شبهه وارد شده بر نسخ و پاسخ آن

با توجه به تنافی ظاهری میان ناسخ و منسوخ، برخی انگاشته‌اند که میان آن‌دو تناقض وجود دارد، اما نسخ نه تناقض كلامی است و نه اختلاف نظر و تجدید رأی، بلكه یک اختلاف حكمی ناشی از مصداق است؛ به این معنا كه یک مصداق چون در شرایط معینی ممكن است دارای مصلحتی باشد، حكم خاص به آن تعلق می‌گیرد و همین كه در اثر تغییر شرایط، مصلحت مزبور از بین رفت، حكم نیز تغییر پیدا می‌كند؛ یعنی از همان اول این دارای مصلحت محدود و موقت بود.

برخی از آیات قرآن نظیر آیۀ 106 سوره بقره درصدد بیان همین معنا است؛[1] از این روناسخ و منسوخ به حسب ظاهر با هم منافات دارند، ولی در واقع تناقضی بین آنها وجود ندارد؛ زیرا هر كدام دارای مصلحت خاص خود هستند، اما در ناسخ آن، مصلحت بعد از مصلحتی است كه در منسوخ بوده است. بنابراین، وجود این اختلافات ظاهری به همین دلیل است و این مسئله به‌هیج وجه به‌معنای وجود تناقض و نفی و تبدیل در آیات نیست.

.[1] «هر آیه ای را منسوخ یا ترک کنیم بهتر از آن یا همانند آن را می آوریم …»، بقره، 106. نک: فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 3، ص 636؛ مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه ج 11، ص 405 و ج 1، ص 388. برخی از آیات نسخ شده عبارتند از: آیات 15 و 16 سوره نساء كه به وسیله آیه 2 سوره نور نسخ گردیده، هم‌چنین آیه 12 سوره مجادله که درباره صدقه دادن قبل از نجوا حضرت با رسول الله است که آیه 13 همین سوره آن را نسخ کرد.