توصیف عمومی غدیرخم

در تاریخ، صورت کاملی از غدیرخم ترسیم شده که آن‌را به خوبی قابل شناسایی کرده‌است، لکن شرایط جغرافیایی منطقه غدیرخم در طول تاریخ تغییراتی داشته، به خصوص آن‌که در مسیر سیل بوده و همین باعث می‌شده که شکل آن به راحتی تغییر یابد. به همین جهت در توصیف غدیرخم، تغییراتِ جنبه‌های حیاتی و طبیعی از زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) تاکنون را باید در نظر داشت.

۱. چشمه‌ غدیر: در نزدیک آبگیر (غدیر) چشمه آبی بوده که پس از جاری شدن، به سمت غدیر آمده و در آن می‌ریخته است. این چشمه گاهی کم آب یا خشک می‌شده و گاهی در اثر عوامل طبیعی، مسیرش از غدیر عوض می‌شده و به سمت دیگری می‌رفته است.[1]

در لسان العرب آمده غدیرخم موضعی بین مکه و مدینه است و چشمه‌ای در آن می‌ریزد».[2]

در معجم البلدان آمده: «خم موضعی است که چشمه‌ای در آن می‌ریزد».[3]

عیاض می‌گوید: «غدیرخم برکه‌ای است که چشمه‌ای در آن می‌ریزد، و بین برکه و چشمه، مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است».[4]

۲. درختان: در اطراف چشمه و کنار آبگیر، درختان صحرائی سرسبز و انبوه کهنسالی رشد کرده و محل زیبایی را ایجاد کرده بود. گاهی در اثر سیلاب‌ها این درختان از بین می‌رفته و یا در سال‌هایی که آب چشمه کم بوده یا خشک شده، درختان نیز سرسبزی خود را از دست داده یا خشکیده‌اند.[5]

در حدیث طبرانی می‌گوید: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در غدیرخم زیر درختان خطابه ایراد کرده‌است».[6]

در حدیث حاکم می‌گوید: «آن‌گاه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از حجةالوداع بازگشت و در غدیرخم پیاده شد، دستور داد خارهای زیر درختان را کندند».[7]

در حدیث احمدحنبل آمده‌است: «برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با پارچه، سایبانی در برابر آفتاب بر روی درخت سَمُرَه ساختند».[8]

در حدیث دیگر آمده‌است: «زیر دو درخت برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) جارو زده شد و حضرت نماز ظهر را خواندند».[9]

در روایت ابونعیم آمده‌است: «هیچ‌کس در اطراف درختان باقی نماند، مگر آن‌که با چشم خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را می‌دید و با گوش خود صدای آن حضرت را می‌شنید».[10]

این درختان از نوع سمره بود و در اشعار و احادیث به عنوان «دوح» به معنای درخت بزرگ نیز یاد شده‌است. این درختان، کنار آبگیر بوده و غیر از مجموعه درختانی است که در وادی متفرق بوده‌اند.[11]

۳. آبگیر: کلمه غدیر به معنای آبگیر، همان جایی است که آب سیل و نیز آب چشمه در آن جمع می‌شود.[12]

عرّام می‌گوید: «غدیرخم در سمت طلوع آفتاب است و هیچ‌گاه آب آن خشک نمی‌شود».[13]

آبگیر از نظر عمق و عرض و طول در سالیان متمادی که سیل از روی آن عبور کرده، تغییرات زیادی به خود دیده، ولی محل اصلی آن تغییری نکرده‌است و در طول تاریخ تا امروز به عنوان غدیرخم، محلی معروف بوده‌است.[14]

[1]. ابن منظور، ‌محمد بن مكرم، لسان العرب، ماده‌ خم، ج ۱۲، ص ۱۹۱.

[2]. حموی، یاقوت،، معجم البلدان، ج ۲، ص ۳۸۹.

[3]. انصاری، محمدباقر، غدیر کجاست؟، ص ۵۱، به نقل از ص ۲۲۹.

[4]. همان، ص۵۰.

[5]. شرف‌الدین موسوی، سید عبدالحسین، المراجعات، مراجعه ۵۴.

[6]. همان، ص  ۴۳۵.

[7]. همان، ص ۴۳۸.

[8]. همان، ص ۴۳۹.

[9]. شوشتری، نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج ۲۱، ص ۴۱.

[10]. غدیر کجاست؟، ص ۵۳.

[11]. همان، ص ۵۱.

[12]. معجم البلدان، ج ۲، ص ۳۹۸.

[13]. غدیر کجاست؟، ص ۵۰

[14]. همان، ص ۵۴ – ۵۵؛ ویکی فقه.