ویژگی های آباد کنندگان مساجد

اهمیت مسجد به عنوان یک کانون حساس و مقدس ایجاب می کند تنها کسانی که از فضایل برجسته و شرایطی خاص برخوردارند، شایستگی تعمیر آن را داشته باشند. قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «مشركان حق ندارند مساجد خدا را آباد كنند در حالى كه به كفر خويش گواهى مى‏دهند! آنها اعمالشان نابود (و بى‏ارزش) شده و در آتش (دوزخ)، جاودانه خواهند ماند! مساجد خدا را تنها كسى آباد مى‏كند كه ايمان به خدا و روز قيامت آورده، و نماز را برپا دارد، و زكات را بپردازد، و جز از خدا نترسد، اميد است چنين گروهى از هدايت‏يافتگان باشند».[1]

آیه اول از دو آیه فوق، بیانگر آن است که مشرکان شایستگی و لیاقت آباد نمودن مساجد الهی را ندارند. تا قبل از نزول این آیه شریفه، مشرکان در تعمیر مسجدالحرام شرکت جسته و با حضور خود در اطراف خانه خدا در ایام خاص و موسم حج و یا پرداخت کمک های مالی، خانه خدا را رونق صوری و ظاهری می بخشیدند. ولی این آیه شریفه، مشرکان را که با سخن و عمل به کفر خویش اعتراف می کنند از تعمیر مساجد الهی منع نموده و مرزبندی جدیدی را میان شرک و کفر با تعمیر مساجد اعلام می کند. آیه دوم نیز چهار شرط اساسی برای تعمیرگران مساجد ذکر می نماید:

شرط اول: اولین شرط مربوط به جنبه اعتقادی آنان است که بایستی حقیقتاً انسان هایی خدایی و مؤمن به مبدأ و معاد باشند.

شرط دوم: آن­که از بپای دارندگان نماز باشند. نماز به عنوان مظهر بندگی و راز و نیاز با خداوند، مشخصه انسان هایی است که بندگی و عبودیت را از قلب به اعضا و جوارح خویش سرایت داده اند. بنابراین از دیدگاه قرآن کریم آنان که با نماز انس ندارند و با نمازگزاران همدم و همراز نیستند، هر چند به گونه ای در رونق ظاهری و یا ساختن بنای مسجد شرکت داشته باشند، از تعمیرگران مساجد محسوب نخواهند بود.

شرط سوم: قرآن مجید در بیان شرط سوم می فرماید: آبادکنندگان مساجد، کسانی هستند که زکات؛ یعنی حقوق مالی واجب خویش را ادا می کنند، نه این­که ساختن و تعمیر مسجد، بهانه ای برای شانه خالی کردن از زیر بار وجوهات و حقوق شرعی باشد. پس، از دیدگاه قرآن کریم آنان که حقوق مالی خویش را پرداخت نمی کنند، نمی توانند صرفاً با ساختن مسجدی هرچند مجلل، در ردیف آباد کنندگان مساجد به حساب آیند و ثواب­ها و فضائلی را که برای آباد کنندگان مساجد ذکر شده، به دست آورند.

شرط چهارم: خداوند کریم در مقام بیان چهارمین ویژگی آبادکنندگان مساجد می فرماید: «آنان تنها خشیت خدای را در دل دارند».[2] مرحوم علامه طباطبایی بر اساس قرائن و شواهدی که ارائه نموده است، (خَشیَت)[3] در این آیه را به معنای عبادت دانسته و فرموده است: علت تعبیر از عبادت به خشیت آن است که میان عبادت و خشیت ملازمه وجود دارد.[4]

براین اساس می توان گفت: این بخش از آیه در واقع مؤکِّد صدر آیه قبل است که مشرکان را از عمارت مساجد نهی می کند و مناسبت وجود این شرط برای تعمیرگران مساجد آن است که قرآن کریم اصرار دارد عمارت مسجد توسط موحدان و خداجویان صورت گیرد و از آن­جا که عبادت غیر از خداوند، شرک محسوب می شود. پس آنان که غیر خدا را عبادت می کنند و یا همراه با عبادت خداوند چیز دیگری را هم پرستش می کنند، لیاقت و شایستگی تعمیر مساجد را ندارند.[5]