کپی شد
اخلاق انتخاباتی
انتخابات، مظهر مردم‌سالاری و نماد اقتدار و تبلور پشتوانه مردمی کشور است که می‌تواند موجب استحکام، اعتبار و اقتدار کشور شود، اما انتخابات همچون هر پدیده دیگری با آسیب‌هایی روبه‌رو است که می‌تواند آن را از مسیر یک انتخابات سالم و سازنده خارج نموده و تبدیل به انتخابات و رقابتی ناسالم و مخرّب نماید. از جمله این آسیب‌ها، می‌توان به رعایت‌نکردن و بی‌توجهی به اخلاق انتخاباتی توسط نامزدها و طرفداران آنها اشاره کرد. یادآوری اخلاق انتخاباتی می‌تواند در سلامت انتخابات و رقابت‌های انتخاباتی تأثیر‌گذار باشد. در این راستا به بازخوانی محورهای کلی اخلاق انتخاباتی و بایسته‌های آن از منظر حضرت امام و مقام معظم رهبری پرداخته می‌شود.[1]
اخلاق انتخاباتی از منظر حضرت امام خمینی
از منظرحضرت امام راحل (رحمة الله علیه)، محورهای اساسی اخلاقی که در انتخابات باید مورد توجه قرار بگیرند، عبارتند از:
- رعایت شؤون و آداب اسلامی
«سعى کنید تبلیغات انتخاباتى شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود؛ و از کارهایى که با شؤون اسلام منافات دارد جلوگیرى گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت، حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات، حریم مسائل اسلامى رعایت نشود، چگونه منتخب، حافظ اسلام مىشود. باید سعى شود تا خداى ناکرده به کسى توهین نگردد».[2]
«من از همه قشرها، از همه ملت می‌خواهم که آداب اسلام خودمان را نسبت به همه امور، خصوصاً در انتخابات حفظ کنند و مبادا خیال کنند که مبارزات انتخاباتی عبارت از این است که به دیگران بد بگویند و کارشکنی بکنند».[3]
- پرهیز از تخریب، تضعیف و هتک حرمت
«از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی‌ـ انسانی را در تبلیغ برای کاندیدای خود مراعات، و از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خودداری نمایند كه براى پیشبرد مقصود، و لو اسلامى باشد، ارتكاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزههاى غیر اسلامى است».[4]
«لازم است مطلبى را كه گاهى شنیده مىشود كه براى تبلیغات انتخاباتى، بعضی از کاندیداها، خدای نخواسته، بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می‌کنند، در رابطه با آن تذکر دهم که، امروز این نحو مخالفت‌ها خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی فاجعه‌آمیز است. اگر فرضاً کسی در دیگری مناقشه دارد، ابراز آن و اظهار در بین مردم هیچ مجوّزی ندارد، و حیثیت و آبروی مؤمن در اسلام از بالاترین و والاترین مقام برخوردار است و هتک مؤمن، چه رسد به مؤمن عالم، از بزرگ‌ترین گناهان است و موجب سلب عدالت است. امید است ان شاء اللَّه چنین مطلبى نباشد، و اگر غفلتاً اتفاق افتاده است تكرار نشود».[5]
- حفظ اخوت اسلامی و پرهیز از تفرقه و اختلاف‌افکنی
«اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأى، مباحثه، جار و جنجال اینها باید باشد، لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته، بشویم دشمن هم. باید دو دسته باشیم در عین حالى که اختلاف داریم، دوست هم باشیم».[6]
