کپی شد
مقاله آمنه بنت وهب
چکیده مقاله آمنه بنت وهب
آمنه دختر وهب بن عبد مناف از مادری به نام «بره» دختر عبد العزى بن عثمان بود.
وی از ایمان قوی، پاکدامنی و معنویت بالایی برخوردار بود.
او در آن زمان، از نظر نسب و ازدواج، با فضیلت ترین دختران قریش بود.
آمنه مادر بزرگ‌ترین شخصیت جهان هستی است. وی از عبدالله به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) حامله شد و براساس نقل‌هایی که از او وجود دارد، مصائب و دردهای این دوران را به جهت حامله بودن به پیامبر احساس نکرد.
زمانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) شش ساله بود، آمنه به همراه آن‌حضرت به مدینه سفر کرد. و در برگشت از آن سفر در منطقه «ابواء» (منطقه بین جحفه و مدینه) درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
پدر و مادر آمنه بنت وهب
آمنه دختر وهب بن عبد مناف بن زهرة بن كلاب[1] از مادری به نام «بره» دختر عبد العزى بن عثمان بن عبد الدّار بن قصى بود که البته مادر «بره» نيز دختر ام حبيب بنت اسد بن عبد العزى بن قصى بود.[2]
در منابع، جزئیات چندانی از زندگی شخصی ایشان وجود ندارد و تنها در دوره‌های خاصی مانند ازدواج با عبدالله، و زمانی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) را حامله بود، به زندگی ایشان پرداخته شد.
ویژگی‌های شخصیتی آمنه بنت وهب
آمنه مادر بزرگ‌ترین شخصیت جهان هستی است. یکی از ویژگی‌های وی داشتن حسب و نسب والای او است. دختر وهب از هر دو جانب پدر و مادر از حسب هم نسب بالایی برخوردار بود. وی از ایمان قوی، پاکدامنی و معنویت بالایی برخوردار بود.
بینش عمیق و عفت و پاکی این بانو چنان بود که تاریخ چنین می نویسد: «او (آمنه) در آن روز، از نظر نسب و ازدواج، با فضیلت ترین دختران قریش بود.»[3]
ایمان آمنه بنت وهب
یکی از بحث‌های مهم؛ ایمان برخی از اقوام پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) است که مطالب و کتاب‌های مختلفی در مورد آن نگارش یافته است. البته عموم این بحث‌ها پیرامون ابوطالب می‌باشد. با این حال، بحثی نیز در مورد آمنه مادر پیامبر وجود دارد مبنی بر این‌که از چه دین و آئینی پیروی می‌کرد؟
در منابع شیعه، آمنه را فردی با ایمان معرفی کرده‌اند.[4] البته بیان حد و مرز این ایمان خود فرصتی مجزا می‌طلبد. برخی از استدلال‌هایی که بر این موضوع دلالت دارد از این قرار است:
۱. زمانی که پیامبر اسلام، حجة الوداع خود را تمام می‌کرد و در حال برگشت به مدینه بود، به قبرى رسید كه درحال خراب شدن بود. ایشان پيش آن قبر مدت طولانی نشست، سپس به گریه افتاد و در بالای آن قبر گریه کرد. اصحاب به ایشان گفتند: يا رسول اللَّه اين قبر كيست؟
فرمود: «قبر مادرم آمنه بنت وهب است. از خدای تعالى درخواست کردم اذن در زيارت وى به من بدهد، پس إذن داد و من به زیارت آمدم».
این روایت در منابع شیعه[5] و اهل سنت[6] نقل شده است.
حال بنابر آیه‌ای از قرآن، پیامبر اجازه حضور بر قبر کفار و مشرکان را نداشته است:
«و هرگز بر هيچ مرده‌اى از آنان نماز مگزار و بر سر قبرش توقف نکن؛ چرا كه آنان به خدا و پيامبر او كافر شدند و در حال فسق مُردند».[7]
از مجموع آن‌چه بیان شد، استفاده می‌شود که آمنه بر مذهب کفر و شرک نبود، بلکه فردی با ایمان بود.
