کپی شد
مفهوم شناسی هرمنوتيک
“هرمنوتيک” در اصل مشتق از نام “هرمس” خداى يونان باستان است. هرمس، الهۀ مرزها و واسطۀ بين خدايان و مردمان، خالق سخن و تفسير كنندۀ خواستههاى خدايان براى مردمان بوده است. به همين مناسبت، هرمنوتيک، در لغت به معناى “وابسته به تفسير” است[1] و در اصطلاح شامل مجموعه بحثهايى است كه در بارۀ “تفسير متن” و فهم آن مطرح مىشود.[2]
اما “تفسير[3]” و “متن” در اين عبارت به چه معنا است؟ تفسير به معناى شناخت معناى مقصود و كشف و بيان مراد گوينده است و این با “تأويل” فرق دارد؛ زیرا تأویل كشف ريشههاى معنا و سايههاى معنايى سخن است. “متن” در اين تعبير، شامل هر چيزى است كه در وراى آن مطلبى و مفهومى نهفته باشد. از اين رو، نه تنها نوشته، بلكه سخن و هر اثر هنرى؛ مانند نقاشى، موسيقى، و سينما را در بر مىگيرد. گاهى – همچنان كه در مباحث هايدگر مشاهده می شود – معناى “متن” آن قدر توسعه مىيابد كه شامل عالم عين نيز مىشود و اين جا است كه هرمنوتيک از حوزۀ تفسيرى خود خارج مىشود و به قلمرو فلسفه و هستىشناسى گسترش مىيابد.
بنابراين، هر بحثى كه مربوط به تفسير متن باشد و اصول و ضوابطى را در جهت كشف مراد مؤلف و رسيدن به معناى نهايى متن معرفى كند، يا وجود چنين امورى را انكار نمايد، در حوزۀ مباحث هرمنوتيکى قرار مىگيرد. اين معنا، اصطلاحِ عام “هرمنوتيک” و شامل همۀ نحلههاى تفسيرى است. در اين نگاه حتى مباحث الفاظ علم اصول در فرهنگ رايج حوزۀ اسلامى، مىتوانند مباحثى هرمنوتيکى تلقّى شوند، هر چند به عنوان علم مستقل مطرح نگرديده و در ضمن علم اصول كه مباحث فراوان ديگرى نيز دارد، بيان شدهاند.[4]
البته تعاریف دیگری نیز برای این اصطلاح وجود دارد؛ مثلاً پل ریکور در تعریف هرمنوتیک گفته است: هرمنوتیک نظریۀ عمل فهم است در جریان روابطش با تفسیر متون.[5]
به عقیدۀ شلایر ماخر هرمنوتیک به مثابه روش جهت جلوگیری از خطر بدفهمی یا سوء فهم است.[6]
.[1] به عبارت دیگر؛ این واژه با کلمۀ “هرمس” ( پیامبر خدایان) از جهت ریشه و اصل بی ارتباط نیست. گویا مفسر همانند پیامبر، قصد کشف معنا از سخن و پیام آوردن را دارد. پس هدف از هرمنوتیک ارائۀ روشی است تا به وسیلۀ آن مفسر به اهداف و مقاصد مؤلف نائل گردد.
سبحانی، جعفر ، هرمنوتیک، ص 7، مجلۀ قبسات، ش 17، ص 3؛ ریچارد پالمر، علم هرمنوتیک، ترجمه، حنایی کاشانی، محمد سعید.
[2]. Mircea Eliadei. The Encyclopedia of Religion, Hermeneutics, Van A.Harvey. p. 279 – kurt Mueller – Vollmer, The Hermeneutics Reader. Philological Hermeneutics, Philip August Boeckn, Basil Blackwell, 1986, p. 134.
[3]. “Interpretation”
[4]. هادوی تهرانی، مهدی، مبانی کلامی اجتهاد، ص121، مؤسسۀ فرهنگی خانۀ خرد، چاپ سوم، قم، 1385ش.
[5]. ریکورد،پل، رسالت هرمنوتیک، در حلقۀ انتقادی، ص 9، انتشارات روشنگران، تهران، 1378ش.
[6]. بیات، عبدالرسول، فرهنگ واژه ها، ص580، مؤسسۀ اندیشه وفرهنگ دینی، چاپ دوم، قم، 1381ش.