‏نسب و خاندان حضرت عیسی (علیه السّلام)‏

حضرت عیسی (علیه السّلام) شخصیتی از خاندان بنی اسرائیل است. نسب وی فقط از ناحیه مادر است نه از ناحیه پدر؛ زیرا او پدری نداشته است؛ به همین جهت نسب آن حضرت را باید از طریق مادر ایشان حضرت مریم (سلام الله علیها) مورد بررسی قرار داد:

الف) از نظر قرآن کریم و مفسران

در قرآن کریم، مریم (سلام الله علیها) دختر «عمران» معرفی شده است.[1] در تفسیر مجمع البیان، در ذیل آیات «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ»[2] و «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ…[3]» بیان شده که: مراد از عمران، ابن الهشم بن امون است، که نسبتش به حضرت سلیمان بن داود (علیهما السلام) می رسد. از ابن عباس و مقاتل نقل شده که عمران فرزند ماثان بوده و فرزندان ماثان از بزرگان بنی اسرائیل بوده‌اند. در هر صورت، این عمران پدر مریم (علیهما السلام)، غیر از عمران پدر موسى و هارون (علیهما السلام) است که بین آن دو هزار و هشتصد سال فاصله بوده است. عمران پدر موسى و هارون (علیهم السلام)، فرزند یصهر بن قاهث بن لاوی بن یعقوب است. زن عمران كه مادر مریم و مادر بزرگ حضرت عیسی (علیه السلام) است، نامش «حنة» و حنة خواهر «اشیاع»؛ مادر یحیى (علیه السلام) بوده و این دو خواهر، دختران قاقود بن قبیل بودند، بنابراین یحیى و مریم (علیهما السلام)، پسر خاله و دختر خاله بودند.[4]

برخی از مفسران قرآن کریم در ذیل آیه «يا أُخْتَ هارُونَ ما كانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما كانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا»،[5] گفته اند: مراد از هارون، برادر موسی (علیه السلام) است. آن گاه با استناد به روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، مریم (سلام الله علیها) را از نسل هارون برادر حضرت موسای کلیم (علیهما السّلام) می‌دانند.[6]

در تفسیر بیضاوی، نسب مادر حضرت عیسی؛ حضرت مریم (سلام الله علیهما) این گونه ذکر شده است: مریم بنت عمران بن ماثان بن العازار بن أبی یوذ بن یوزن بن زربابل بن سالیان بن یوحنا بن أوشیا بن أمون بن منشكن بن حازقا بن أخاز بن یوثام بن عوزیا بن یورام بن ساقط بن ایشا بن راجعیم بن سلیمان بن داود بن ایشی بن عوبد بن سلمون بن یاعز بن نحشون بن عمیاد بن رام بن حصروم بن فارص بن یهوذا بن یعقوب (علیهم السلام).[7]

ب) از نظر مسیحیان:

در میان انجیل‌های چهارگانه مسیحیان،[8] تنها دو انجیل «متی» و «لوقا»، شجره نامه آن حضرت را ذکر کرده‌اند که به آنها اشاره می شود:

در انجیل متی، شجره نامه حضرت عیسی (علیه السّلام) این گونه ذکر شده است:

«اجداد عیسی مسیح: داود و ابراهیم پیغمبر، هر دو جد عیسی مسیح بودند. ابراهیم پدر اسحاق، اسحاق پدر یعقوب، و یعقوب پدر یهودا و برادران او بود. یهودا پدر فارص و زار‌ح (مادر آنها تامار بود)، فارص پدر حصرون و حصرون‌ پدر اَرام بود. اَرام پدر امی ناداب، امی ناداب پدر نحشون، و نَحشون پدر شَلمون بود. شَلمون پدر بوعز (مادرش راحاب بود)، بوعز پدر عوبید (مادرش روت بود)، و عوبید پدر یَسا بود. یَسا پدر داود پیغمبر بود و داود پدر سلیمان بود (مادر او قبلا زن اوریا بود). سلیمان ر‌َحبعام، و ر‌َحبعام پدر ابِیا، و ابِیا پدر آسا بود. آسا پدر یهوشافاط، یهوشافاط پدر یورام، و یورام پدر عزیا بود. عزیا پدر یوتام، یوتام پدر آحاز، و آحاز پدر حزقیا بود. حزقیا‌ پدر منَسی، منَسی پدر آمون، و آمون پدر یوشیا بود. یوشیا پدر یكنیا و برادران او بود که در زمان تبعید بنی اسرائیل به بابل، به دنیا آمدند.

بعد از تبعید: یكنیا پدر سالتی ئیل، و سالتی ئیل پدر ز‌َر‌‌ُوبابِل بود. ز‌َر‌‌ُوبابِل‌ پدر اَبی هود، و ا‌َبی هود پدر ایل یاقیم، و ایل یاقیم پدر عازور بود. عازور پدر صادوق، صادوق پدر یاكین، و یاكین پدر ایلی هود بود. ایلی هود پدر ایل آذ‌َر، ایل آذ‌َر پدر متّان، و متّان پدر یعقوب[9] بود. یعقوب پدر یوسف، و یوسف شوهر مریم، و مریم مادر عیسی مسیح بود. به این ترتیب افرادی که در بالا نامشان برده شد، از ابراهیم پیغمبر تا داود پیغمبر، چهارده نفر و از داود پیغمبر تا زمان تبعید یهودی ها به بابِل، چهارده نفر، و از زمان تبعید تا زمان مسیح هم، چهارده نفر بودند».[10]

