حکومت آل‌بویۀ اصفهان، ری و همدان

بنیان‌گذار آل‌بویه اصفهان، ری و همدان، رکن الدوله حسن است. او به‌کمک برادرش علی، اصفهان و ری را از «وشمگیر»؛ حاکم زیاری[1] گرفت و سامانیان را در تصرف ری ناکام گذاشت. رکن الدوله در هنگام مریضی، قلمرو خود را بین فرزندانش تقسیم کرد. اصفهان را به مؤید الدوله، همدان و جبال و ری و طبرستان را به فخرالدوله و فارس، کرمان و اهواز را بنابر وصیت برادرش علی، به عضدالدوله داد و برادران را به‌اطاعت از عضدالدوله فرا خواند. بعد از حسن پسرش مؤید الدوله در اصفهان به‌حکومت رسید و بر گرگان و طبرستان نیز مسلط شد. قابوس، حاکم زیاری، را شکست داد. او صاحب بن عبّاد را که فردی با تدبیر و دادگر و عالم بود، به‌وزارت برگزید.[2]

[1]. زیاریان یا آل زیار یک خاندان کوچک اسلامی اهل سرزمین‌های پیرامون دریای خزر بودند. امیران زیاری در قرن چهارم هجری امیر گرگان و طبرستان بودند و مناطقی همچون؛ قومس، دیلم و گیلان نیز گاه در قلمرو آنان بود. این خاندان از منطقه داخل گیلان برخاسته بودند. مرداویج، مؤسس سلسله زیاری، مدعی رسیدن اصل و نسبش به‌خاندان سلطنتی پیش از اسلام گیلان بود.

[2]. مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.