«من بسیار مایل هستم كه گروه‌هایى كه متعهد و معتقد به جمهورى اسلامى و خدمتگزار به اسلام هستند، در مبارزات انتخاباتى كمال آرامش را در تبلیغ كاندیداهاشان رعایت نمایند، و نسبت به یک‌دیگر تفاهم و صمیمیت و اخوت اسلامى داشته باشند، و از تفرقه و كدورت شدیداً احتراز كنند كه تفرقه و تشتت، دوستان را نگران و دشمنان را كامیاب مىكند و موجب تبلیغات سوء مىشود».[7]
«چه آنهایى كه به مجلس راه یافتهاند و خادم منتخب شدهاند و چه آنها كه به وظیفه خود عمل نمودهاند، ولى به مجلس راه نیافتهاند و همچنین طرفداران هر دو گروه باید بدانند که همه این امور، اعتبارى و زودگذر است و همه در محضر حق هستیم و آن‌چه در صحیفه کردار ما ماندنى است، اعمال و رفتار ما و آن‌چه موجب سعادت و جاودانگى ما مىشود، صفاى معنویت و ثمرات خلوص بندگى است و ما هم نباید خلوص عمل و جامعه اسلامى خودمان را به زنگار کدورت‌ها و اختلافات آلوده کنیم و رقابت‌هاى گذشته انتخاباتى هم هرگز نباید موجبات تفرقه و جدایى را فراهم نماید».[8]
اخلاق انتخاباتی از منظر مقام معظم رهبری
محورهای کلی یک انتخابات سالم و اخلاق انتخاباتی از منظر مقام معظم رهبری عبارتند از:
- رعایت کرامت در رفتار انتخاباتی
«در انتخابات با كرامت رفتار كنند همه؛ چه آنهایی كه نامزد می‌شوند، چه آنهایی كه طرفدار آنهایند، چه آنهایی كه مخالف با بعضی از نامزدها هستند. جناح‌های مختلف كشور، بداخلاقی و بدگویی و اهانت و تهمت و این حرف‌ها را مطلقاً راه ندهند. این از آن چیزهایی است كه اگر پیش بیاید، دشمن از او خوشحال می‌شود».[9]
- رعایت موازین اخلاقی و پرهیز از هرگونه بداخلاقی
«از بداخلاقی‌های انتخاباتی باید به شدت پرهیز كنند؛ بدگویی كردن، اهانت كردن، تهمت زدن، برای عزیز كردن خود و یا نامزد مورد نظر خود، دیگران را و رقبا را در چشم مردم خوار كردن، اینها راه‌ها و روش‌های صحیح و اسلامی نیست. رقابت باید باشد؛ رقابت مثبت و پرشور، امّا با رعایت موازین اخلاقی».[10]
«میدان انتخابات، میدان مسابقه خدمت است. قرآن به ما دستور می‌دهد: «فَاستَبِقُوا الخَیرٰات»؛[11] دنباله کار نیک با هم مسابقه بدهید و پیش بروید؛ با این نگاه بایستی به انتخابات نگاه کنند. نفرت‌پراکنی و اتّهامات چنین و چنان [نباشد]…. ملاحظات اخلاقی جداً رعایت بشود؛ یعنی واقعاً اگر چنان‌چه نامزد‌های انتخاباتمان، هم در مناظراتشان، هم در مصاحبه‌هایی که با آنها می‌شود، سؤال جواب‌هایی که با آنها می‌شود، اخلاق اسلامی را رعایت بکنند، این سرریز می‌شود در جامعه، آحاد مردم ملاحظات اخلاقی را یاد می‌گیرند و رعایت می‌کنند. این سرمشقی برای آنها خواهد شد».[12]
- عدم تخریب و حفظ سلامت فضای انتخابات
«حفظ سلامت فضای انتخابات، قبل از شروع انتخابات (مهم) است که بایستی سلامت فضا را حفظ کنید. بعضی فضای انتخابات را خراب می‌کنند؛ تخریب‌کردن، اهانت‌کردن و خرد‌کردن شخصیت‌های گوناگون، همه بر خلاف اقتضای سلامت انتخابات است. هم مطبوعات، هم رادیو و تلویزیون، هم کسانی که به ابزار‌های گوناگون ارتباط جمعی دیگر مجهز هستند- رایانه‌ها و شیوه‌های رایانه‌ای- هم کسانی که یک منبری برای سخن‌گفتن دارند؛ مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می‌کند. شما از آن کسی که به او علاقه‌مندید، دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقاً حمله نکنید؛ تخریب نکنید. این تخریب و این حرف‌زدن‌ها و اهانت کردن‌ها، نه حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر این‌که فضا را خراب می‌کند؛ بنابراین مسئله حفظ سلامت خود انتخابات و حفظ سلامت فضای انتخابات، خیلی مهم است».[13]