- امام صادق(علیه السلام) فرمود: «جبرئيل به حضور پيامبر آمد و گفت: يا محمد! به‌راستى كه خداى عزّ و جلّ درباره پنج نفر، تو را اجازه شفاعت داده‌است؛ شكمى كه تو را حمل می‌کرد كه آمنه دختر وهب باشد و …».[8] از این روایت و روایات مشابه آن[9] که پیامبر را شفاعت کننده مادرشان می‌دانند استفاده می‌شود که آمنه مشرک نبود و در غیر این صورت شفاعت شامل او نمی‌شد.[10]
پاکدامنی آمنه بنت وهب
آمنه در دوران کودکیش در بهترین محیط و پاکترین خانواده زندگی کرده است خداوند به آمنه به اندازه ای نورانیت، زیبایی و کمال داده بود که بانو و سرور قوم زهره به شمار می آمد
او دختری بود که از چشم ها پنهان بود و از ابتذال، مصونیت داشت حتی راویان نتوانسته اند از شکل و سیمای او در دوران کودکیش سخن بگویند او در حجاب و پوشش کامل قرار داشت همین اندازه نوشتند که وقتی عبد المطلب او را برای عبد الله خواستگاری کرد او در میان قریش از بهترین دختر ها بود.[11]
مقام معنوی آمنه بنت وهب
بدون تردید حضرت آمنه به خاطر ظرفیت وجودی گسترده و بالایی که داشت، نزد خدای متعال بسیار عزیز و گرامی بود. و برای همین خداوند کرامت‌هایی برای او در زمانی که به اشرف انبیا باردار بود و بعد از آن، به منصه ظهور رساند که دوست و دشمن به آن‌ها اعتراف دارند .در گزارشی به نقل از لیث بن سعد آمده‌است: به کعب که نزد معاویه بود گفتم: نظر تو در باره چگونگی ولادت پیامبر (صلی الله و علیه و آله) چیست؟ آیا خانواده او دارای فضیلتی بوده‌اند در پی این سؤال، کعب به معاویه نگاه کرد تا حال و هوای او را بفهمد و طبق میل او پاسخ گوید. خداوند به زبان معاویه این جمله را جاری ساخت که به کعب بگوید: آن‌چه در این باره به خاطر داری بگو کعب گفت: من ۷۲ کتاب را که همه آن‌ها از آسمان نازل گشته، خوانده‌ام. صحیفه‌های دانیال را نیز مطالعه کرده‌ام. در همه آن‌ها از ولادت او و خانواده‌اش یاد شد و نام او معروف و مشهور است. به درستی که هیچ پیامبری به دنیا نیامده که ملائکه بر او نازل شده باشند، جز عیسی و احمد (صلوات اللّه علیهما) و بر هیچ انسانی جز مریم و آمنه (مادر احمد (صلی الله و علیه و آله) حجاب‌های بهشت زده نشد. و فرشتگان بر هیچ زنی که حامله باشد، موکل نشده‌اند جز بر مریم مادر مسیح (علیه السلام) و آمنه مادر احمد (صلی الله و علیه و آله).[12]
در اوصاف آمنه امام معصوم می‌فرماید:«فوالله ما فی بنات اهل مکه مثلها لانها محتشمه فی نفسها طاهره مطهره عاقله دینه »[13] سوگند به عزت و جلال خداوند، که در مکه دختری مثل او (آمنه) نیست؛ زیرا او با حیا و ادب است و نفسی پاکیزه دارد و عاقل و فهیم و دین باوراست.
