شخصیت های مهم شیعه اثنی عشری، (قرن ششم تا هشتم ق)

1. شیخ طبرسی، ابو على، فضل بن حسن بن فضل طبرسى، «معروف به امین الاسلام طبرسى»: نام و آوازه رضى الدين، حسن بن فضل طبرسى آفاق را درنَورديده است. او عالمى وارسته است كه به قله هاى برافراشته سير الى الله و مدارج بلند علم و تقوا صعود كرده است. وی داراى كتاب هايى ارزشمند است كه از جمله عبارتند از:

– مجمع البیان در تفسیر قرآن که در 10 جلد تألیف شده. این کتاب از بهترین تفاسیر شیعه است و شهرتى جهانى دارد.

– الکاف الشّاف من کتاب الکشاف، خلاصه‏اى است از کتاب تفسیر کشاف زمخشرى.

– جوامع الجامع.

– المستمد من البیان (از البیان شیخ طوسى انتخاب شده).

– الوافی در تفسیر قرآن.

– إعلام الورى بأعلام الهدى، در فضائل ائمه (علیهم‏السلام).

– تاج الموالید در اَنساب.

– الآداب الدینیة للخزانة المعینیة.

– النور المبین.

– کنوز النجاح.

– عدة السفر و عمدة الحضر.

2. سيد ابن طاووس، سید رضى الدين، على بن موسى بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبى و امام سجاد (عليهما السلام) و از بزرگان طراز اول علمای شیعه اثنی عشری است. سيد ابن طاووس در بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اين كه فقيهى نام آور بود اديبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان او و اكثر تأليفاتش در موضوع ادعيه و زيارات است.

او در طول عمر پر برکت خویش با بهره گیری از کتاب های اجدادش و نیز کتبی که خود فراهم آورده بود، موفق شد اثرات علمی گران بهایی از خود به یادگار بگذارد که تعدادی از آن ها در اثر طوفان حوادث از بین رفته است.برخی از تألیفات وی به شرح زیر است:

– الملهوف علی قتلی الطفوف؛ نام دیگر این کتاب «اللهوف» است.

– الإبانة فی معرفة أسماء کتب الخزانة.

– اسرار الصلوة.

– السعادات العبادات.

– فرحة الناظر و بهجة الخواطر.

– کشف المحجة لثمرة المهجة.

– محاسبة النفس.

– شرح نهج البلاغه.

– المصرع الشین فی قتل الحسین و … .

– الاقبال بالاعمال که مشتمل بر ادعیه ی تمام ماه ها است.

– المزار که در باب آداب سفر و زیارت نامه ها بر مزار امام حسین (علیه السلام) در کربلا است.

– مصباح الزائر و جناح السفر که به گفته خودش چراغی است برای انجام درست زیارات.

– فلاح السائل ونجاح المسائل که شامل دو جزء بوده و هر جزء در بر دارنده دعاهایی است که در طول روز و بعد از نمازها وارد شده است.[1]

3. خواجه نصیر الدین طوسی، محمد بن حسن جهرودی طوسی: او در سال ۵۹۸ قمری در طوس ولادت یافته است. وی از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حكمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. طوسی یکی از سرشناس ترین و با نفوذترین چهره های تاریخ اسلامی است.

آثار فراوانی از خواجه به یادگار مانده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

تجریدالعقاید، شرح اشارت بو علی سینا، قواعد العقاید، اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی، آغاز و انجام، تحریر، مجسطی، تحریر اقلیدس، تجریدالمنطق، اساس الاقتباس، ذیج ایلخانی، آداب البحث، آداب المتعلمین، روضةالقلوب، اثبات بقاء نفس، تجرید الهندسه، اثبات جوهر، جامع الحساب، اثبات عقل، جام گیتی نما، اثبات واجب الوجود، الجبر و الاختیار، استخراج تقویم، خلافت نامه، اختیارات نجوم، رساله در کلیات طب، ایام و لیالی، علم المثلث، الاعتقادات، شرح اصول کافی، کتاب الکل.

4. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن الحسن بن یحیی بن سعید هذلی حلی، ملقب به «محقق حلی»: او یكی ازبزرگ ترین و نامورترین فقیهان عصر خویش و دارای عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان است، به حدی كه وقتی كلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانه ای در میان فقها ذكر می كنند، شخصیت تحقیقی و علمی او مورد نظر است.

وی صاحب كتاب های بسیار در فقه است؛ از آن جمله:

الف. شرایع الاسلام.

ب. معارج.

ج. معتبر.

د. المختصر النافع.

5. علامه حلی، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر معروف به «علّامه حلّی»: او یکی ازبزرگ ترین فقهای شیعه است که در زمینه های فقه و حدیث، کلام و فلسفه، اصول فقه، منطق، ریاضیات و هندسه تبحر زیادی داشت.

مجموع تصنيفات او متجاوز از پانصد جلد کتاب و جزوات مختلف در علوم عقلی و نقلی است. تصنيفاتی که به دست خود و با انديشه های علمی به روی کاغذ آمد. از میان آنها به برخی اشاره می شود:

الف. کشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد؛ در کلام که شرح تجريد خواجه نصير طوسی است.

ب. کشف الخفاء من کتاب الشفاء، در حکمت.

ج. قواعد الاحکام في معرفة الحلال و الحرام؛ که به قواعد علامه معروف است و بارها به چاپ رسیده و محل توجه یزرگان فقها بوده و شروح بسياري بر آن نوشته شده است.

6. فخر المحففین، محمد بن حسن بن يوسف معروف به فخرالمحققين فرزند علامه حلي، ملقب به فخر الاسلام، فخرالدين و رأس المدقّقين: او از اعاظم و بزرگان شيعه و داراي جلالت علمي بسياري بود. وي در نوجوانی به اجتهاد دست يافت.

او مورد تاييد و توجه خاص پدر بزرگوار خود علامه حلی بود، تا آن جا كه علامه، اتمام مصنفات خود را پس از مرگ به وی سپرد.

تألیفات او همه در شمار بهترین كتب علمی شیعه به شمار می آیند و اغلب شرح و حاشیه و تعلیقه كـتـب پـدر عـالـیـقـدرش می باشد؛ مانند شرح المسترشدین، شرح مبادی الاصول، شرح تهذیب الاصول، ایضاح الفوائد فی حل مشكلات القواعد، رساله فخریه در نیت، حاشیه ارشاد، الكافیة الوافیه در علم كلام و مسائل صدریه.

7. شهید اول، شیخ شمس الدین محمد بن مکی بن احمد عاملی نبطی جزینی معروف به شهید اول: او یکی از فقهای بزرگ شیعه است که در دمشق به جرم شیعه بودن کشته شد. علّامه سید محسن امین مى نویسد: شیخ اسدالله صائغ، دانشمندى بزرگ بود که در سیزده رشته از علوم ریاضى تخصص و مهارت داشت.[2]

او دارای تألیفات ارزشمندی است که از جمله آنها عبارت است از:

– الاربعین.[3]

– تفسیر الباقیات الصالحات.

– اللمعة الدمشقیه.

– الرسالة الالفیة فی الصلاة.

– الرسالة النفلیة فی الصلاة.[4]

– الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة.[5]

 

 

[1]. سید بن طاووس، علی بن موسی، لهوف، تحقیق: تبریزیان الحسون، شیخ فارس، ص 87.

[2]. امین، سید محسن، أعیان ‏الشیعة، ج ‏1، ص 177.‏

[3]. امین، سید حسن، مستدرکات‏ أعیان‏ الشیعة، ج ‏1، ص 91.‏

[4]. أعیان‏ الشیعة، ج ‏1، ص 122.

[5]. همان، ج ‏10، ص 62.