اقسام صابئین

سه دسته از پيروان عقايد مختلف را صابئین خوانده‏اند:

الف) دسته‏‌اى از اعراب مشرک مكه كه پيش از ظهور اسلام در كيفيت عقايد مشركانه ايشان تحول پيدا شده‌بود و به توحيد نزديک مى‏شدند. ظاهرا اين قوم همان كسانی بودند كه در قرآن كريم صابئين خوانده شده و در رديف يهود و نصارى در آمده‌‏اند.

ب) صابئین حرّانى: بقاياى مذاهب يونانی و رومی كه در شهر «حرّان» واقع در ساحل رودخانه فرات به‌جهات متعددى در قبال كيش عيسوى مقاومت كردند و تا دوره اسلام باقى ماندند و چون از طرف مأمون عباسی به‌ پيروان آنان تكليف شد كه به‌يكى از اديان كتابی بپيوندند، كلمه صابئين را براى خود برگزيدند. اين گروه صابئان در كتاب الملل و النحل شهرستانى ذکر شده‌‏اند و به‌تفصيل از آنان بحث شده است.

ج) صابئين بين النهرين: آن‌ها خود را پيروان مذهب يحيى بن زكريا (علیهما السلام) مى‏دانند، ولى در حقيقت از بقاياى مذاهب كلدانى و بابلى قديم هستند كه به‌اقتضاى عوامل تاريخى، تغيير شكل و اسم پيدا كرده‏اند.[1]

د) حنفاء: سریانى‏ها لفظ حنفاء را بر صابئین اطلاق مى‏کرده‏اند. لفظ «حنیف» در اصل به‌معناى صابئى؛ یعنى خارج از دین قوم است و این نظر به‌وسیله آن‌چه علماى لغت در معناى واژه صابئین گفته‏اند؛ یعنى «میل به‌چیزى و ترک آن» تأیید مى‏شود،[2] اما این سخن درستی نیست؛ زیرا نه پیامبر اسلام (‏صلى الله علیه وآله) و نه هیچ مسلمان دیگرى در طول تاریخ، خود را صابئى نخوانده‌است.[3]

[1]. کلبى، هشام بن محمد، الأصنام، تحقيق: باشا، احمد زكى، ص 7 (پاورقی).

[2]. علی، جواد، المفصل فى تاریخ العرب، ج 6، ص 453.

[3]. همان، ص 329.