ازدواج آمنه با عبدالله بن عبدالمطلب
پس از ماجرای قربانی کردن صد شتر در مقابل قربانی نکردن عبدالله، عبدالمطلب همراه عبدالله به خانه وهب بن عبدمناف رفتند كه سرور قبيله بنی‌زهره بود و برای خود و فرزندش خواستگاری کرد؛ آمنه كه از دوشيزگان قريش شمرده می‌شد را براى عبدالله و «هاله» را برای خود.[14] طرف مقابل نیز بدین امر رضایت دادند و آمنه با عبدالله ازدواج كرد و همان روز مراسم عروسى برپا شد.[15]
آمنه از عبدالله به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) حامله شد و براساس نقل‌هایی که از او وجود دارد، مصائب و دردهای این دوران را به جهت حامله بودن به پیامبر احساس نکرد: «زمانی که به او (پیامبر اسلام) حامله شدم اصلاً احساس نكردم (بر من راحت بود) و در دوران حاملگی اثر سنگينى حمل كه بر حسب عادت به زنان دست می‌دهد به من دست نداد، در اين ميان خواب ديدم كه گويا كسى نزد من آمد و گفت تو به خير الانام حامله‌ای؛ زمانی که هنگام زائيدن رسيد، بسيار به من آسان گذشت».[16]
وفات آمنه بنت وهب
زمانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) شش ساله بود، آمنه به همراه آن‌حضرت به مدینه سفر کرد. برخی این سفر را به جهت زیارت قبر عبدالله شوهر آمنه دانسته‌اند که به همراه عبدالمطلب و ام ایمن انجام شد و در برگشت از آن سفر فوت کرد.[17]
برخی نیز معتقدند آمنه برای دیدار اقوام خود به مدینه رفته بود که در مسیر بازگشت جان به جان‌آفرین تسلیم کرد،[18]
البته این دو نقل با هم تضاد ندارند؛ چون ممکن است هر دو نقل، درست باشند و آمنه به قصد هر دو سفر کرده‌باشد.
محل دفن آمنه مادر پیامبر (صلی الله علیه و آله)
در مورد محل دفن مادر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در همین سفر در منطقه «ابواء»(منطقه بین جحفه و مدینه) درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.[19] اما گزارش‌های تآیید نشده می‌گوید در مکه در شعب «ابی دبّ الخزاعی» دفن گردید.[20]
کتابنامه مقاله آمنه بنت وهب
- قرآن کریم
- ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ انتشارات بیدار، چاپ اول، قم، 1410ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ دار الفکر، بیروت، 1407 ق.
- ابن هشام، عبد الملک؛ السیرة النبویة؛ تحقیق: السقا، مصطفی، الأبیاری، ابراهیم، شلبی، عبد الحفیظ؛ دار المعرفة، چاپ اول، بیروت، بی‌تا.
- اسلام کوئست.
- بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف؛ تحقیق: زکار، سهیل، زرکلی، ریاض؛ دار الفکر، چاپ اول، بیروت، 1417ق.
- بنت الشاطی؛ مادر پیامبر (صلی الله و علیه و آله و سلم؛ ترجمه: بهشتی، احمد؛ بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- شيباني، أحمد بن محمد بن حنبل؛ مسند أحمد بن حنبل؛ محقق: شعيب الأرنؤوط، عادل مرشد و ….؛ مؤسسة الرسالة، چاپ اول، بیروت، 1421ق.
- صالحی دمشقی، محمد بن یوسف؛ سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد؛ دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بیروت، 1414ق.
- صدوق، محمد بن علی؛ اعتقادات الامامیة؛ کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، قم، 1414ق
- صدوق، محمد بن علی؛ الخصال؛ محقق، مصحح: غفاری، علی اکبر؛ دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، قم، 1362ش.
- صدوق، محمذ بن علی؛ کمال الدین و تمام النعمة؛ محقق، مصحح: غفاری، علی اکبر؛ دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، تهران، 1395ق.
- طبری آملی، محمد بن جریر؛ دلائل الامامة؛ بعثت، چاپ اول، قم، 1413ق.
- طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)؛ تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل؛ دار التراث، چاپ دوم، بیروت، 1387ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود؛ التفسیر؛ محقق، مصحح: رسولی محلاتی، هاشم؛ المطبعة العلمیة، چاپ اول، تهران، 1380ق.
