جایگاه مسجد قبا در قرآن

در این‌که آیه  ١٠٨ سوره توبه در شأن مسجد قبا نازل شده است یا مسجد نبوی، اختلاف نظر وجود دارد. بحث در مورد مصداق این آیه١٠٨ سوره توبه، محدود به منابع قرآنی نیست و می‌توان آن را در منابع حدیثی و تاریخی نیز پیگیری کرد؛ با این تفاوت که در منابع شیعی، به مصداق بودن مسجد قبا، اقبال بیشتری شده است.

ابن قولویه به نقل از معاویة بن عمار و قاضی نعمان، روایتی را از امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کنند که در آن، مردم به زیارات و مشاهد مدینه، به ‌ویژه مسجد قبا، توصیه شده‌اند. حضرت دلیل ویژگی مسجد قبا را نزول این آیه در حق آن دانسته است.[1]

در مقابل، منابعی وجود دارد که مسجدالنبی(صلی الله علیه و آله) را مصداق این آیه می‌دانند؛ از جمله این منابع از اهل سنت، صحیح مسلم و سنن ترمذی است.[2] از سوی دیگر علاوه بر منابع حدیثی، منابع متعدد تفسیری و تاریخی دیگر، شأن نزول این آیه را در باره مسجد قبا یا اهالی قبا دانسته است.[3]

بنابر تفسیر بسیاری از مفسران مسجد قبا، همان مسجدی است که قرآن کریم آن را در آیه ١٠٨ سوره توبه ستوده است.[4] هم‌چنین بنا به روایات فراوان، مسجد قبا مصداق آیه «… لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یَوْم أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ…»[5] می‌باشد. این آیه اشاره به این نکته دارد که این مسجد از روز نخست بر پایه تقوا ساخته شد و لذا سزاوار است تا رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در این مسجد نماز بگزارد. به سبب نزول این آیه در شأن مسجد قبا، در آن زمان، مسجد یاد شده را به نام «مسجد التقوی» می‌شناختند.[6] مسجد قبا بر پایه تقوا ساخته شده بود، تعبیر «مِنْ اَوَّلِ یَوْم» به معنای همان روز تأسیس مسجد است که با نیت خالص بنا نهاده شد.

همچنین نقل شده‌است که آیه «… فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»[7] در شأن نمازگزاران مسجد قبا نازل شده است.[8]

[1]. ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد بن جعفر، کامل الزیارات‏، تصحیح: جعفری، بهراد، ص 25؛ ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، محقق: فیضی، آصف، ج 1، ص 297.

[2]. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، به کوشش: محمد سالم‌هاشم، ج 4، ص 126؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، به کوشش: عبدالوهاب عبداللطیف، ج 1، ص 203.

[3]. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج11، ص40؛ نمیری بصری، ابو زید عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج 1، ص 47.

[4]. ویکی حج

[5]. توبه، ۱۰۸.

[6]. ابن فرحون، تاریخ المدینة المنوره، به کوشش: علی عمر، ج ۱، ص ۵۵.

[7]. توبه، ۱۰۸.

[8]. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۴۴؛ دانشنامه اسلامی.