آداب و احکام زیارت قبرستان تخت فولاد[1]

با توجه به آیات و روایات، یقین بر این است که مردگان زنده هستند و تا روز محشر بر اعمال و خیراتی که برای آن‌ها فرستاده می‌شود آگاه هستند؛ ازاین‌روی زیارت قبور باعث شادی روح آن‌ها می‌شود.

در روایات برای زیارت قبور، آدابی ذکر شده‌است؛ بسیاری از این آداب، به جهت احترام گذاشتن به مرده و گاه برای به‌وجود آوردن ارتباط بین آن‌ها است و این امور مختص به این قبرستان هم نیست، که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1. سلام دادن به مردگان:

اصبغ بن نُباته می‌گوید: همراه با على بن ابی‌طالب(علیه السلام) بودم که از کنار قبرستان گذشت و چنین گفت: «السَّلامُ عَلى أهلِ لا إلهَ إلّا اللهُ، مِن أهلِ لا إلَه إلّا اللهُ، یا أهلَ لا إلهَ إلّا اللهُ کَیفَ وَجدَتُم کَلِمَة لا إلهَ إلّا الله؟ یا لا إله إلّا الله بِحقّ لا إله إلّا الله اغفِر لِمَن قالَ لا إله إلّا اللهُ، وَ احشُرنا فی زُمَرِة مَن قال لا إله إلّا اللهُ». و آن‌حضرت (علیه السلام) فرمود: از پیامبر خدا شنیدم که می‌فرمود: «هر کس این دعا را هنگام گذر از کنار قبرها بخواند، گناهان پنجاه سالش آمرزیده می‌شود». گفتند: اى پیامبر خدا! اگر کسى به اندازه پنجاه سال گناه نداشته باشد، چه؟ فرمود: «گناهان پدر و مادر و برادرانش و عموم مسلمانان، آمرزیده می‌شود».[2]

امام صادق(علیه السلام) فرمود: در زیارت اهل قبور این سلام را بگو: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ مِنْ دِیَارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللهُ بِکُمْ لَاحِقُون‏»؛[3] یعنی «سلام بر شما مؤمنان باد. ما نیز اگر خدا بخواهد به شما ملحق می‌شویم».

2. خواندن دعا

محمد بن مسلم گفت: از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم: آیا خوب است مردگان را زیارت کنیم؟ آن‌حضرت فرمود: «آرى»، گفتم: وقتى نزد ایشان می‌رویم آنان متوجه ما می‌شوند؟ فرمود: «آرى به خدا قسم، ایشان متوجّه آمدن شما می‌شوند و از عمل شما خوشحال می‌گردند و به شما انس می‌گیرند و از تنهایى بیرون می‌آیند». گفتم: هنگامى‌که نزد آنان می‌رویم چه بگوئیم؟ فرمود: این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ وَ صَاعِدْ إِلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَاناً وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُؤْنِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ»؛[4] یعنى: «خدایا! زمین را از پهلوهایشان دور ساز (کنایه از آن‌که جایگاهشان را وسعت ده)، و ارواح آنان را به سوى خود بالا بر، و خشنودى مخصوص خود را به ایشان ارزانى دار، و از رحمت خویش چنان رحمتى به سوى آنان گسیل دار که با ارتباط برقرار کردن با آنان ایشان را از تنهایى نجات داده، و مونس وحشت و احساس تنهایی‌شان گردى، به‌راستى که تو بر هر چیز توانایى».

3. خواندن سوره قدر

امام رضا(علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده [مؤمنى‏] نیست که قبر مؤمنى را زیارت کند و در کنار قبر او هفت بار سوره «إنّا انزلناه فی لیلة القدر» را بخواند، مگر این‌که خداوند او را و صاحب آن قبر را می‌آمرزد».[5]

4. مشخص کردن قبر هنگام وارد شدن به قبرستان:

وقتی به قبرستان می‌روید یک قبر را مشخص نموده و به زیارت آن بروید: «شخصی از امام موسی کاظم (علیه السلام) سؤال کرد: مؤمنی که مرده باشد، آیا کسی که قبر او را زیارت می‌کند، بدان آگاه است. امام (علیه السلام) فرمود: بله و تا زمانی که بر سر قبر او است، مرده با او مأنوس گشته و آرامش می‌یابد و زمانی که بلند شده و از کنار قبر بلند می‌شود، وحشت به درون قبر می‌رود».[6]

5. دست‌گذاشتن روی قبر:

هنگامی‌که بر سر قبر شخص خاصی قرار گرفتیم، شایسته است هنگام قرائت فاتحه و سوره‌های دیگر، دست‌مان را بر روی قبر بگذاریم.

امام رضا (علیه السلام) می‌فرماید: «هرکسی‌که قبر برادر مؤمنش را زیارت می‌کند و دستش را بر قبر او گذاشته و هفت مرتبه سوره قدر را بخواند؛ خداوند او و صاحب قبر را از ترس‌های هولناک قیامت محافظت می‌کند».[7]

برخی دیگر از آداب زیارت قبور عبارتند از:

۱. زائر شایسته است پاک باشد.

۲.  زائر از قسمت پاى میت وارد شود.

۳. هنگام زیارت رو به روى میت باشد.

۴. هرچه مى‌تواند قرآن بخواند و مستحب است سوره‌های یاسین و توحید بخواند.

۵. هنگام دعا کردن به میت رو به قبله باشد.

۶. هنگام قرائت قرآن، رو به قبله بنشیند.

۷. آب پاک روى قبر بپاشد.

۹. براى اموات صدقه بدهد.

۱۰. زائر پابرهنه باشد و قبر‌ها را لگد نکند.[8]

هم‌چنین در متون اسلامی، احکامی برای قبرستان ذکر شده‌است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.[9]

1. حفظ نظافت و طهارت و احترام قبرستان: سید محمدکاظم طباطبایی یزدی در کتاب عروة الوثقی، نجس و کثیف کردن قبرها، خندیدن در قبرستان و راه رفتن روی قبرها را مکروه دانسته‌است.[10]
2. عدم تجدید بنا در قبرستان:

وی هم‌چنین تجدید بنای قبرستان بعد از بین رفتن آن را از مکروهات معرفی کرده‌اند؛ مگر در مواردی که قبر مربوط به پیامبران و امامان (علیهم السلام) و عالمان باشد.[11]

3. عدم دفن کفار:

فقها دفن کفار در قبرستان مسلمانان را جایز نمی‌دانند و به دلایل مختلفی چون اجماع، اذیت شدن اموات مسلمانان و هتک حرمت استناد کرده‌اند.[12]

[1]. نوعاً آداب و احکام قبرستان‌ها با هم تفاوتی ندارد.

[2]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 50.

[3]. کلینى، محمد بن یعقوب‏، کافی، محقق، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج ‏3، ص 229.

[4]. صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج ‏3، ص 228.

[5]. همان، ج ‏1، ص 181.

[6]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 3، ص 228.

[7]. الکافی، ج 3، ص 229.

[8]. سایت راجیون.

[9] . طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج ۲، ص ۱۲۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۳۰۱.

[10] . العروة الوثقی، ج ۲، ص ۱۲۸.

[11] . همان، ج ۲، ص ۱۲۸.

[12]. آقابابائی بنی، «تأملی بر تفکیک قبور مسلمانان از غیر مسلمانان»، ص ۱.