- قمی، عباس؛ منتهی الآمال؛ بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ محقق، مصحح: موسوی جزائری، سید طیب؛ دار الکتاب، چاپ سوم، قم، 1404ق.
- کاتب واقدی، محمد بن سعد؛، الطبقات الکبری؛ دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، بیروت، 1418 ق.
- مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار؛ بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مرکز تبلیغی آینده سازان.
- مفید، محمد بن محمد؛ الفصول المختارة؛ محقق، مصحح: میر شریفی، علی؛ کنگره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413ق.
- مفید، محمّد بن محمد؛ المقنعة؛ کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413ق.
- مقریزی، تقی الدین؛ امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع؛ تحقیق: نمیسی، محمد عبدالحمید؛ دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بیروت، 1420ق.
- نميری بصری، عمر بن شبة؛ تاريخ المدينة؛ محقق: فهيم محمد شلتوت؛ بی‌نا، جدة، 1399 ق.
[1]. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 456، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413ق.
[2]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 2، ص 243، دار التراث، چاپ دوم، بیروت، 1387ق.
[3]. بنت الشاطی، مادر پیامبر، ترجمه: بهشتی، احمد، ص 99.
[4]. صدوق، محمد بن علی، اعتقادات الامامیة، ص 110، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، قم، 1414ق.
[5]. مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، محقق، مصحح، میر شریفی، علی، ج 2، ص 64، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413ق؛ ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، ج 2، ص 64، انتشارات بیدار، چاپ اول، قم، 1410ق.
[6]. نميری بصری، عمر بن شبة بن عبيدة بن ريطة، تاريخ المدينة، محقق، فهيم محمد شلتوت، ص 119، جدة، 1399 ق؛ شيباني، أحمد بن محمد بن حنبل، مسند أحمد بن حنبل، محقق، شعيب الأرنؤوط، عادل مرشد و ….، ج 38، ص 146، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، بیروت، 1421ق.
[7]. توبه، 84.
[8]. صدوق، محمد بن علی، الخصال، محقق، مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 294، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، قم، 1362ش.
[9]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج 2، ص 314، المطبعة العلمیة، چاپ اول، تهران، 1380ق.
[10]. ر.ک: «شفاعت در قیامت»، سؤال 440.
[11] . بنت الشاطی، مادر پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم، ترجمه: بهشتی، احمد، ص ۹۹ و ۱۰۰؛ مرکز تبلیغی آینده سازان.
[12] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۵، ص۲۶۱؛ قمی، عباس، منتهی الآمال، ج۱، ص۴۱.
[13]. بحارالانوار، ج 15، ص 99.
[14]. کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 1، ص 76، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، بیروت، 1418 ق.
[15]. ابن هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، تحقیق، السقا، مصطفی، الأبیاری، ابراهیم، شلبی، عبد الحفیظ، ج 1، ص 156، دار المعرفة، چاپ اول، بیروت، بی‌تا؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 2، ص 249، دار الفکر، بیروت، 1407 ق.
[16]. صدوق، محمذ بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، محقق، مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 196، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، تهران، 1395ق؛ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح: موسوی جزائری، سید طیب، ج 1، ص 373، دار الکتاب، چاپ سوم، قم، 1404ق.
[17]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 1، ص 94، دار الفکر، چاپ اول، بیروت، 1417ق.
[18]. طبری آملی صغیر، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج 1، ص 188، بعثت، چاپ اول، قم، 1413ق؛ مقریزی، تقی الدین، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق: نمیسی، محمد عبد الحمید، ج 1، ص 13، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بیروت، 1420ق.
[19] . بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 1، ص 94، دار الفکر، چاپ اول، بیروت، 1417ق.
[20]. همان، 95؛ صالحی دمشقی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج 2، ص 120، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بیروت، 1414ق.