خطبه حضرت علی (علیه السلام) در لیلة الهریر

امير المؤمنين على (علیه السلام) بعد از نماز عشاء، خطبه‏اى خطاب به اصحابشان فرمود که ترجمه آن در ادامه بیان می‌شود:

حمد و ثنا خدایی (جلّ جلاله) را كه قاعده تقدير و اساس حكم و قضاى خويش را چنان محكم و مبرم گردانيد كه هيچ آفريده‌ای را كائنا ما كان، قدرت و توان آن نباشد كه نقضى به قاعده حكم و فسخى به اساس قضاى او راه دهد و اگر می‌خواست[1] هيچ دو نفری در عالم با يک‌ديگر مخالفت نمی‌کردند و ميان امّت نزاع و جنگ نمی‌افتاد و انكار حقّ نمی‌كردند و مفضول، فاضل را هجو نمی‌نمود، «وَ لَوْ شاءَ الله مَا اقْتَتَلُوا وَ لكِنَّ الله يَفْعَلُ ما يُرِيدُ».[2] ما را تقدير سابق و حكم محكم و قضاى مبرم او به این جايگاه آورده و در اين ورطه انداخته‌است. هرنَفَسى كه برمى‏آوريم و هرقدمى كه برمى‏داريم و هركارى كه مى‏كنيم کم و زیاد، کوچک و بزرگ از علم او مخفی نيست، بلکه علم او به خطورات، وهم‌ها و گام‌ها، احاطه دارد و اگر می‌خواست در همین دنيا پاداش نيک‌مردان و کیفر بدكاران را می‌داد، ولي دنيا را سراى اعمال و آخرت را سراى قرار كرده‌است، «لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى»،[3] بدانيد كه فردا با دشمنان خود باید بجنگید. امشب را قدرى‏ بيدار باشيد، ياد خدا كنيد، نماز بگزاريد، قرآن بخوانيد و از خداوند متعال پیروزی و نصرت بخواهيد. فردا چون روى به شما آورد، خوب تلاش کنید و صبر و ثبات را وسیله رستگاری و نجات بدانيد. مى‏بينيد كه كار ميان شما و دشمنانتان به كجا رسيده و تا كدام نتیجه كشيده‌ شده‌است، از دشمن رمقى بيش نمانده و كار ايشان بسیار سست شده‌است. امّيد است كه هرچه بيشتر پیروزی يابيد و به مقصود و خواسته خويش برسيد. ارزش كارها به پایان آن است و هركار كه پایان آن مانند نخست نباشد، خيرى در او نیست. شما در اوّل كار جدّ و جهد شایسته نموديد، اكنون كه كار به پایان مى‏رسد، پس بايد هيچ سستی به خود راه ندهيد و دل بر حكم و قضاى بارى تعالى بنهيد كه آن قوم بر باطلند، مى‏بينيد كه چگونه تلاش مى‏کنند. شما كه بحمد الله بر حقيد پس بايد كه تلاش شما بیشتر باشد. بدانيد كه فردا صبح على الطلوع به جنگ روى خواهيم آورد، باشد تا آتش فتنه خاموش گردد، «حَتَّى يَحْكُمَ الله بَيْنَنا وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ»[4].[5]

[1]. یعنی اگر اراده تکوینی خداوند تعلق می‌گرفت.

[2]. «اگر خدا مى‏خواست، با هم پيكار نمى‏كردند، ولى خداوند، آن‌چه را مى‏خواهد، (از روى حكمت) انجام مى‏دهد (و هيچ‌كس را به قبول چيزى مجبور نمى‏كند)»، بقره، 253.

[3]. «تا بدكاران را به كيفر كارهاى بدشان برساند و نيكوكاران را در برابر اعمال نيكشان پاداش دهد»، نجم، 31.

[4]. «تا خداوند ميان ما داورى كند، كه او بهترين داوران است»، اعراف، 87.

[5]. كوفى، ابن اعثم، الفتوح، تحقيق: طباطبائى مجد، غلامرضا، ترجمه: مستوفى هروى، محمد بن احمد، ص 659 و 660.