اهل حدیث و ظاهرگرایی

اهل حدیث قائل به تأویل در قرآن نیستند و لو این‌که با عقل بدیهی سازگار نباشد، بلکه قرآن را بر ظاهرش حمل می‌کنند. آنان بر این باورند هم‌چنان‌که خداوند فرمود: «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»،[1] خداوند بر عرشش قرار دارد و همان‌طوری‌که فرمود: «خَلَقْتُ بِيَدَيَّ»،[2] دو دست دارد، امّا بدون کیف، و نیز فرمود: «بَلْ يَداهُ مَبْسُوطَتانِ»؛[3] و همچنین، دو چشم دارد بدون کیف، چنان که فرمود: «تَجْرِي بِأَعْيُنِنا»[4] و دارای صورت است چنان که فرمود: «وَ يَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ»،[5]  و اسماء خدا غير خدا نیست، و اقرار کردند که برای خدا علم هست چنان‌که فرمود: «أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ»؛[6] «که از روی علمش آن را نازل کرده است»،و نیز فرمود: «وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثى‏ وَ لا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ»؛[7] «هیچ جنس ماده‌ای باردار نمی‌شود و وضع حمل نمی‌کند مگر به علم او»، و برای خدا گوش و چشم ثابت کردند، هم‌چنان‌که خداوند می‌فرماید: «أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً»؛[8] «آیا ندانستند خدایی که آنان را آفرید از آنان نیرومندتر است؟» و هیچ خیر و شری در زمین نیست، مگر این‌که خدا بخواهد و تمام اشیاء با مشیت الهی محقق می‌شوند، همان‌طور که خداوند (عزّ و جلّ) فرمود: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ َربُّ الْعالَمينَ»؛[9] «و شما اراده نمی‌کنید مگر این‌که خداوند -پروردگار جهانیان- اراده کند و بخواهد»، و آنان می‌گویند: آن‌چه خدا بخواهد می‌باشد و آن‌چه خدا نخواهد نمی‌باشد. و آنان گفتند: هیچ کس پیش از آن که کاری انجام دهد توانایی انجام آن را ندارد (استطاعت پیش از عمل) و کسی نیز توانایی بیرون رفتن از محدوده علم خدا را ندارد و نیز نمی‌تواند چیزی را انجام دهد که خدا می‌داند او انجام نمی‌دهد.[10]

[1]. طه، 5.

[2]. ص، 75.

[3]. مائده، 64.

[4]. قمر، 14.

[5]. الرحمن، 27. «و تنها ذات باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی می ماند».

[6]. نساء، 166.

[7]. فاطر، 11.

[8]. فصلت، 15.

[9]. تکویر، 29.

[10]. ر.ک: اشعری، ابو الحسن، مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، نص، ص 290 – 297؛ برگرفته از: رضاپور، عبدالرحیم، رساله دکترا: شرک از نگاه امامیه و اهل حدیث تا ظهور ابن تیمیه، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1397.