قرض الحسنه‌ در روایات

قرض دادن به برادران دينى براى كسانى كه توان مالى دارند، سنت اسلامى است و خوددارى از آن ‏عملى ناپسند و مورد نكوهش است.

پیامبر اسلام (ص) در نكوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خوددارى می کنند فرمود: “كسى كه برادر مسلمان و نيازمندش براى قرض گرفتن به او روى بياورد و او با اين كه توانايى ‏دارد، خواسته وى را تأمين نكند، خداوند از بهشت محرومش مى‏سازد”.[1]

رسول خدا در بیان دیگری فرمودند: «کسی که به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده به اندازۀ کوه های احد، رضوان و سینا پاداش خواهد داشت و اگر برای وصول طلب خود با بدهکار مدارا کند، از پل صراط همانند برق جهنده، بدون حساب و عذاب عبور خواهد کرد”.[2]

امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید: “قرض دادن را از صدقه بیشتر دوست می دارم. حضرتش می فرمود: کسی که قرض دهد و برایش مدّت معین نماید و شخص مقروض در وقت معین آن را نپردازد، اجر و پاداش هر روز تأخیر مانند پاداش یک دینار صدقه در هر روز است”.[3]

هم چنین امام صادق (ع) می فرماید: “قرض و عاريه دادن و پذيرايى از ميهمان از سنّت های اسلامى است”.[4]

بنابر این، در روایاتی که از  معصومان (ع) به ما رسیده قرض دادن، کار بسیار مثبتی ارزیابی شده است، هر چند که از قرض گرفتن ـ حتی الامکان ـ منع شده است.

البته، گفتنی است در روايات، قرض گرفتن بدون نياز عملى نكوهيده تلقّى شده و از آن نهى شده است. براساس‏ اين روايات، انسان بايد در شرايطى روى به قرض آورد كه ناچار و درمانده باشد؛ چون مديون‏ كردن خود جز تحمّل مسئوليّت و زير بار حقوق ديگرى رفتن و اغتشاش فكرى و دغدغه روحى ‏و غم و غصّه، چيز ديگری در پى نخواهد داشت؛ از اين رو، از امام على (ع) نقل شده است كه رسول خدا  (ص) پيوسته اين دعا را مى‏خوانده است: “اَللَّهُمّ‏اِنّى اَعُوذُ بِكَ مِنْ غَلَبةِ الدَّيْن”؛[5] خدايا از زيادى بدهی به تو پناه می برم.

از امام كاظم(ع) نقل شده است: “مَن طَلَبَ الرِّزْقَ مِنْ حِلِّه فَغُلِبَ فَلْيَسْتَقْرِضْ عَلَى اللَّهِ عَزَوَجَلَّ وَ عَلى رَسُولِهِ”؛[6] كسى كه براى كسب روزى از راه حلال تلاش كند، اما كمبود مالى بر او چيره گردد و راه به‏ جايى نبرد، پس برعهدۀ خداوند عزّوجلّ و رسولش قرض بگيرد.

از مجموع روايات مربوط به قرض‏الحسنه استفاده مى‏شود كه يكى ازحكمت هاى مهم تشريع اين سنّت اسلامى رفع نياز ضرورى نيازمندان جامعه است، نه توليد و تجارت و تكاثر ثروت. انسان در شرايطى بايد به قرض روى آورد كه امور جارى روزمرّه‏اش ‏دچار اختلال شده و با قرض بخواهد آن را سامان دهد.