عشق مجازى و رسیدن به حقیقت
تاریخ: ۲۸ بهمن ۱۳۸۹ در باب: عشقعشق حقیقى، عشق نسبت به ذات الاهى است و سایر عشقها عشق حقیقى نیستند، اساساً این گونه عشق ها عشق نیستند، بلکه اینها در واقع “شوق” هستند.
فرق بین عشق و شوق آن است که شوق، میل به چیزى است که انسان آن را ندارد و در طلب آن است، ولى وقتى به آن رسید پس از مدتى از دیدار و وصالش دلزده مىشود و این خصوصیت تمام شوقها است.
اما عشق آن است که چه قبل از وصول، و چه پس از آن نه تنها از وصولش سیر و دلزده نمىشود، بلکه هر دم میلش بیشتر شده و خاموشى و مردگى ندارد. این عشق مختص به ذات اقدس الله است و الاّ هر چه غیر از او وقتى انسان به وصالش رسید، پس از مدتى در مىیابد که آن چیز اصلاً ارزش آن اندازه محبت را نداشته است، بلکه گاهى انسان به نادانى و سبکسرى خود مىخندد که چرا این اندازه نسبت به آن چیز بىارزش علاقهمند بوده است.[۱]
پس عشق حقیقى و اصلى فقط عشق به خدا است.
اما بعضى از عرفا راه رسیدن به عشق الاهى را عشق مجازى یا عشق به غیر خدا مىدانند، و این توجیهاتى دارد.
ابن سینا در نمط تاسع کتاب “اشارات” در مورد مقامات عارفان که بحث مىکند، مىگوید:
“شخص مرید نیازمند ریاضت است و ریاضت سه هدف دارد؛ اوّل: دور کردن غیر حق از حق، دوم: مطیع ساختن نفس اماره… سوم: لطیف ساختن درون براى تنبه و آگاهى”.
وی آن گاه مىفرماید که: آن غرض سوم را دو امر کمک مىکند
یکى: فکر لطیف و اندیشه صاف. دوم: عشق پاک و عفیف، که شمایل معشوق در آن حاکم باشد، نه سلطان شهوت.[۲]
بنابر این کلام ابن سینا، شاید نخستین اشارات به عشق مجازى به عنوان “قنطره” و راه گذرى براى عشق به خدا، براى رسیدن به مقامات بالاى عرفانى، براى مریدان راه، وجود دارد.
امام فخر رازى در شرح کلام ابن سینا مىگوید:
“تأثیر عشق در تلطیف سرّ از آن جهت است که، چنین عاشقى، همیشه حالات معشوق را، از حرکات و سکنات، و حضور و غیبت، و خشم و خشنودى مورد توجه قرار مىدهد، و به طور دایمى ذهن عاشق متوجه استقراء افعال و تعقیب اقوال معشوق مىگردد، و از این راه به ملکه تلطیف سرّ دست مىیابد. و لذا نقل کردهاند که “مجنون” را به خواب دیدند و گفتند: خدا با تو چه کارى کرد؟ گفت: خداوند مرا بر مدعیان محبت خویش حجت قرار داد.”
خواجه نصیرالدین طوسى نیز در شرح این فقره از کلام ابن سینا مىگوید:
“عشق مجازى بر دل انسان، نرمى و تأثر و وجد و رقّت مىبخشد، و انسان را از علایق و دلبستگىهاى این جهانى آزاد کرده و او را وارد مىکند که از هر کس و هر چیزى که جز معشوق وى است روى گرداند، و تمام هموم و خواستهها و امیال و آرزویش به یک نقطه تمرکز یابد. همین کار باعث مىشود که توجه او به معشوق حقیقى نسبت به دیگران آسان تر باشد، چه دیگران باید از هزاران خواسته و همّ و هدف دست بردارند، اما او از همه دست کشیده، فقط از یک مورد باید دل برکند و مهر بردارد، تا آن دل را به آستان معشوق حقیقى برده و آن مهر را بر معشوق حقیقى بیفکند.”[۳]
بنابراین عشق مجازى وسیلهاى است، در آغاز کار یک سالک، که او را در سیر معنوى و حصول تنبّه و توجه، یارى نماید. اما چگونگی این یاورى از نظر امام فخر رازى بیشتر بر توجه عاشق به معشوق، نظر دارد و این که این توجه موجب تلطیف سرّ مىشود. از نظر خواجه نصیر الدین به خاطر این است که عشق باعث دل کندن از وابستگىها و علایق مختلف مىشود، به گونهاى که توجه به معشوق حقیقى و اصلى آسان تر مىشود، و به هر حال زمینه توجه به معشوق اصلى مىشود.
و شاید به توان گفت که تعبیر “المجاز قنطره الحقیقه” به خاطر آن است که استعدادهاى اشخاص براى رسیدن به کمالات معنوى متفاوت است، و هر کس را نمىتوان مستقیماً به عشق حقیقى که همان عشق الاهى است، هدایت نمود. لذا عشق مجازى به عنوان دامى براى به تور انداختن سالک و جدا ساختن او از امور مختلفى که باعث پاى بستن او از سیر و سلوک مىگردد، و انداختن او در مسیر معنوى، مطرح مىگردد. چنانچه عین القضاه همدانى مىگوید:
“اى عزیز، جمال لیلى، دانهاى دان، بر دامن نهاده. چه دانى که دام چیست؟ صیاد ازل چون خواست که از نهاد مجنون، مرکبى سازد از آنِ عشق خود، که او را استعداد آن نبود که به دام جمال عشق ازل افتد، که آن که به تابشى از آن هلاک شدى بفرمودند تا عشق لیلى را، یک چندى از نهادى مرکبى ساختند، تا پخته عشق لیلى شود، آن گاه بار کشیدن عشق الله را قبول توان کرد”.[۴]
[۱] در این باره نک: مطهرى، مرتضى ، تفسیر سوره حمد، انتشارات صدرا.
[۲] حسینى ملکشاهى، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، ص ۴۴۶، الفصل الثامن، انتشارات سروش، ۱۳۷۵ هش.
[۳] سید یحیى یثربى، فلسفه عرفان، ص ۳۳۲، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه ی قم، ۱۳۷۴،ش.
[۴] عین القضاه همدانى، تمهیدات، ص ۹۶؛ سید یحیى یثربى، فلسفه ی عرفان، ص ۳۲۶٫
- ADD TO YAHOO
- ADD TO STUMBLEUPON
- ADD TO DELECIOUS
- ADD_TO_FRIENDFEED
- ADD TO LINKEDIN
- ADD TO TWITTER
- ADD TO FACEBOOK
- ADD TO GOOGLE PLUS
- ADD TO CLOOB
ثبت نظر