آثار و برکات صلح حدیبیه

به شهادت تاریخ و طبق پیش‌بینی‌های پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و وعده‌های قرآنی، صلح حدیبیه، برکات زیادی برای مسلمانان در پی‌داشت.

به گفته مورخان، در صدر اسلام فتحی عظیم‌تر از فتح حدیبیه صورت نگرفت، پیمان‌نامه حدیبیه با توجه به برخی از بندهایش در ظاهر به نفع مشرکان مکه بود، اما با توجه به درایت و بصیرت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) همه آن‌ها به نفع مسلمانان و اسلام تمام شد.

برخی از مهم‌ترین امتیازهایی که از این صلح نصیب مسلمانان شد عبارتند از:

1. رسول خدا (صلى الله علیه و آله) با استفاده از آن، فرصتى براى بسط دعوت خویش در سایر نقاط جزیرة العرب و حتى خارج از آن یافت.
2. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان توانستند بدون جنگ براى عمره به مکه بروند و علاوه بر انجام شعایر دینى، به اعراب نشان دهند که آنان نیز کعبه را بزرگ مى‌‌شمارند.
3. پذیرفتن پیمان حدیبیه از سوی قریش، به معنای اعتراف به هم‌سنگی پیامبر با قریش بود و از جمله نتایج مهم صلح، این بود که قریش حکومت مدینه را به رسمیت شناخت و فضای امنی ایجاد شد تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آزادتر بتواند دعوت خویش را به دیگران اعلام کند و موجبات گسترش اسلام را فراهم آورد. تا پیش از آن، قریش در اندیشه نابودى مسلمانان بود، اما اکنون پذیرفته بود که براندازى اسلام کار آسانى نیست و باید آن را به عنوان یک واقعیت بپذیرد.
4. هر قبیله‌اى که خواست مى‌توانست با رسول خدا (صلى الله علیه و آله) هم‌پیمان شود، این امتیازى براى مسلمانان بود؛ زیرا به هر روى قبایلى بودند که از ترس قریش به آن حضرت نزدیک نمى‌شدند و اکنون آزاد بودند تا هم‌یپمان حضرت شوند.

واقدى مى‌‌گوید: جنگ مانع میان مردم و سخن گفتن با آن‌ها بود. زمانى که جنگ به صلح تبدیل شد، هر کسى کمترین شعورى داشت و درباره اسلام چیزى مى‌‌شنید مسلمان مى‌‌شد.^[1]

بر پایه نقل واقدی،[2] هنگامی‌که این اتفاق روی داد و آرامش حاکم شد، تعداد افرادی که مسلمان شدند، بیش از آن تعدادی بود که پیش از حدیبیه به اسلام گرویده بودند. در حقیقت از آزادی همه جانبه‌ای که محصول پیمان حدیبیه بود، مسلمانان پیش از قریش سود بردند؛ زیرا این مسلمانان بودند که با انگیزه‌ای قوی به فعالیت برای پذیرفتن و گسترش اسلام می‌پرداختند. در این زمان بود که تعدادی از سرکردگان و بزرگان قریش به مدینه آمدند و اسلام خویش را اعلان کردند. مشهورترین این افراد، خالد بن ولید، عمرو بن عاص و عثمان بن طلحه بودند.[3]

پس از مدتی گذشت از پیمان حدیبیه، از شرط برگرداندن تازه مسلمانان به مکه چشم پوشی شد.[4] این اقدام، اثر فراوانی در گسترش نفوذ اسلام و افزایش تعداد مسلمانان داشت.

این آرامش برقرار بود تا این‌که پس از ۲۲ ماه یا دو سال، مشرکان مکه، پیمان را شکستند. در این مدت، عده زیادی از بت‌پرستان، مسلمان شدند و اسلام در هر ناحیه از سرزمین عرب گسترش یافت.[5] هم‌چنین باید اشاره کرد در همان اوایل صلح حدیبیه، تمام قبیله خزاعه مسلمان شده‌بودند.[6]

طبق معاهده حدیبیه، سال بعد (سال هفتم) پیامبر و مسلمانان به مکه رفتند و سه روز در نبود قریش در آن‌جا اقامت کردند و اعمال عمره را به‌جای آوردند. این واقعه به عمرةالقضاء معروف است.[7]

[1]. واقدى، محمد بن عمر، مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(ص)، ترجمه: مهدوى دامغانى، محمود، ج ۲، ص ۲۴؛ سایت اهل البیت.

[2]. واقدی، محمد بن عمر، المغازی ، ج۲، ص۶۲۴.

[3]. همان.

[4]. ر. ک: ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۱.

[5]. المغازی، ج۲، ص۶۴۲.

[6]. همان، ص۷۶۹؛ میرزایی، عباس، غزوه حدیبیه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲، ص۱۴۸-۱۵۴؛ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص۶۳-۶۴؛ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۱، ص ۲۱۶؛ سایت امامت پدیا.

[7]. ابن‌ اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۲۷.