فروع دین نزد  اسماعیلیه

اسماعیلیه در باب امهات فروع دین و شریعت با سایر مسلمانان اختلافی ندارند، جز آن که برای هر حکم فرعی، ظاهر و باطنی معتقدند؛[1] به عنوان نمونه: آنان طهارت را به تبری جستن از مذاهب مخالف باطنیه، تیمم را به فراگیری دانش از کسی که به آموختن مأذون است، نماز را به دعا برای امام، زکات را به نشر دانش برای مستعدان و مستحقان آن، روزه را به پنهان داشتن معرفت از ظاهر گرایان و حج را به کوچ کردن برای کسب دانش تأویل نموده اند.[2]

تأویل ظواهر و ارجاع آن به خلاف آن چه که در عرف متشرعه از آن متبادر می شود، علامت بارز اسماعیلیه و از پایه های اساسی مکتب آنها است و تألیفاتی نیز در این باره دارند، به نحوی که اگر این مسئله و مسئله برگرداندن امامت از امام کاظم (علیه السلام) به برادرش اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (علیه السلام) نباشد، آنها از سایر فرق شیعه تشخیص داده نمی شوند.[3] آنها در این زمینه چنان پیش رفتند که به «باطنیه» معروف شدند. محقق طوسی در این باره می گوید: «به این جهت به اسماعیلیه، باطنیه می گویند؛ زیرا آنان معتقدند هر ظاهری باطنی دارد، آن باطن مصدر و آن ظاهر مظهر او است. ظاهری که باطن نداشته باشد مثل سراب است و باطنی که ظاهر نداشته باشد، خیالی است که اصلی ندارد. همچنین به آنها «ملاحده» نیز می گویند؛ به این جهت که در بعضی از احوال از ظاهر شریعت به باطن آن عدول کرده اند».[4]

استاد مطهری درباره باطنیه می گوید:

«باطنیه آن قدر در اندیشه‌های اسلامی بر اساس باطنی‌گری، دخل و تصرف كرده‌اند كه می‌توان گفت: اسلام را قلب كرده‌اند».[5]

[1]. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، ج ‏8، ص 187.

[2]. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، ص 232، به نقل از تاریخ الفرق الاسلامیة، ص 186.

[3]. بحوث فی الملل والنحل، ج ‏8، ص 8.

[4]. طوسى،‏ نصير الدين، قواعد العقائد، مقدمه و تحقيق و تعليق: خازم‏، على حسن، ص ‏‏85 و 86.

[5]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج ‏3، ص 66.