- رقابت و نه کدورت
«سعى كنید این حركت زیبا و این حركت عظیم مردمى را – كه حقیقتا یک آزمایش بزرگ مردمى و ملى و اسلامى است- با همان نزاهت و طهارت و پاكیزگى‌اى كه مطلوب اسلام است، پیش ببرید. البته متن و عموم مردم عزیز كشور ما همین‌طورند. سعی کنید کدورت ایجاد نشود. مسابقه انتخاباتی، ضمن این‌که یکی از جدی‌ترین کارهای یک ملت است و به هیچ‌وجه جنبه شوخی و بازی در آن نیست و بسیار جدّی است؛ اما شبیه مسابقات ورزشی است. در مسابقات ورزشی همه تلاش می‌کنند؛ اما کسانی که اهل اخلاق و اهل فهمند، این تلاش را با کارهای زشت و نامناسب همراه نمی‌کنند… . نگذارید كه فضاى انتخاباتى، فضاى كدورت شود. هر كدام از نامزدها و طرفدارانشان، براى خودشان تبلیغ كنند؛ اما دوستان و هم‌میهنان و برادرانشان را كه احیانا از نامزد دیگرى حمایت مى‌كنند، زخم‌خورده و رنج‌دیده و از خودشان مكدّر نكنند. به این نكته توجه كنید. این، خیلى مهم است».[14]
- پرهیز از هنجارشکنی
«هنجارشکنی هم نکنند. بعضی‌ها برای این‌که بیشتر دیده بشوند، بیشتر شنیده بشوند، راه‌حلّ‌شان این است که هنجارشکنی کنند، خطوط قرمز نظام را به قول خودشان بشکنند؛ نه، نظام جمهوری اسلامی یک نظام مستقر و پابرجا است، یک نظام جاافتاده است، خطوط اصلی نظام مشخّص است. اینها مربوط به شخص این حقیر و امثال بنده هم نیست؛ اینها کار خدا است، متّکی به آحاد مردم است؛ با تکیه به همین استقرار بوده که جمهوری اسلامی توانسته در مقابل این همه دشمنی در این سال‌ها مقاومت بکند. این جور نباشد که سعی کنند با شکستن این حدود و ثغورِ مهمّ نظام جمهوری اسلامی، برای خودشان یک موقعیّتی دست و پا کنند؛ که دست و پا هم نمی‌شود، موقعیّت هم به دست نمی‌آید. نیّتشان را خدایی کنند».[15]
[1]. سایت مرکز مطالعات و پاسخگويی به شبهات حوزه علمیه قم، «اخلاق انتخاباتی از منظر امام و رهبری».
[2]. امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج 21، ص 11.
[3]. همان، ج 12، ص 151 و 152.
[4]. همان، ص 12.
[5]. همان، ج 17، ص 133 و 134.
[6]. همان، ج 21، ص 47.
[7]. همان، ج 12، ص 12.
[8]. همان، ج 21، ص 50.
[9]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار هزاران نفر از مردم قم به مناسبت سال‌روز قیام 19 دی‌ماه، 19/10/1386.
[10]. همان، بیانات در دیدار مردم شهرستان ابركوه استان یزد، 15/10/1386.
[11]. بقره، 148.
[12]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در نشست تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6/2/1400.
[13]. همان، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام، 18/7/1385.
[14]. همان، بیانات در دیدار جمعی از خانواده‌‌هاى شهدا و ایثارگران، 31/2/1376.
[15]. همان، بیانات در نشست تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6/2/1400.