کپی شد
شب یلدا در مناطق مختلف ایران 2
- شب یلدا در اصفهان: به باور اصفهانی‌های قدیم، زمستان به دو بخش «چله» و «چله‌کوچیکه» تقسیم می‌شد که موعد چله از اول دیماه تا۱۰بهمن و چله کوچیکه از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا سی بهمن ادامه داشت. البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام «چله زری» (ماده) و «عمو چله» (نر) تقسیم می‌شود؛ زیرا از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیاء را بر اساس جنس مذکر و مونث تقسیم می‌کردند.
اصفهانی‌ها دوشب را به عنوان شب چله برپا می‌کردند و آیین‌های مخصوص به این شب را با پهن کردن سفره‌ای با عنوان «سفره شب چله»، گرامی می‌داشتند. از دیگر بخش‌های این آیین در اصفهان قدیم، پهن کردن تمام البسه و رخت خواب‌ها در هوای آزاد؛ به ویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمدگویی به «عمو چله» و «چله زری» بوده است.
- شب یلدا در کرمانشاه: در استان کرمانشاه که از شهرهای باستانی و کهن ایران زمین است، مردم با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن با مادر جهان در زادن خورشید همراهی و همدردی کنند. میوه‌هایی که دراین شب خورده می‌شود، به گونه‌ای نمادی از خورشید است. میوه‌هایی مانند انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.
همچنین قصه‌هایی از عشق جاودانه شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود.
- شب یلدا در آذربایجان شرقی و غربی: در خطهٔ شمال و آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچه[1]های تزیین شده به خانهٔ تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئین می کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند.
اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا «چیلله قارپیزی» (هندوانه چله) می‌خورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تأثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند. زنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی‌کنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین می‌کند و اگر چله کسی را نفرین کند، به نکبت و بدبختی گرفتار می‌شود.
- شب یلدا در مرکزی: آیین شب یلدا در استان مرکزی از دیرباز در سه شب متوالی باعناوین شب «چله‌بزرگه»، «چله وسطی» و «چله‌کوچیکه» برگزار می‌کردند و خویشان و دوستان سفره‌ای از مهر را می‌گشودند و از هر دری سخنی می‌گفتند. زنان و دختران روستایی در گرگ و میش شب‌های چله در تکاپو و هیجانی خاص ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا و برای گذران ساعات خوش در کنار فامیل لحظه شماری می‌کردند.
- شب یلدا در قزوین: به عقیده بزرگ‌ترهای مردم استان قزوین، خوردن میوه‌های مختلف خشک و تر و میوه‌های سرخ فام که به «شب چره» معروف است، شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید می‌دهد.
در بعضی مواقع که مادر بزرگ‌ها در آوردن تنقلات تأخیر می‌کنند، کوچک‌ترها شعر «هر که نیارد شب چره – تو انبارش موش بچره»، سر می‌دهند و مادربزرگ در آوردن شب چره تعجیل می‌کند. به عقیده مادر بزرگ‌های قزوینی اگر دراین شب ننه سرما گریه کند، باران می‌بارد و اگر پنبه‌های لحاف بیرون بریزد، برف می‌آید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود، تگرگ می‌آید. رسم فرستادن خونچه چله از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس در این استان نیز وجود دارد.
- شب یلدا در همدان: همدانی‌ها در شب یلدا فالی می‌گیرند با نام فال سوزن. آن‌ها همگی دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند. در این میان دختر بچه‌ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود به حساب می‌آورند. در مناطق دیگر استان همدان؛ نهاوند، تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مویز که مناسب زمستان است خورده می‌شود که از معمول‌ترین خوراکی‌های موجود در ابن استان‌ها است. همچنین رسم خونچه‌بری برای تازه عروس در مناطق مختلف این استان از جمله در شهر نهاوند، معمول است.
- شب یلدا در خراسان رضوی: در شهرهای خراسان علاوه بر رسوم مشترک ایرانیان، خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است.
- شب یلدا در خوزستان: مردم خوزستان در این شب تا سحر انتظار می‌کشند تا از «قارون افسانه‌ای» استقبال کنند. قارون در لباس هیزم‌شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد. این چوب‌ها به طلا تبدیل می‌شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می‌آورند.
- شب یلدا در کردستان: در کردستان نیز مانند سایر مناطق دیگر ایران این آیین، تاریخ کهنی دارد که به نام قدیمی آن؛ «شو چله» خوانده می‌شود. در شهر سنندج مرکز استان کردستان از قدیم اکثر خانه‌ها غذای دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمان‌ها آماده می‌کنند و این به صورت سنتی در این شهر تبدیل شده است.
- شب یلدا در بندرعباس: در این شب مردم هرمزگان دورهم جمع شده، غذاهای سنتی درست می‌کنند. از آن جمله می‌توان به غذایی بنام «نان رگاگ» و درست کردن غذایی به نام «سوراغ» و «مهیاوه» که بعد از تهیه به همراه نانی میل می‌شود، اشاره کرد. غذای دیگری که در این شب مورد استقبال اهالی هرمزگان قرار گرفته؛ «هواری‌ماهی» و «قلیه‌ماهی» است که خوردن آن در جمع صمیمی و گرم خانواده صفا دارد.
- شب یلدا در یزد: شهر یزد هم در شب یلدا همانند شهرهای دیگر کشور آداب و رسوم خاص خود را دارد. در این شب اقوام در کنار هم غذاهای سنتی یزدی؛ مانند «آش شولی» یزدی میل می‌کنند. آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد است که مهم ترین مواد تشکیل دهنده این آش سنتی؛ اسفناج، شوید، چغندر، برگ چغندر، نعناع خشک و سرکه است.
- شب یلدا در لرستان: شب چله در میان مردم مناطق لر نشین، دارای آداب و رسوم خاصی است. آن‌ها به این شب «شو اول قاره» می‌گویند. شب نشینی، دید و بازدید اقوام، فال چهل سرو، فال حافظ، پختن غذاهای خاص این شب، از آداب این شب است. همچنین دراز کردن شال یا چادری از پشت بام همسایه برای دریافت آجیل و میوه از سوی دیگر همسایگان و خواندن اشعاری به همین منظورمثل، «اِمشِو اول قاره * خیر دِ هونَت بَوارَه»؛ «امشب اول یلدا یا اول زمستان است * خیر به خانه‌ات ببارد» یا «نون و پنیر و شیره * کیخا حونت نمیره»؛ «نان و پنیر و شیره * کدخدا (صاحب خانه‌ات) نمیرد» یا «چی بِ علی کوشکَه بیاره»؛ «چیزی بده علی کوچیکه یا بچه‌ات بیاورد» از دیگر رسوم مردم لرستان است. در این موقع صاحب خانه کمی آجیل گندم برشته با میوه و شیرینی در شال می‌گذارد که گیرنده ضمن بالا کشیدن شال و محتویاتش به عنوان تشکر از صاحب خانه، دوباره شعر را تکرار می‌کند و سپس شال را برداشته به پشت بام‌های دیگر می‌رود و دوباره ترانه فوق را می‌خواند.[2]
[1]. خوان به معنای سفره است که با افزودن پسوند «چه» (خوانچه) به معنای سفره کوچک می‌باشد. گرچه اسم این سفره خوانچه و سفره کوچک است، اما در واقع سفره‌ای پر از تنقلات، غذاها و هدایا است که بسیار سنگین قیمت هم هست.
[2]. اقتباس همراه با اضافات و اصلاحات از سایت وکیل ملت.