سخنان علی (علیه السلام) خطاب به کمیل در کتاب نزهة الابصار و محاسن الآثار

یکی از مطالبی که در کتاب نزهه الابصار و محاسن الابرار آمده است، سخنان امیر مؤمنان (علیه‌السلام) خطاب به کمیل در باره تقسیم کلی مردم است.

این روایت یکی از مشهورترین روایات است كه قدری مفصّل است و ما به‌ذكر مقداری از آن اكتفا می‌كنیم.

كمیل می‌گوید: روزی امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستم را گرفته و به ناحیه‌ای به‌نام جبّانه برد. وقتی به صحرا رسیدیم، نفس عمیقی کشید و فرمود: یا كمیل، «ان هذه القلوب اوعیه فخیرها أوعاها احفظ عنّی، ما اقول، الناس ثلاثه: عالم ربانی و متعلم علی سیبل النجاة ٍ وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ كُلِّ نَاعِق عاف و …».[1]

اى كمیل! این دل‌ها؛ همچون ظرف‌ها هستند و بهترین آن‌ها آن است كه بهتر در خود نگاه دارد. پس آن‌چه را هم‌اكنون به‌تو مى‏گویم در خاطر نگاه‌دار. مردمان بر سه گونه‏اند: عالمان ربّانى، و آموزندگانى براى رسیدن به رستگارى، و باقى مردم همه ابلهان و نادانانی هستند كه در پى هر بانگ‏كننده‌ای به‌راه مى‏افتند و هر بادى آنان را به‌سویى متمایل مى‏كند، نه از نور علم كسب روشنى مى‏كنند، و نه به پناهگاهى مطمئن و ایمن پناه مى‏برند. اى كمیل! علم نیكوتر از مال است. علم پاسدار تو است و تو پاسدار مال. مال با خرج كردن كم مى‏شود و علم با انفاق افزایش پیدا مى‏كند و آن دوستى‌ای كه از مال پدید آید، با زوال آن زایل مى‏شود. اى كمیل بن زیاد! شناخت مقام علم خود مرتبه‏اى از طاعت است. آدمى با علم، در این زندگى، كسب طاعت مى‏كند و پس از مرگ به نام نیک مى‏رسد. علم حاكم است و مال محكوم. اى كمیل! نگهبانان اموال در زمان زندگى مرده‏اند و دانشمندان تا جهان باقى است زنده‏اند، خود از میان رفته‏اند، اما یاد ایشان در دل‌ها باقى است».[2]

[1]. طبری مامطیری، علی بن مهدی، نزهه الابصار و محاسن الابرار، محمودی، محمد باقر، ص 147.

[2]. همان، ص 148.