در انجیل لوقا شجره نامه حضرت عیسی (علیه السّلام) این گونه آمده است:

«اجداد عیسی مسیح: … مردم وی را پسر یوسف می دانستند: یوسف بن هالی بن متّآت بن لاوی بن ملكی بن ینا بن یوسف بن متّاتیا بن آموس بن ناحوم بن حسلی بن نجی بن مائت بن متاتیا بن شمعی بن یوسف بن یهودا بن یوحنا بن ریسا بن زَروبابل بن سائلتی ئیل بن نِیری بن ملكی بن اد‌ّی بن قوسام بن ایلمودام بن عِیر بن یوسی بن ایلعاذر بن یوریم بن متَّات بن لاوی بن شمعون بن یهودا بن یوسف بن یونان بن ایلیاقیم بن ملیا بن مینان بن متّاتا بن ناتان بن داود بن یسی‌ بن عوبید بن بوعز بن شلمون بن نحشون بن عمیناداب بن ارام بن حصرون بن فارص بن یهودا بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم بن تار‌ح بن ناحور بن سروج بن ر‌عو بن فالَج بن عابر بن صالَح بن قینان بن ارفك شاد بن سام بن نوح بن لامك بن متوشالح بن خنوخ بن یارد بن مهلَل ئیل بن قینان بن انوش بن شیث بن آدم».[11]

چند اشکال:

1. چرا از میان انجیل های چهارگانه، تنها دو انجیل «متی» و «لوقا»، شجره نامه آن حضرت را ذکر کرده‌اند و دو انجیل «مرقس» و «یوحنا» از ذکر اجداد حضرت مسیح (علیه السلام) غفلت ورزیده‌اند!؟ چرا مرقس (که از نگاه محققان، انجیل وی پیش از سایر انجیل‌های قانونی نگاشته شده است) به ذکر سلسله‌نَسَب مسیح نپرداخته است!؟ آیا وی از نَسَب مسیح بی خبر بوده است؟ یا آن که مطلع ساختن مردم از نسب مسیح را کم اهمیت می‌دانسته است.؟!
2. سؤال دیگر آن که چرا میان دو نسب‌نامه‌ ذکر شده در انجیل‌های متی و لوقا، این همه تفاوت وجود دارد؟ با بررسی و تأمل در این دو سلسله نسب، به راحتی می توان متوجه تفاوت میان آنها شد؛ تفاوتی آشکار که هرگز نمی توان آن دو را مربوط به یک نفر دانست.
3. انجیل‌های متی و لوقا، هر دو به ذکر سلسله نسب مسیح از طریق یوسف نجار، (نه حضرت مریم) پرداخته اند.

اما یوسف نجار کیست؟ آن‌گونه که از انجیل‌ها بر می آید، وی نامزد حضرت مریم (سلام الله علیها) بوده است. او پس از مدتی متوجه می شود همسرش باردار است و این در حالی است که هنوز با وی همبستر نشده است. بنابر این یوسف که مردی با ایمان است، تصمیم می‌گیرد بدون آن‌که آبروی مریم را پیش مردم بریزد، از همسرش جدا گردد. در این زمان، فرشته الهی در خواب بر وی ظاهر شده و به او می گوید: مریم، پاکدامن است و فرزندی که در رحمش قرار دارد از جانب روح القدس است. به دنبال این رؤیا، یوسف، مریم را به همسری خویش در می‌آورد.

البته آن‌گونه که از انجیل‌ها بر می آید، سایر مردم از این داستان بی خبر بوده و عیسی (علیه السلام) را فرزند یوسف نجار می‌دانسته‌اند. به هر حال هر دو انجیل، نسب نامه‌ خود را به یوسف نجار ختم می کنند. حال این سؤال اساسی پیش می‌آید که چرا نویسندگان انجیل‌ها به جای پرداختن به نسب‌نامه‌ مریم، به نسب‌نامه‌ یوسف پرداخته‌اند؟! بی تردید نویسندگان انجیل‌ها به خوبی آگاه بوده‌اند که عیسی، فرزند واقعی یوسف نیست. چرا آنها با وجود اطلاع از این مسئله به نسب نامه‌ مریم نپرداخته‌اند؟[12]

[1]. تحریم، 12.

[2]. آل عمران، 33.

[3]. همان، 35.

[4]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن؛ تحقيق و مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج ‏2، ص 735 و 737.

[5]. مریم، 28.

[6]. بلخى، مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، تحقيق: شحات، عبدالله محمود، ج ‏2، ص 625 و 626. البته اقوال دیگری نیز درباره این آیه مطرح است.

[7]. بيضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، تحقيق: المرعشلی، محمد عبد الرحمن، ج 2، ص 13.

[8]. اناجیل چهارگانه با توجه به نام مؤلفان آنها، به انجیل مَتّا، انجیل مَرقُس، انجیل لُوقا و انجیل یوحنّا شهرت یافته ‌است.

مدخلی داریم به نام «انجیل»، مناسب است مقاله « تعدد انجیل‌ها در مسیحیت» در آنجا ثبت و از این‌جا هم لینک به آنجا شود. فعلا لینک انجام شد تا بعدا ان شاء الله ثبت نیز صورت گیرد.

[9]. روشن است که این یعقوب، غیر از یعقوب پیامبر و فرزند اسحاق (علیهم السلام) است.

[10]. کتاب مقدس، عهد جدید، متی 1: 1 – 17.

[11]. همان، لوقا 3: 23 – 38.

[12].ر.ک: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السّلام).