشق پيامبران از جمله پيامبر اسلام بود و اساساً همه پيامبران توحيدى در اصول پيرو ابراهيم بودند و اگر تفاوتهايى در ميان اين پيامبران وجود داشت، تفاوت در برخى از احكام و شرايع بود كه مطابق با مقتضاى زمان تشريع مى‌شود و هر دينى براى خودش آيينها و برنامههايى داشت: براى هر امّتى از شما راه و روشى قرار داديم، مائده، 48.
پيامبر اسلام طبق تعليمات الهى، توجه خاصى به ابراهيم داشت و مىتوان گفت كه دين اسلام همان آيين ابراهیم بود كه به صورت تكامل يافته و مطابق با زمان از سوى خداوند عرضه شده بود.
[7] حج، 78.
[8] نهج البلاغه، خ 192 (خطبه قاصعه): “و لقد قرن اللَّه به (ص) من لدن ان كان فطيما اعظم ملك من ملائكته، يسلك به طريق المكارم، و محاسن اخلاق العالم، ليله و نهاره”.
[9] مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج20، ص 507، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، چاپ اول.
[10] مجلسی محمد باقر ، بحار، ج 76، ص 91
[11] المقدسی، مطهر بن طاهر، ، البدء و التاریخ، ترجمه شفیعی کدکنی، محمدرضا، ج 1، ص 238، تهران، چاپ اول، 1374 ش.
[12] بن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه، مهدوی دامغانی، محمود، ج 1، ص 41، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374 ش.